Morgunblaðið - 06.06.1989, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. JÚNÍ 1989
H
Brautry ðj endastarf
sem ber að meta
eftirBaldur
Þorsteinsson
Þann 25. maí sl. birtist í einu
dagblaðanna ábúðarmikill frétta-
pistill undir fyrirsögninni „Höfum
við veifað röngu tré í 30 ár?“ Þessi
pistill er, skv. frásögn blaðsins, að
miklu leyti byggður á viðtölum við
skógræktarmenn, sem þó hafa kos-
ið að vera nafnlausir og þurfa ekki
að standa við stóryrtar yfirlýsingar,
sem hafðar eru eftir þeim. í stuttu
máli má segja að frétt þessi gangi
út á að ófrægja það skógræktar-
starf, sem unnið hefur verið hér á
landi á tilteknu árabili.
Ein af staðhæfingum viðmæl-
enda blaðsins'er sú, að vísindalegar
aðferðir hafi ekki ráðið vali á teg-
undum, árangur hafi orðið eftir því
og milljónum króna eytt til einskis.
Hér eru ekki aðeins á ferð stað-
lausar fullyrðingar, heldur er jafn-
framt kastað rýrð á það brautryðj-
endastarf, sem unnið hefur verið í
leit að tegundum og kvæmum til
ræktunar hér á landi. Forsendum
að þessari leit verður best lýst með
tilvitnunum í ritgerð eftir Hákon
Bjamason frá 1943 er hann nefnir
„Um ræktun erlendra tijátegunda“.
Þar segir:
„Ef flytja skal tijátegundir milli
fjarlægra staða svo tryggt sé, að
þær geti lifað og starfað á eðlilegan
hátt, verða lífsskilyrðin að vera hin
sömu á báðum stöðunum."
Hákon lagði einnig áherslu á að
borin væru saman lengd vaxt-
artíma, sumarhita og loftslagsgerð.
Hákon fór hér í smiðju til prófess-
ors Oscars Hagems í Noregi og
fleiri vísindamanna austan hafs og
vestan, er höfðu um langt skeið
kynnt sér vaxtarskilyrði við norður-
mörk skóga. Þá var í þessu sam-
hengi einnig lögð áhersla á það
atriði, að arfgengir eiginleikar
fylgdu kvæmum og einstaklingum
frá upprunalegum heimkynnum
þeirra til nýrra vaxtarstaða. Einnig
var mönnum ljóst, að suðlæg kvæmi
vaxa að öðru jöfnu betur en norð-
læg, og miklu skipti að fá úr því
skorið, hve langt mætti seilast suð-
ur á bóginn án þess að of mikil
áhætta yrði á því að hitaskortur
um vaxtartímann hnekkti vexti
tijánna. En það er vandrataður
meðalvegurinn í þessum efnum, því
norðlægum kvæmum eða þeim, sem
ættuð eru hátt úr fjöllum, hættir
til að byija vöxt of snemma á vorin
og skemmast síðan í vorfrostum á
eftir ótimabærum hlýindum. Á hinn
bóginn geta suðlæg kvæmi
skemmst af haustfrostum vegna
þess að þau vaxa of lengi frameft-
ir. Þessi atriði voru öll höfð í huga
við leit að tegundum og kvæmum.
Sú staðhæfing að handahófskennd
vinnubrögð hafi ráðið ferðinni eru
því með öllu tilhæfulaus. Hér má
einnig nefna, að eftir aspardauðann
í vorhretinu 1963 var brugðist
skjótt við til að afla nýrra aspar-
kvæma. Árið eftir var safnað 18
asþarkvæmum á ýmsum stöðum í
Alaska. Eru sum þeirra í dag talin
vænlegust til ræktunar á sunnan-
verðu landinu, en önnur talin henta
betur á landinu norðanverðu.
Hin tiltölulega umfangsmikla
gróðursetning á skógarfuru hér á
landi átti sér m.a. þær forsendur,
að nokkur reynsla hafði þegar feng-
ist af vexti hennar, þetta var teg-
und sem óx allt norður undir 70°
n.b. í Skandinavíu og kröfur hennar
til jarðvegs voru einnig hógværar
svo furan gat vaxið á lyng- og
hrísmóum. Á þessum tíma var
skortur á plöntum til gróðursetn-
ingar, en unnt var að fá keyptar
plöntur í gróðrarstöðvum í
N-Noregi. Eins og síðan kom í ljós
fylgdi lús plöntunum, og gerði hún
síðan út af við furuna. Vorhretið
1963 kom hér ekki við sögu, enda
var þá fyrir nokkrum árum hætt
uppeldi og gróðursetningu skógar-
furu.
Dauði skógarfurunnar hér á landi
átti sér hliðstæðu í Noregi um líkt
leyti og hér. Þar hafði fura, ættuð
úr innhéruðum í N-Noregi verið
gróðursett út við ströndina, en sú
fura varð einnig lúsinni að bráð,
þótt hér væri furan aðeins flutt um
skamman veg. Með nútíma tækni
og rannsóknaraðferðum hefði
sennilega mátt fyrirbyggja skógar-
furuslysið, en á þeim tíma hafði
Skógrækt ríkisins hvorki íjármuni,
mannafla né aðstöðu til þess að
slíkt væri framkvæmanlegt. Mörg-
um árum seinna var svo fyrir for-
göngu Hákonar Bjamasonar reist
rannsóknastöð á Mógilsá þar sem
fengist er við margvíslegar skóg-
ræktarrannsóknir.
Umsögn heimildarmanna um af-
drif rauðgrenis er mjög orðum auk-
in, svo ekki sé meira sagt. Að vísu
hefur rauðgreni oft verið gróðursett
á staði þar sem jarðvegur er of rýr
eða vindar næða um það. Rauð-
greni getur að vísu hjarað við slík
skilyrði ámm saman, en bætir engu
við sig. Það er hinsvegar fjarri lagi
að halda þvi fram, að mest allt rauð-
greni sem gróðursett hefir verið sé
dautt eða ónýtt. Það hefur beðið
hnekki á köldum árum t.d. um
1960, en fram undir það hafði ríkt
góðæri hér á landi í ein 35 ár, og
tijágróður tók því góðum fram-
förum og því ekki óeðlilegt að menn
væru bjartsýnir á árangur, en hve-
nær fór það að teljast til ávirðinga
að vera bjartsýnn? Þess má líka
minnast, að í hretinu 1963 var rauð-
grenið sú grenitegund sem beið
minnst afhroð. Það má einnig nefna
að rauðgrenið hefír á undanfömum
18-20 árum skilað Skógrækt ríkis-
ins hátt í þriðjungi tekna hennar.
„Hér eru ekki aðeins á
ferð staðlausar fiillyrð-
ingar, heldur er jafin-
firamt kastað rýrð á það
brautryðjendastarf,
sem unnið hefiur verið
í leit að tegundum og
kvæmum til ræktunar
hér á landi.“
Baldur Þorsteinsson
Brúttótekjur af sölu jólatijáa árin
1971-1988, nema á núvirði um 100
milljónum króna.
Það skal fúslega viðurkennt, að
ýmislegt í skógræktarstarfinu hefði
mátt betur fara, en það er nú einu
sinni svo, að dæmið sem snýr að
hinni lifandi náttúm verður seint
reiknað til enda. Enginn getur sagt
fyrir um, hvort von er á vorfrostum
eða haustfrostum og jafnvel alinn-
lend tegund eins og birkið varast
þetta ekki alltaf og getur átt það
til að kala eða deyja þgar þannig
árar.
Ábyrgð þeirra, er taka að sér að
fella dóm um vandasöm brautryðj-
endastörf er mikil og því hollt að
temja sér að spara stóryrðin.
Höfundur er skógfræðingur.
Var þetta virkilega
nauðsynlegt?
Hefurðu ekki oft spurt þig þess-
arar spurningar þegar buddan er
orðin tóm í lok mánaðarins? Og
hefurðu kannski líka heitið því að
betur næst og eyða minna í
arfa? Það er hægara sagt en gert
en ekki vonlaust.
notið
■* .Ví
er gott ráð að leggja
. . . . hluta launanna fyrir strax
“ |>inum e.gm við lllborgim.
fjarmalum. Með því ad leggja til höðar mán-
unmm þai ftu bara að setjast aðarlega dálitla upphæð muntu
Hvao innan tíðar eignast varasjóð. Þú
J i ~ til hans þegar mikið
látið hann ávaxtast
eftirlaunaáranna. 10.000
krónur sem lagðar eru fyrir
mánaðarlega verða að 5,1 milljón
auk verðbóta á 20 árum ef vextir
eru 7% yfir verðbólgu.
niður og fara yfir útgjöldin. Hvað
var algjör óþarfi, hvaö veitti ánægju
og hvað var nauðsynlegt? Og nota
svo peningana sem áður fóru í
óþarfa til að verða þinn eiginn
herra í fjármálum!
Fyrirhöfnin þarf ekki að
vera mikil.
Þeir sem leggja fyrir mánaðar-
lega hjá VIB geta fengið senda
gíróseðla, látið inillifæra af banka-
reikningi í Iðnaðarbankanum eða
skuldfæra af greiðslukortum. Þann-
ig verður spamaðurinn fyrirhafnar-
lítill. Þeir fá einnig send yfirlit
svipuð því sem sýnt er hér á mynd-
inni á tveggja mánaða fresti og geta
þannig fylgst nákvæntlega með því
hvemig spariféð vex. Til að fá
peninga greidda út nægir eitt símtal
- við sjáum um afganginn.