Morgunblaðið - 06.06.1989, Blaðsíða 47

fjárfrekar en full ástæða er til að
huga að þessari aðferð betur en nú
er gert.
Talningar úr lofti er annar kostur.
Árið 1987 var gert sérstakt átak á
vegum Hafrannsóknastofnunar í
talningu hvala. Talið var einkum frá
skipum en einnig að hiuta úr lofti.
Samkvæmt mati vísindanefndar
hvalveiðiráðsins, byggðu á þeim taln-
ingum, eru langreyðar í sk. A-
Grænlands/íslandsstofninum, sem
einkum hefur verið veitt úr, taldar
vera um 6.500. Hins vegar hefur
ekki enn fengist haldgóð vitneskja
um stofn sandreyðar við ísland.
Spumingunni _ um hvort stofni lan-
greyðar við ísland stafí hætta af
veiðum í atvinnuskyni er enn ósvarað
svo óyggjandi sé. Að mati margra
veita sk. vísindaveiðar ekki heldur
nein skýr svör.
Náttúruvernd og
auðlindanýting
Öllum er ljóst að hvalveiðar íslend-
inga, í hvaða skyni sem þær eru
stundaðar, snerta fyrst og fremst
pólitísk viðhorf. Þar verður hver og
einn að taka afstöðu eftir eigin sann-
færingu. Hvalamálið er flókið og
gerir kröfu um hlutlausa og ekki síst
víðtæka umfjöllun í fjölmiðlum. Þar
hafa flestir íslenskir fjölmiðlar
brugðist, þar sem afstöðu Hvals hf.
og íslenskra stjómvalda hafa verið
gerð mjög einhliða skil í fjölmiðlum.
Andstæðingum hvalveiða er gjaman
lýst sem öfgamönnum eða tilfinn-
ingasömum grænmetisætum sem
finnst ljótt að meiða dýr, en ekki
ijallað um afstöðu þeirra á málefna-
legan hátt. Aldrei er spurt um rétt
íslendinga til að nýta fardýr sem
hugsanlega eru í útrýmingarhættu.
Hvaða tón gefa íslendingar í náttúru-
vemdarmálum og auðlindanýtingu?
Nú þegar hafa Japanir og Suður-
Kóreumenn tekið sér íslendinga til
fyrirmyndar; hætt hvalveiðum en
hafið „vísindaveiðar". Hvalveiðar eru
í augum umheimsins orðnar tákn-
rænar fyrir rányrkju mannsins í
náttúrunni, hvort sem íslendingum
líkar betur eða verr.
Hér á undan hefur ekki verið rak-
ið að marki það tjón sem hvalveiði-
stefnan hefur valdið á mörkuðum í
Evrópu eða Bandaríkjunum. Ekki
hefur heldur verið minnst á þann
möguleika að efna til hvalaskoðunar-
ferða frá íslandi. Sú atvinnugrein
veltir árlega mun meira fé í Banda-
ríkjunum og Noregi en hvalveiðar
íslendinga. Að mati greinarhöfunda
em þessar veiðar orðnar þrákelkni,
einskonar meinloka sem haldið er
uppi af þjóðrembu og með sjómanna-
glýju i augum. Stefna Hvals hf. og
íslenskra stjómvalda, oft lýst sem
„stefnu íslendinga", hefur þegar
valdið óbætanlegu tjóni á ímynd ís-
lendinga erlendis. Sá orðstír sem ís-
lendingar gátu sér í landhelgismál-
inu, sem andstæðingar rányrkju og
málsvarar skynsamlegrar nýtingar
náttúruauðlinda, er því miður löngu
glataður. Stefna stjórnvalda í hval-
veiðimálum hefur leitt okkur á villi-
götur. Af þeirri braut verður að snúa
áður en það er um seinan.
Sveinn Aðalsteinsson leggurstund
á doktorsnám ogkennslu ípiöntu-
lífeðlisfræði við háskólann í Lundi,
Svíþjóð.
Ólafur Ingólfsson lauk Bl. dr.-
prófiíjöklajarðfræði viðháskól-
ann í Lundi haustið 1987. Hann
hefur síðan unnið að rannsóknum
íheimskautajarðfræði viðLundar-
háskóla.
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. JÚNÍ 1989 47
g ÞIIMGHLÉI stefán friðbjarnarson
Helgidagafriður
Almenn afstaða til helgidagalöggjafar ókönnuð
Mynd tekin í dómkirkjunni í Reykjavík. Séra Hreinn gjartar-
son, sóknarprestur í Fellasókn í Reykjavík (Fella- og Hóla-
kirkju), fyrir miðju.
Á síðasta Alþingi var lagt
fram stjórnarfrumvarp um
helgidagafrið. Það dagaði uppi
í nefnd. Meginefiii þess var í
samræmi við vilja kirkjuþings
1986, en áherzlumunur er
nokkur.
Kirkjuþingið taldi heppi-
legra að Qalla um suma þætti
málsins í reglugerð. Dóms- og
kirkjumálaráðuneytið taldi
hinsvegar rétt að binda regl-
umar í lög. Það var einkum
rökstutt með tvennu: 1) helgi-
dagalöggjöfin varði n\jög allan
almenning, 2) ákvæði laga séu
að jafhaði betur kunn en
ákvæði reglugerða.
I
Tilgangur laga um helgidagaf-
rið er að „vernda guðsþjónustu
og almannafrið á helgidögum
þjóðkirkjunnar". Samkvæmt
frumvarpinu, sem lagt var fram
en ekki afgreitt, verða helgidagar
þjóðkirkjunnar þessir (markaðir
með tímasetningum):
„ * 1) Sunnudagur, annar dag-
ur jóla, nýársdagur, annar dagur
páska, uppstigningardagur og
annar dagur hvítasunnu frá kl.
10-15.
* 2) Jóladagur, föstudagurinn
langi, páskadagur og hvítasunnu-
dagur frá upphafi dags til loka
hans.
* 3) Aðfangadagur jóla frá kl.,
18.“
Óheimilt er, samkvæmt frum-
varpinu, að trufla guðsþjónustu
eða aðra kirkjuathöfn með hávaða
eða öðru því sem andsætt er helgi
hennar.
Meðan helgidagafriður ríkir er
og skemmtanahald óheimilt, með
nokkrum undantekningum þó.
II
Löggjöf um helgidaga og helgi-
dagahald á langa sögu að baki
hér á landi. Hún var lengstum
eingöngu af trúarlegum toga
spunnin. Síðar komu til ýmis
vinnuvemdarsjónarmið, þ.e. við-
leitni til að tryggja vinnandi fólki
ákveðna frídaga. Einnig lög-
gæzlusjónarmið, enda verður að
haga löggjöf svo að unnt sé að
framfylgja henni.
í katólskum sið var víðfeðm
helgidagalöggjöf í heiðri höfð. Við
siðaskiptin varð mikil breyting á
löggjöf að þessu leyti, m.a. er
talið að 26 messudagar hafi verið
af lagðir með kirkjuskipan Kristj-
áns III frá 1537.
Helgisiðir breytast síðan smám
saman í tímans rás (m.a. með
alþingissamþykkt 1552, helgi-
siðabók 1685 og tilskipunum 1770
og 1855); urðu „frjálslegri".
Sérstök lög um helgidaga og
helgidagahald er síðan sett 1901.
Núgildandi lög eru frá 1926. Þau
fólu í sér rýmri heimildir til verzl-
unar og þjónustu á helgidögum
en áður var, en bönnuðu almennar
skemmtanir eftir kl. 18 kvöldin
fyrir stórhátíðir. Þau lög hafa gilt,
óbreytt að kalla, í rösklega sex
áratugi.
III
Umdeilt er hvort löggjöf sem
hér um ræðir [helgidagahald] á
að taka til atvinnustarfsemi, svo
sem verzlunar og þjónustu ýmis
konar, enda þjóðfélagsaðstæður
gjörbreyttar frá því gildandi lög
vóru sett. Spuming er, hvort
ákvæði um verzlun og þjónustu
eigi ekki að einskorða við löggjöf
um þá starfsemi. Svo mun vera í
Noregi. Hér hefur hin leiðin verið
farin, sem kunnugt er, það er að
setja takmarkandi ákvæði um
þessháttar starfsemi í lög um
helgidaga.
Þá hafa raddir heyrzt um af-
nám skírdags og uppstigningar-
dags sem helgidaga, sem og frið-
un laugardaga fyrir páska og
hvítasunnu. Frumvarpið gerir
hvorki ráð fyrir því að uppstign-
ingardagur né skírdagur verði
numdir úr tölu helgidaga, enda
mætir það trúlega andspymu
bæði almennings og kirkjunnar
manna. Hinsvegar dregur frum-
varpið, ef að lögum verður, úr
friðun laugardaga fyrir páska og
hvítasunnu, t.d. að því er varðar
kvikmyndasýningar.
Hvort á að setja ákvæði sem
tryggja helgidagafrið í lög eða
reglugerð? Norðmenn tíunda þessi
ákvæði greinilega í lögunum sjálf-
um. Danir greina þetta með al-
mennu orðalagi í lögum en „láta
annað velta ýmist á reglugerðar-
ákvæðum eða mótast af laga-
framkvæmd".
Frumvarpið, sem hér um ræðir,
fylgir norsku reglunni, að sér-
greina þær athafnir og þá starf-
semi, sem bann er lagt við, sem
og frávik frá þeim, er taka m.a.
mið af meintri viðskiptaþörf, list-
sýningum, íþróttum o.fl. Ekki er
vikið að skólahaldi, útvarpi né
sjónvarpi í frumvarpinu.
Helgidagar eru hinir sömu í
frumvarpinu og í eldri lögum, en
friðun laugardaga fyrir páska og
hvítasunnu takmörkuð, sem fyrr
segir.
Ekki er kunnugt um að fyrir
liggi fagleg rannsókn eða úttekt
á afstöðu landsmanna til helgi-
daga né löggjafar um helgidaga.
Það er út af fyrir sig miður.
Þetta þingmál er hér lítillega
kynnt í þeim tilgangi einum að ljá
kirlq'ulegu málefni fréttalega um-
fjöllun. I því efni þurfa fjölmiðlar
betur að gera hér eftir en hingað
til.
Itilefniþjódhátiáardags Svía 6. júníoghagstœdra samn-
inga viö ELECTROLUX-samsteypuna, veitum vió sérstakan
afslátt afsœnskum ELECTROLUX-hágœðaheimilistœkjum
5.júnítil lO.júní.
Gegn framvísun þessa miða veitum við
afslátt sem hér segir:
1500 kraf ELECTROLUX ryksugum
8.000 kraf - BIV 310-uppþvottavélum
7.500 kraf — eldavélum
8.000 kraf - frystiskápum
6.000 kr af — kceliskápum
4.000 kraf — N-20-hrœrivélum
5.000 kraf - NF 3244-örbylgjuofnum
3.000 kraf - RM 212-gaskæliskápum
ATH.: AFSLATTURINN GILDIR AÐEINS TIL 10. JÚNÍ NK.
;o;o
Kringlunni - sími 685440