Morgunblaðið - 20.08.1989, Blaðsíða 10

ri d
10 c
e86í T8U0Á .02 'if I*)A(i
MORGUNBLAÐIÐ'
A

OIGAJaVIUOHOM
fSUNNUDAGUR 20. ÁGUST 1989
POTT-
ÞETTAR
PERUR
AGOÐU
VERÐI
Allar RING bílaperur
bera merkid (|)
sem þýdir að þær
uppfylla ýtrustu
gæðakröffur E.B.E.
Munið að
ökuljösin
eru
öryggistæki.
RING bílaperurnar
ffást á bensínstöðvum
Skeljungs
HAGFRÆDI/ Efnahagsumrœba íþoku ogmistrif
Hagfræði til hversdagsbrúks
Mundu menn treysta sér til að
aka eftir götunum án umferðar-
reglna? Ein ástæða þess, að eftia-
hagsumræðan á Islandi reynir
stundum meira á þolrifin í fólki
en góðu hófi gegnir, kann að
vera sú, að í henni eru nánast
engir fastir punktar, sem menn
koma sér almennt saman um.
Umræðan virðist ekki grundvöll-
uð á neinum viðurkenndum stað-
reyndum. Yið slikar aðstæður sjá
ýmsir sér leik á borði að fjalla
um efiiahagsmál með ódýrum
hætti en láta jafnft’amt í það
skína að þeir hafi einhveija speki
fram að færa. Hver getur greint
sauðina frá höfrunum? Stjórnmál
snúast að mestu um efnahagsmál
og engin breyting sýnileg í því
eftii. Ríður því á miídu fyrir fólk,
sem lætur sig þau efiii einhverju
varða, að það eigi möguleika á
að sjá gegnum gerningaþokuna
sem stundum er mögnuð upp á
þessu sviði.
Patentlausnir eru engar til í
efnahagsmálum fremur en á
öðrum sviðum. Engu að síður skýt-
ur þar annað veifið upp hraðsoðnum
skyndilausnum. Eðli efnhagsmál-
anna ræðst af því
að aðstæður
brejTast í sífellu,
eins og íslending-
ar þekkja. Þau eru
því stöðugt við-
fangsefni sem
aldrei tekur enda.
Samt sem áður
hefur t.d. dagblað-
eftir Ólaf
ísleifsson
Frystingin — Það er engin ein
og algild frysting heldur mörg
frystihús, á annað hundrað talsins,
sem eru misjafnlega vel rekin og
búa að ýmsu öðru leyti við ólíkar
aðstæður.
dæmi. Það er ekki á færi ríkisstjórn-
ar að ákveða að hagvöxtur, undir-
staða efnalegrar velmegunar, skuli
vera tiltekinn hundraðshluti. Hins
vegar. geta stjórnvöld lagt grund-
völl að grósku í efnhagslífinu með
fijálslegum leikregium, sem tryggja
einstaklingum svigrúm til að at-
hafna þannig að framtak þeirra og
kraftur fái notið sín. Um hagvöxt-
inn gegnir sama máli og margar
aðrar stærðir efnahagsmálanna.
Kaupmáttur launa og raunvextir,
sem eru tekjur af vinnu og fjár-
magni, lúta ekki skipunum úr
stjórnarráðinu. En ákvarðanir sem
þar eru teknar geta haft áhrif á
þessar stærðir ef með þeim eru
sköpuð efnhagsleg skilyrði fyrir því
að þær breytist.
Alhæfingar um efnahagsmál
geta hæglega villt mönnum sýn.
Dæmi. Oft er talað um landsbyggð-
ina og frystinguna. Heyrst hefur:
Landsbyggðin hefur farið halloka
fyrir þéttbýlinu sem hefur sogað til
sín fjármagnið. Hvaða orðleppar
eru nú þetta? Er til eitthvert land-
svæði sem heitir Landsbyggðin?
Utan þéttbýlissvæðisins á suðvest-
urhorni landsins eru ijölmörg
byggðarlög, kaupstaðir, sjávarþorp
ið Tíminn varið ótöldum dálkmetr-
um í stjórnmálaskrifum sínum til
að kalla eftir „varanlegri lausn í
efnahagsmálum“ eins og það var
kaliað. Skylt er að geta þess, að
minna hefur borið á þessari kröfu
blaðsins upp á síðkastið eftir að
Framsóknarflokkurinn hefur setið
við stjómvöl efnhagsmálanna án
þess að geta sýnt fram á slíkan
árangur. Um leið og einhver boðar
allsherjar reddingu „til að leysa
vandann í eitt skipti fyrir öll“ væri
hyggilegt að taka málflutninginn
með fyrirvara.
Allsherjatjausnirnar sem á
stundum eru boðaðar til að ger-
breyta íslensku þjóðfélagi í svip-
hendingu eru yfirleitt því marki
brenndar að tillögusmiðir virðast
líta svo á að ríkisvald hafi öll ráð
fólks og fyrirtækja í hendi sér og
geti skipað málum eftir geðþótta
valdhafanna. Enda þótt íslendingar
eigi sér þjóðfélagsleg markmið eins
og allar aðrar þjóðir, keppa ein-
staklingarnir hver að sínu mark-
miði, em ekki allir steyptir í sama
mót. Samt sem áður virðast sumir
halda að efnahagsmálin séu eins
og flugvél, lúti einum vilja. Aðeins
þurfi að setjast í flugstjórnarklef-
ann og hreyfa þúsund takka. Meira
að segja austan jámtjalds trúir eng-
inn lengur að þessu sé svona farið.
Stjórnvöldum em meiri takmörk
sett en svo. Það sem þau geta gert
til góðs á þessu sviði er að skapa
skilyrði til að framvinda efnahags-
málanna verði hagfelld. Tökum
LÆKNISFRÆÐIT^/v//// vib seint oghœgt afstabf
UM BLOÐGJAFIR
HÉRÁLANDI
meðalið úr blóðbankanum. Á síðari
áram þegar menn gerðust varkár-
ari og smeykari við blóðgjafir varð
regla Billroths um „besta ráðið“
aftur í fullu gildi. — Hinu skyldi
aldrei gleymt í vangaveltum um
kosti og ókosti blóðgjafa að á
hveijum einasta degi eru þær
víðsvegar um heiminn að viðhalda
mannslífum í umfangsmiklum
skurðaðgerðum eða eftir stórslys,
mannslífum sem enginn mannleg-
ur máttur fengi að öðrum. kosti
bjargað.
„Besta ráðið til að koma í veg fyrir alvarlegar afleiðingar blóðmissis er auðvitað
að stöðva blæðinguna eins fljótt og hægt er ... Það hefúr aldrei komið fyrir mig
að sjúklingi blæddi út í höndunum á mér en hinsvegar hefur það tvívegis gerst, í
annað skiptið tveim en hitt fimm klukkustundum eftir mjög stórar og blóðugar
aðgerðir, að sjúklingur fékk andnauð og krampadrætti og dó, sennilega af blóð-
missi. Þess vegna hef ég ákveðið, ef ég á eftir að standa í svipuðum sporum, að
notfæra mér aðgerð sem kallast blóðgjöf og er í því fólgin að inn í bláæð sjúklings
er dælt blóði úr heilbrigðum manni... Vel má vera að blóðgjafir eigi eftir að þró-
ast frekar en orðið er; meira að segjá gæti komið til mála að grípa einnig til þeirra
þegar sjúklingar eru mjög blóðlitlir af öðrum og stundum óþekktum orsökum.“
Þetta voru glefsur úr fyrirlestri
sem Theodor Billroth hélt fyr-
ir læknanema í Vínarborg þegar
hann var þar ungur prófessor.
Hann varð einn frægasti skurð-
mm^t^mmmmm læknir sinnar
tíðar og er ekki
ólíklegt að ein-
hvem tíma seinna
á ævi hafi hann
freistast til að
reyna þá „að-
gerð“ sem hann
hafði sagt stúd-
entunum frá.
Hann dó hálfsjötugur árið 1894
og lifði því ekki þá byltingu sem
fylgdi uppgötvun blóðflokkanna
um aldamótin og iítillega var drep-
ið á í síðasta pistli.
Margt í texta Billroths er
skemmtilegt að skoða, t.d. fram-
sýni hans í lokaorðunum og ekki
síður þann sjálfsagða og einfalda
eftir Þórarin
Guónason
sannleika sem felst í upphafinu:
Besta ráðið o.s.frv. Þegar aðstæð-
ur bötnuðu og meiri skriður komst
á blóðgjafir, vildi brenna við að
stórhöggir og fljóthuga skurð-
læknar færa ósparlega með töfra-
En þá er mál að snúa sér að
umræðuefni dagsins. Hvað þurftu
íslenskir sjúklingar að bíða lengi
eftir að fá notið góðs af blóð-
flokkavísindum Landsteiners og
þeirra karla? Jónas Sveinsson sem
þá var héraðslæknir á Hvamm-
stanga sagði frá því í grein sem
hann skrifaði 1928 að þrem áram
áður hefði hann fylgst með blóð-
gjöf á sjúkrahúsi í Kaupmanna-
höfn en slíkt væri enn sjaldgæft
á Norðurlöndum. — Stríðandi þjóð-
ir 1914-18 höfðu hins vegar feng-
ið allmikla reynslu af blóðgjöfum.
Blóðbank-
inn
Morgunblaðið/Þórarinn Guðnason