Morgunblaðið - 20.08.1989, Side 11

og sveitir. Hagur fólks og fyrir-
tækja á þessum stöðum er misjafn
rétt eins og á Reykjavíkursvæðinu.
Frystingin? Það er engin ein og
algild frysting heldur mörg frysti-
hús, á annað hundrað talsins, sem
eru misjafnlega vel rekin og búa
að ýmsu öðru leyti við ólíkar að-
stæður.
Um fátt hefur verið meira rætt
á undanförnum misserum en fjár-
magnskostnað, sem lagst hefur með
þunga á einstaklinga og fyrirtæki.
Sú umræða hefði verið ögn fijórri
ef þess hefði oftar verið minnst, að
lán sem ekki eru tekin, bera enga
vexti. Tveir einstaklingar hafa ný-
lega skýrt mikilvægi þessa einfalda
atriðis með eftirminnilegum hætti.
Frú Álfhildur Ólafsdóttir er að-
stoðarmaður landbúnaðarráðherra
og minkabóndi. Hún rekur loð-
dýrabú í Vopnafirði ásamt fjöl-
skyldu sinni. I viðtali við dagblaðið
Tímann 5. ágúst skýrir hún frá því
að hagnaður sé af rekstri búsins.
Blaðið spyr hver sé skýringin á því
að betur gengur í loðdýrarækt í
Vopnafirði en annars staðar á
landinu. Ásthildur svarar blaða-
manni því, að á þessu séu ýmsar
skýringar, m.a. þær að bændunum
hafi aldrei verið hleypt í neinar
skuldir að ráði við fóðurstöðina og
menn hafi verið vandir á það að
borga sitt fóður á tilsettum tíma,
eins og komist er að orði. Einnig
hafi loðdýrabændur í Vopnafirði
farið varlegar í fjárfestingar en víða
annars staðar.
Þorvaldur Guðmundsson í Síld
og fiski, hinn kunni athafnamaður
sem hófst af sjálfum sér, greiðir
enn eitt árið hæstu skatta sem lagð-
ir eru á einstaklinga. í viðtali við
blaðamann DV 4. ágúst svarar hann
spumingu um það hver sé galdurinn
að velgengninni á þessa leið: „Ég
hef aldrei eytt um efni fram. Það
hefur verið unnið fyrir peningum
áður en þeim hefur verið ráðstafað.
Móðir mín kenndi mér það strax í
uppeldinu.“
MORGUNBLAÐIÐ MAMNLIFSSTRAUMARsvnnudagur
20. AGUST 1989
4
VtSXHOÍ/Afhverju hefur „veika kynid“ hetra litarskyn?
Litblinda hjá öpum
Litblinda getur verið hvimleið,
þó hún hamli ekki alvarlega
fólki sem af henni þjást. Ég
minnist gamals vinar í skóla
norður á Blönduósi sem var lit-
blindur og höfðum við bekkjar-
félagarnir gaman af því að „leið-
beina“ honum i litavali í teikn-
itímum. Hlutirnir voru oft
skrautlegir á litinn, grænir kálf-
ar og rauð laufblöð, en við nut-
um þess að heyra athugasemdir
kennarans, sem hafði lítinn
skilning á vandamálum vinar
okkar.
En litblinda er ekki alltaf jafn
spaugileg. Rétt litaskyn getur
ráðið miklu um það hvemig lífver-
um reiðir af í lífsbaráttunni. Það
nýtist þeim til að greina hættur
og eins til að finna
mat. Dýr sem lifa
á ávöxtum og
grænmeti sjá til
að mynda muninn
á van- og full-
þroska gróðri og
þurfa því ekki að
eyða tíma í að
bragða á grænj-
öxlum, áður en þau finna ætan
ávöxt.
Sjónhimna manna og nokkurra
annarra hryggdýra hefur að
geyma þijár mismunandi tegundir
„keilufruma". Ljósgleypni þessara
fmma er mismunandi. Ein tegund-
in gleypir best blátt ljós, önnur
grænt, en sú þriðja er næmust á
Sumar tegundir karlapa verða að sætta sig við lit-
laust líf.
rautt og gult ljós. Mismunandi örv-
un framanna þriggja sendir mis-
munandi taugaboð til heilans sem
greinir á milli framlitanna og ann-
arra mismunandi litabrigða.
Litblinda er kynbundin erfða-
galli sem þjáir u.þ.b. 20 sinnum
fleiri karla en konur. Kjarni hverr-
ar framu í lífvera hefur að geyma
46 litninga, en af þeim eru tveir
kynlitningar. Þeir eru kvenlitning-
urinn X og karllitningurinn Y.
Kvenverur einkennast af tveimur
X-litningum en karlverar hafa einn
X og annan Y-litning. Genin sem
stýra litarefnum keiluframanna
era staðsett í X litningi, sem skýr-
ir af hveiju karlmenn era gjarnir
á að þjást af litblindu.
Nýlega hafa þrír erfðafræðingar
sagt frá áhugaverðum niðurstöð-
um tilrauna sem þeir gerðu á erfða-
fræði litblindu, eins og hún kemur
fyrir hjá smáöpum af gerðinni
Saimirisciureus. Þeir fundu að
meiri hluti allra kvendýra hefur .
litarskyn, en öll karldýr og hluti
kvendýra era litblind.
Hjá manninum er hvert litargen
staðsett á mismunandi stöðum inn-
an X-litningsins. í X-litningum
smáapanna er málum öðravísi
háttað því einungis einn staður er
„frátekinn“ fýrir „rauðu“ og
„grænu“ genin, sem keppast um
að ná honum. Kvenapi, með tvo
X-litninga, hefur góða möguleika
á að hafa rautt gen á öðram og
grænt á hinum, en slíkt leiðir til
rétts litarskyns. Beri hinsvegar
báðar X-litningarnar sema litarge-
nið, hvort sem það er rautt eða
grænt, er afleiðingin litblinda.
Karlapagreyið er öllu ver í stakk
búinn, þar sem hann hefur einung-
is einn X-litning, sem getur aldrei
borið meir en eitt litagen. Hann
er því ævinlega dæmdur til að vera
litblindur.
Vísindamennirnir telja að fyrir
löngu hafi forverar okkar búið við
svipaða tilhögun á erfðafræði litar-
skyns og smáaparnir en að stökk-
breyting hafi leitt til þess að öll
litargenin gátu tekið sér stöðu á
sama X-litningnum og því stuðlað
að fullu litarskini beggja kynjanna.
Þetta gæti gefið karlöpunum
nokkra von, jafnvel þó trúlegt sé
að biðin eftir annarri ámóta stökk-
breytingu á erfðaefni þeirra geti
orðið löng, þúsund — hundrað-
þúsund — milljón eða jafnvel fleiri
ár! Þangað til verða þeir að lifa
við alla þá ókosti sem fylgja lit-
blindu.
— Stefán Jónsson meinafræðingur
og dósent hér við Háskólann hefur
líklega orðið fyrstur til að skrifa
á íslensku um blóðflokka. Hann
skýrði frá því í Læknablaðinu 1922
að hann hefði með aðstoð nokk-
urra stéttarbræðra blóðflokkað
800 manns, konur og karla, og
birti tölur um fjöldann í hveijum
flokki. Stefán fluttist búferlum til
Danmerkur og haustið 1926 tók
Níels Dungal við stöðu hans, þá
nýkominn heim að loknu fram-
haldsnámi.
Eftir því sem næst verður kom-
ist fór fyrsta blóðgjöf á íslandi
fram á Landakotsspítala í árs-
byijun 1927. Þeir Dungal og Hall-
dór Hansen fluttu þá blóð í sjúkl-
ing sem var langt leiddur vegna
blæðandi sára í maga. Þetta mun
hafa verið óbein blóðgjöf því að í
heimild stendur skrifað „cítrat-
blóð“ en natríumsítrat er það efni
sem löngum hefur verið notað til
að koma í veg fyrir storknun. —
Tveimur áram síðar fóra Dungal
og aðstoðarmaður hans á Rann-
sóknarstofu Háskólans í Kirkju-
stræti, læknastúdentinn Karl Sig-
urður Jónasson, upp á spítala og
ungi maðurinn gaf vænan skammt
af blóði sínu konu sem hafði feng-
ið ofsalegar blæðingar eftir bams-
burð. Karl man gjörla að hann lá
á bekk hjá rúmi sjúklingsins með-
an Dungal framkvæmdi blóðgjöf-
ina og hefur blóðið því að þessu
sinni verið gefið „beint“.
Landspítalinn tók til starfa í
árslok 1930 og fyrsta blóðgjöfin
þar fór fram 1932, önhur árið eft-
ir en sú þriðja 1935, svo að allt
var þetta nú í hægagangi fyrsta
kastið. Þeir sem gáfu blóð vora
skátar og 1940 var stofnuð „Blóð-
gjafasveit skáta í Reykjavík" en
Jón Oddgeir Jónsson hafði umsjón
með starfsemi sveitarinnar í sam-
ráði við Guðmund Thoroddsen
I
yfirlækni skurð- og fæðingar-
deilda.
Þárna var merkilegt starf
margra manna af hendi leyst með
sóiha en kröfur tímans fóra sívax-
andi og enn var Níels Dungal í
fararbroddi. Seint á fimmta ára-
tugnum hóf hann að undirbúa
byggingu blóðbarika, trúlega við
litla hrifningu manna sem voru
kjörnir til að sitja sem fastast á
galtómum ríkiskassa. En þeir sem
sjá lengra en nef annarra nær láta
ekkert aftra sér þegar þörfin blás-
ir við þeim — svo að blóðbankinn
reis af granni og tók til starfa
1953. Fyrstu árin var Elías Ey-
vindsson læknir forstöðumaður
hans, síðan tóku aðrir við og nú-
verandi bankastjóri er dr.Olafur
Jensson. — Starfsemi bankans
hefur aukist jafnt og þétt með
áranum og gerist æ fjölbreyttari.
Vaxandi umsvif ýmissa sérgreina
læknisfræðinnar kalla á marg-
þætta þjónustu: Blóðvinnslu af
ýmsu tagi, mótefnarannsóknir og
rhesusvamir, vefjaflokkanir,
erfðafræðikannanir, sem að
nokkra era í samvinnu við vísinda-
menn i öðram löndum og stór-
merkar að dómi þeirra sem til
þekkja.
Þannig má lengur upp telja, en
hér segjum við þessu sögulega
yfirliti lokið og framhaldið er öllum
kunnugt. Nú sér blóðbankinn til
þess að ævinlega er. hægt að
skaffa þeim blóð sem þurfa, og
til að afla þess hefur hann úti all-
ar klær. Honum verður líka vel
ágengt, almenningur skilur nauð-
syn þess að leggja inn í þennan
banka allra landsmanna og mætti
sem best víkja gömlum málshætti
við og gera hann að einkunnarorð-
um blóðgjafans sem getur orðið
blóðþegi sjálfur fyrr en vonum
varin I dag þér, á morgun mér!
ATR BÓTEL ÖDK
vf)> Hveragerði, sími 98-34700.
Ánægjuleg dvöl á Hótel Örk
Hvernig væri að njóta góðrar þjónustu, borða góðan
kvöldverð við kertaljós, dansa við ljúfa tónlist, fara á
diskótekið, taka góðan sundsprett og fara nokkrar ferðir
í vatnsrennibrautina eða í sánu?
Allt þetta fyrir aðeins kr. 8.900
á mann í tvær nætur.
Innifalið: Morgunverður, gisting, kvöldverður, sund og sána.
Stótglieiilep kaffihlað-
borðlaugardags-og
Miiimidagsftdrniiðd,ig.i
Sundlaugjn
Sun Jlaugm og vatnsrcnni-
brautin veráa opin um alla
helgína, jafntsem aðra
daga.Verðkr. 100.
Frkt i rennibraut.
Frittfynrhótelgesti.
Diskótekið
verðuropið fðstud. og
laugard. frá kl. 22-03.
Aðgangseyrirkt. 300. :
Frittinntil kl. 24-
Fríttfýrirhótelgesti
iSS. UÓTEL ÖCK
yf)> Hveragerði, sími 98-34700.