Morgunblaðið - 20.08.1989, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUWIAR SUNNUDAGUR 20. ÁGUST.1082
20 C
LEIKLIST / magnib til marks um
áhugann?
Shakespeare
í efsta sæti
Alþýðuleikhúsið
heldur merki Shakespeares á lofti
þessar vikumar með sýningu í ís-
lensku óperunni.
Erlingur Gíslason í hlutverki Mak-
beðs.
Alþýðuleikhúsið frumsýndi Mak-
beð eftir William Shakespeare
þann 30. júlí sl. í leikstjóm Ingu
Bjamason. Fullyrða má að ekki
hafi verk annars höfundar komist
mmmmmm^^^ jafnoft á íslenskt
leiksvið það sem
af er þessu ári.
Mér telst til að
fjögur leikrita
Shakespeares hafi
verið fmmsýnd á
árinu, þ.e. Ofviðrið
í Þjóðleikhúsinu
og Makbeð hjá Al-
þýðuleikhúsinu; þar að auki hafa
tvær áhugamannasýningar komist
á fjalimar, Draumur á Jónsmessu-
nótt hjá framhaldsskólanemum á
Húsavík og Allt í misgripum hjá
Leikfélagi Hafnarfjarðar. Þá flutti
Ríkisútvarpið á Páskadag nýja upp-
töku á Hamlet í leikstjórn Stefáns
Baldurssonar. Og með haustinu
verður væntanlega flutt í Ríkisút-
varpinu ný upptaka á Makbeð í leik-
stjórn Hallmars Sigurðssonar.
Skemmst er einnig að minnast
Hamlets hjá Leikfélagi Reykjavíkur
fyrir rúmu ári.
Sumum kann að fínnast nóg um
og spyrja má hvað það sé sem geri
verk Shakespeares svona heillandi.
Upptalningin hér að ofan sýnir
a.m.k. svo ekki verður um villst að
áhuginn er svipaður hvar sem borið
er niður, því ofantaldir flytjendur
mynda prýðilega þversneið af
íslensku leiklistarlífi. En nær þessi
áhugi út fýrir raðir leikhúsfólks?
Hefur almenningur sama áhuga á
þessum ijögur hundruð ára gömlu
leikritum og leikhúsfólkið sjálft?
Ég lagði ofangreindar spurning-
ar fyrir þijá þeirra leikstjóra sem
leikstýrt hafa verkum Shakespeare
nýverið. Inga Bjarnason sagði það
grundvaliaratriði fyrir leikhúsfólk
að fá að spreyta sig á Shakespeare-
verkum. „Leikrit Shakespeares eru
sú undirstaða sem leikhús Vestur-
landa byggir á og ég vona að áhorf-
endur hafi bæði gagn og gaman
af. Það er jafn lífsnauðsynlegt fýrir
leikara að glíma við hlutverk í verk-
um Shakespeares og það er fyrir
tónlistarmenn að spila Bach og
Beethoven svo þeir nái til einhvers
þroska í list sinni. Að ég nú ekki
tali um leikstjóra.“
Þórhallur Sigurðsson á þrjár upp-
færslur á Shakespeare-leikritum að
baki, Ofviðrið í Þjóðleikhúsinu í
vor, Þrettándakvöld með Nemenda-
leikhúsinu 1987 og Kaupmanninn
í Feneyjum í Þjóðleikhúsinu 1974.
Þórhallur benti á að aðsókn að
klassískum leikritum hjá Þjóðleik-
húsinu væri minni nú en t.d. fyrir
20-25 árum. Hamletsýning Þjóð-
ieikhússins 1962 hefði fengið á
sautjánda þúsund áhorfendur en á
seinni árum hefði fjöldi áhorfenda
varla farið yfir 5.000 á Shake-
speare-uppfærslu. „Ein af ástæðun-
um er vafalaust sú að tengsl leik-
hússins við skólana eru minni nú
en áður, því stór hluti af áhorfenda-
hópnum áður fyrr voru skólanemar.
Fjölmiðlar virðast einnig ekki sýna
frumuppfærslum á verkum Shake-
speares hérlendis sama áhuga og
áður. Það þótti ekki mikil frétt í
vor að Þjóðleikhúsið frumflytti Of-
viðrið. Áhugi almennings fer alltaf
nokkuð eftir viðbrögðum fjölmiðl-
anna. Það má því segja að áhuginn
sé meiri innan leikhússins á verkum
Shakespeares en utan þess. En ef
við gæfumst upp við að vekja áhug-
ann með almenningi værum við illa
stödd,“ sagði Þórhallur Sigurðsson.
Stefán Baldursson hefur einnig
fengist við verk Shakespeares, m.a.
Hamlet í Ríkisútvarpinu í vor og
Dráum á Jónsmessunótt hjá LR
fyrir fáum árum. Hann taldi ástæð-
una fyrir þessum ijölda uppfærslna
síðustu misseri stafa fyrst og fremst
af áhuga leikstjóranna og leikhús-
fólksins sjálfs. „Verk Shakespeares
eru óskaverkefni vegna þess hve
auðug og sammannleg þau eru en
bjóða jafnframt upp á óendanlega
fjölbreytni í túlkun og útfærslu. Þau
eru í senn skemmtilegust og erfið-
ust. Við getum hinsvegar því miður
ekki talað um almennar vinsældir,
þó einstaka sýning hafi náð þokka-
legri aðsókn hér. Hræðsla íslenskra
áhorfenda við verk hans byggist
oft á vanþekkingu og fordómum
eða hreinlega óheppni. Fólk hefur
lent á þrúgandi uppfærslum þar
sem innantómur hátíðleiki er alls-
ráðandi eða horft á eitthvað af þess-
um 'ótrúlega leiðinlegu Shake-
speare-upptökum frá BBC. Þeir
sem sjá hinsvegar góðar Shakespe-
aresýningar sannfærast um ágæti
verkanna. Þess vegna er um að
gera að sýna verk hans nógu oft
og gera það nógu vel. Það er keppi-
keflið. Hann var nefnilega alþýðleg-
astur allra skálda," sagði Stefán
Baldursson.
Jón Viðar Jónsson leiklistarstjóri
Ríkisútvarpsins hefur lagt sérstaka
rækt við verk Shakespeares og
flutningur á Shakespeare-leikritum
er fastur liður á verkefnaskrá út-
varpsleikhússins. Jón Viðar sagði
að reynslan hefði sýnt að Shake-
speare ætti sér hér á landi nokkuð
tryggan áhorfendahóp.„Ég er þó
ekki viss um að sá hópur sé mjög
stór en hann er nokkuð stöðugur.
Það er ekki ástæða til að halda að
hann hafi minnkað, þvert á móti
er hann líklegri til að stækka. Sér-
staklega þegar fram koma líflegar
sýningar á borð við Hamlet hjá LR
og Macbeth hjá Alþýðuleikhúsinu.
Hinsvegar er ljóst að Shakespeare
hefur sérstakt gildi fyrir leikhús-
fólk, ekki síst fyrir leikara. Þá á
ég við að stærstu hlutverkin í leik-
ritum Shakespeares. eru þannig að
leikarar hljóta að stækka af því að
glíma við þau. Það er enginn annar
höfundur sem skapar jafn fjöl-
breyttar og margslungnar persón-
ur. Þess vegna er nauðsynlegt að
hann sé leikinn og verði hluti af
leikhúshefðinni á hveijum stað.“
KVIKMYNDIR /Afhvaba myndum erum vib alltafab
missaf ____
Ósýnilegu myndimar
Hvemig sem á því stendur, það
gæti þess vegna verið guðleg
forsjón, koma stundum hingað „út-
lenskar" bíómyndir eins og sjón-
varpsstjórinn sagði þegar hann mis-
mælti sig svo við-
eigandi í „Stöð 2
er sannleikurinn
og lífið“,
símhringingaþætti
með Helga Pé um
daginn. Það eru
myndir frá öðmm
löndum en Banda-
ríkjunum. Þær
hafa verið fáar, eru fáar og allt
útlit er fyrir að þær verði fáar á
almennum sýningum bíóhúsanna í
Reykjavík en nokkrar slæðast hing-
að uppeftir á þrjóskunni-og planta
sér í bestu sætin eins og gamlar
frænkur sem enginn þekkir í ferm-
ingarveislum.
Sú nýjasta er Konur á barmi
taugaáfalls eftir spánveijann Pedro
Almodóvar, einstaklega kómísk út-
tekt á ástarmálum taugastrekktra
kvenna sem gætu rifið úr þér hjart-
að og sett í örbylgjuofninn en gera
það ekki. Það er sannarlega mynd
sem allir ættu að sjá en fáir gera
og það erú myndir eins og „Tauga-
áfaílið" sem alltaf ætti að vera
hægt að sjá hér en eru sjaldnast
til sýnis. Ástæðan er því miður allt-
of einföld: Það borgar sig ekki að
sýna þær.
En það er önnur ástæða: Þær
eru svo leiðinlegar. Svo drephund-
helvíti LEIÐINLEGAR. Það gerist
aldrei neitt í þessum „útlensku“
myndum nema ef maður er heppinn
er einstaka ber kvenmaður að lufs-
ast úr sturtu. Það er bara talað
bla, bla, bla endalaust. Hver nennir
á þetta? Ekki ég.
Smekkur manna er auðvitað mis-
munandi en líklega er enginn mis-
skilningur útbreiddari en sá að
myndir þar sem enginn segir „ókei
men“ og „bæbæ beibí“ séu leiðin-
legar. í gegnum árin hefur það orð-
ið að heilagri ritningu meðal þess
aldurshóps sem mest fer í bíó að
óamerískar myndir séu og verði
alltaf að eilífu amen leiðinlegar.
Og það er ekki nema von. Almenn-
ingur er alinn upp á skyndimyndum
og fær sjaldnast tækifæri til að
læra að meta neitt annað. Og bíó-
ferð á að vera rússíbanaferð; ef þú
færð ekki í magann af hlátri eða
orgar uppyfir þig í spenningi ferðu
ekki að borga þig inní myrkrið.
Ef bíómenningin í Reykjavík á
að lyftast á hærra plan eins og
skáldið sagði verður að eyða þessum
fordómum og vekja áhuga fólks á
öðru en hreinum afþreyingamynd-
um og leyfa því að verða vitni að
því að það er svo miklu meira við
bíó en bílaeltingaleikir. Fólk kærir
sig hins vegar ekki um að komast
í snertingu við það í og með af því
framboðið er svo lítið. Einhliða has-
armyndir gera ekki annað en ala á
þröngsýni. Hugarfarsbreyting- verð-
ur ekki nema myndunum fjölgi. Og
þær eru ekki leiðinlegar. Hver sem
„nennti" á myndir eins og Herbergi
með útsýni eða Hundalíf þarf að
vera súpersvalur til að geta sagt:
Hey, þetta var ömurlegt.
Það kemur kannski einhveijum
á óvart en það vill gleymast svo
glatt að önnur lönd en Bandaríkin,
merkilegt nokk, fást einnig við
kvikmyndagerð. Sannleikurinn er
bara sá að þau framleiða að mestu
ósýnilegar myndir hvað okkur varð-
ar, myndir sem maður heyrir af og
les um en sér aldrei. Það sama er
að segja um ákveðinn hóp banda-
rískra kvikmyndagerðarmanna sem
kýs hvort sem er að vinna utan eða
innan Hollywood, en gerir myndir
sem hafa ekki endilega að mark-
miði að hala inn dollaramillur. Hvað
er langt síðan við sáum t.d. mynd
eftir John Sayles.
Hér koma 20 (þær gætu verið
100) athyglisverðar myndir valdar
af handahófi sem koma seint eða
aldrei í bíóin:
• Jean de Florette og Manon de
sourse (Frakkland).
• Der Himmel iiber Berlin (V-
Þýskaland).
• Matewan (Bandaríkin).
• Distant Voices, Still Lives (Bret-
land).
• Pelle erobreren (Danmörk).
• Salaam Bombay! (Indland)
• Hanussen (Ungveijaland).
• Tónlistarkennarinn (Belgía).
• Sex, Lies and Videotape (Banda-
ríkin).
• Mystery Train (Bandaríkin).
• Trop belle pour toi (Frakkland).
• E1 Dorado (Spánn).
• Do the Right Thing (Banda-
ríkin).
• La petite voleuse (Frakkland).
• Lawrence of Arabia (endurgerð
útgáfa, Bandaríkin).
• Bleak Moments (Bretland).
• Scandal (Bretland).
• Little Dorrit (Bretland).
• La historia oficial (Argentína).
eftir Arnold
Indriðason