Morgunblaðið - 17.09.1989, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1989
11
og leita leiða til úrbóta. Hópinn
skipa Ómar Smári Ármannsson
aðstoðaryfirlögregluþjónn í for-
varnardeild, tveir varðstjórar og
tveir almennir lögregiuþjónar og er
hópnum ætlað að skila áliti í nóvem-
ber nk.
Þegar skoðaðar er-u tölur um ald-
ursskiptingu þess hóps, sem komið
hefur á Slysadeild á fyrstu sex
mánuðum þessa árs vegna „áverka
frá öðrum“, kemur í ljós að flestir
eru á aldrinum 15-19 ára eða 254,
þar af 201 karlmaður. Næst kemur
aldurinn 20-24 ára eða 237 og
þriðji stærsti hópurinn er á aldrin-
um 25-29 ára eða 153 talsins. Svip-
uð kynjaskipting er í tveimur síðar-
nefndu hópunum og í þeim fyrsta.
Morgunblaðið ræddi við þá Ómar
Smára og Friðrik Gunnarsson að-
stoðaryfirlögregluþjón í rannsókn-
ardeild um þessi mál. Hjá þeim
kemur fram að lögreglan hefur
nýlega tekið upp tölvuskráningu á
öllum afbrotum, sem kærð eru. Er
borginni skipt í 40 hverfiseiningar
í þessu skyni. Sem fyrr segir sker
miðbærinn sig úr hvað líkamsárásir
varðar en þar kom upp 71 slíkt til-
felli fyrstu sex mánuði þessa árs.
Til samanburðar má nefna að allt
árið í fyrra voru 130 líkamsárásir
skráðar á þessum slóðum. Næst á
eftir miðbænum er Ármúlahverfið
með 21 líkamsárás, flestar tengdar
skemmtistaðnum Hótel íslandi,
enda er hann langstærsti skemmti-
staður landsins. Onnur hverfi, sem
skera sig úr, eru Efra- og Neðra-
Breiðholt með 11 og 13 tilfelli. í
Neðra-Breiðholti er vandamálið
bundið við skemmtistaðinn Broad-
way og eina ákveðna íbúðarblokk.
Fjöldi líkamsárása er mismun-
andi eftir mánuðum. Maí í ár hefur
áberandi flest tilfelli eða 47 talsins.
í janúar eru þau helmingi færri eða
22 talsins. ðmar Smári segir að
maí og september séu þeir mánuðir
sem áberandi mest er af líkamsár-
ásum enda íjöldi unglinga í mið-
bænum þá mestur. Annarsvegar er
um skólalok að ræða og hinsvegar
upphaf skólaársins.
Mest mæðir á
Miðbæjarstöðinni
Mikill fjöldi ölvaðra unglinga í
miðbæ Reykjavíkur er algeng sjón
um helgar. Ög í þessum hóp verða
flestar líkamsárásir. Það er mið-
bæjarstöð lögreglunnar sem sinnir
þessu svæði og því mæðir mest á
mannskapnum þar við að stilla til
friðar. Lenda lögregluþjónarnir oft
í miklum vandræðum við þetta verk
sitt. Ómar Smári og Friðrik segja
að fyrir utan erfiðleikana sem lög-
regluþjónar lenda í við að ná í skott-
ið á þeim sem standa að árásunum
í miðbænum bætist við að ungling-
arnir séu oft tilbúnir að taka þátt
í „leiknum" og veitast að lögreglu-
þjónunum. Dæmi séu um að ungl-
ingarnir ráðist að lögreglu vegna
misskilnings, til dæmis ef lögreglan
er að aðstoða slasaðan mann sem
liggur í götunni vilji unglingarnir
„bjarga“ þeim slasaða úr höndum
hennar.
í einni af skýrslum miðbæjarlög-
reglunnar frá aðfaranótt sunnudags
í sumar er greint frá atviki þar sem
unglingar réðust á lögregluþjóna
sem voru að reyna að koma slösuð-
um, og ölvuðum, manni til aðstoð-
ar. Viðkomandi hafði talsverða
áverka á andliti, var alblóðugur, og
mjög æstur. Lögregluþjónarnir
gengu að honum og sögðu að hann
yrði að fara á slysadeild til að láta
gera að sárum sínum. Hann brást
hinn versti við og réðst að nær-
stöddum vegfarenda og ætlaði að
slá hann. Af þeim sökum var við-
komandi færður í handjárn. Að því
loknu var beðið um aðstoð við að
koma manninum á slysadeild.
í skýrslunni segir svo: „Á meðan
við biðum eftir aðstoð safnaðist
gífurlegur mannijöldi í kringum
okkur og réðst á okkur. Fólkið
spafkaði í okkur, hrækti á okkur
og reyndi að rífa NN í burtu frá
okkur... Við lentum í geysilegum
átökufn við fólkið sem þjarmaði
meira og meira að okkur. Það var
haldið áfram að sparka í okkur,
þrifið í handleggi okkar og við vor-
■ Yf ir 2.000 manns á slysadeild 1988 vegna „áverka
frá öðrum“ og á fyrri helmingi 1989 eru tilfellin
tæplega 1.100
I Ein líkamsárás að meðaltali á dag kærð í fyrra
■ Töluleg líkindi eru fyrir því að 12.790 íslendingar
séu beittir „alvarlegu ofbeldi“ árlega eða að meðal-
tali 35 á dag
■ Aldrað fólk er sagt óttast að vera á ferli í miðbæ
Reykjavíkur eftir að dimma tekur
23.000 Islendingar
árlega beittir ofbeldi?
Samkvæmt skoðanakönnun Erlends Baldurssonar, afbrotafræðings, eru fæst ofbeldis-
afbrota kærð til lögreglu. Einungis 9,2% þeirra, sem kváðust hafa orðið fyrir ofbeldi á
undanförnu ári, sögðust hafa kært málið til lögreglunnar. Sé gert ráð fyrir því, að hér sé
um landsmeðaltal að ræða, ættu um 23.000 manns að verða fyrir barðinu á ofbeldi
árlega, þar af 12.790, sem líða „alvarlegt" ofbeldi, þ.e.a.s. eru slegin eða sæta þaðan af
verri misþyrmingum. Miðað við könnunina myndu 5.250 manns sjá ástæðu til þess að
leita læknis á árinu og 2.300 kæra. Samanborið við tölur Slysadeildar Borgarspítalans
lætur nærri að tölurnar stemmi upp á hár. Hins vegar ber tölum lögreglunnar um kærur
ekki saman við reikning þennan. Þess ber að
geta að samkvæmt fyrrnefndri könnun kváðust
aðeins 7,5% Reykvíkinga hafa orðið fyrir ofbeldi
undanfarið ár, en hlutfallið var nokkru hærra úti
á landi. Þá var ekki annað lesið úr niðurstöð-
unum en að „alvarlegt" ofbeldi væri mun al-
gengara á landsbyggðinni en f höfuðborginni.
Könnunin var gerð bréílega árið 1980 og voru
samtals 1.100 manns í þremur hinum þremur
tegundum byggöar landsins spurð 44 spurn-
inga um viðhort þeirra til lögreglunnar og
reynslu af henni. Um 700 svör bárust, en
byggðarlögin voru Reykjavík, Vestmannaeyjar
og Suður- Múlasýsla.
Framreiknaðar tölur eru greinarhöfunda.
Hvers vegna kærír
fólk ekki ofbeldi
til lögreglu?
Skipt eftir kynjum ($
357,1
Atvikið var Þekkli þann. Leysti málið Tilgangslaust
of lítilfjarlegt sem otbeldið sjálf(ur) að kæra til
Irantdi löqreglunnar
Fjöldi sjúklinga á Slysadeild
vegna „áverka frá öðrum"
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
* 77/ þess aö hala samanburö við árið iár, voru tölur deildarinnar ylir lyrra misseris þess tvötaldaöar.
Hver beitir
hvern ofbeldi?
mm □ , izzi
Fjölskyldu- Kunningi Okunnugur
meðlimur
Morgunblaðið/AM
VEGFARANDI:
EINSTÆÐ AAÓÐIR:
SIBROTAMAÐUR:
ÞARF AÐ
SKOflA HAUSINN
Á ÞESSU LIÐI
TVISVAR
LEITAÐ TIL
ATHVARFSINS
BÖRÐUM FÓLK
ÁN SÉRSTAKR-
AR ÁST/EÐD
HALLDÓR GUÐMUNDSSON er
rúmlega tvítugur piltur. Eins og
flestir jafiialdrar hans hefur hann
gaman af að fara „út á lífið“ og
skemmta sér með kunningjum
sínum. Sú skemmtun getur þó
reynst skammæ eins og Halldór
hefur reynt.
jr
Eg hafði verið inni á Lækjar-
tungli, en í þvögunni á leiðinni
út eftir lokun missti ég sjónar á
vinum mínum. Fyrir utan fór ég
að svipast um eftir þeim og fór inn
í mannþröngina inni á Smáréttum
[nætursala í Lækjargötu].
Um leið og ég gekk inn sá ég ein-
hvern náunga, en tók varla eftir
honum að öðru leyti en því, að hann
var með Ijót ör í andliti. Hann
horfði aðeins á mig, en sagði eða
gerði ekkert. Ég var ekki búinn að
standa þarna lengi þegar ég heyrði
út undan mér: ,Þú barðir Einar um
síðustu helgi!1, en tók það vitaskuld
ekki til mín.
Áður en ég veit af ræðst náunginn
á mig og kýlir mig hvað eftir ann-
að ... ég veit ekki hversu
oft... hann hélt áfram þangað til
einhver dró okkur í sundur. Löggan
tók mig inn í bíl, en ég hef ekki
hugmynd um hvað varð um þann
örótta. “
Lögreglan fór með Halldór á Slysa-
deildina þar sem gert var að sárum
hans. Hann ákvað að kæra líkams-
árásina ekki, taldi hugsanlegan
árangur þess ekki fyrirhafnarinnar
virði.
„ Svona lið, sem er að ráðast á
fólk gersamlega að tilefnislausu,
ekki ,normalt‘. Það þarf að skoða
hausinn á því.“ segir Halldór.
„ÉG HAFÐI verið gift í 20 ár
þegar ég gafst upp og flúði af
heimili mínu með börnin. Á þess-
um tíma hafði eiginmaður minn
oft gengið í skrokk á mér og einu
sinni svo alvarlega að ég fékk
mér áverkavottorð og ætlaði að
kæra hann. Ég lét samt ekki
verða af því. Ég var þá með mik-
ið mar á hálsinum eftir kverka-
tak, hárið í flyksum og rifbein
brákuð eftir spörk. Eftir að ég
flutti út hef ég tvisvar þurft að
leita á náðir Kvennaathvarfsins
undan ásóknum hans.“
Petta sagði einstæð móðir með
tvær ungar dætur í samtali við
Morgunbláðið.
„Hann hefur að vísu ekki beitt mig
líkamlegu ofbeldi eftir að ég flúði
frá honum en hann hefur oft haft
í hótunum við mig, einu sinni braust
hann inn til mín og einu sinni rændi
hann dætrum okkar þaðan sem þær
voru í pössun. Þegar hann braust
inn til mín hótaði hann mér lífláti
og einnig að hann myndi sjálfur
fremja sjálfsmorð ef ég kæmi ekki
aftur til hans.
í máli þessarar móður kemur fram
að hún hafi fyrst leitað á náðir
Kvennaathvarfsins árið 1987 þegar
eiginmaður rændi dætrum þeirra
úr pössun. Aðstandendur Kvenna-
athvarfsins gengu í málið og á end-
anum fékk hún dætur sínar aftur.
í seinna skiptið, sem hún leitaði til
athvarfsins, var er maðurinn braust
inn til hennar og hafði í hótunum.
Hún kærði innbrotið til lögreglunn-
ar sem lofaði að veita manninum
tiltal.
HANN KOMST undir hendur
lögreglu strax á unglingsárum
vegna líkamsárása og ofbeldis.
Hann segir að ekkert markmið
hafi legið að baki árásum hans á
bláókunnugt fólk annað en að
teljast vera maður með mönnum
þar sem hann gæti slegist.
Eg bytjaði að drekka fimmtán ára
þegar ég fór til sjós. Ég missti
fljótt stjórn á drykkjunni og á fjór-
um árum gekk ég í gegnum „gróft
gelgjuskeið" ef ég má orða það
svo. Drykkjufélagarnir voru nokkrir
strákar og við vorum í innbrotum,
líkamsárásum og fleiru sem allt
tengdist drykkjunni", segir fanginn.
„Við hikuðum ekki við að valda
fólki alvarlegum meiðslum og eng-
inn var maður með mönnum nema
hann gæti slegist. Við komum okk-
ur til dæmis upp sérstakri slags-
málatækni sem við notuðum þegar
við réðumst á fólk. Þannig stofnaði
oft einn til illinda og hinir bættust
svo í hópinn. Slagsmálin voru yfir-
leitt á böllum eða í kringum þau.
Ástæðan var engin sérstök, við
lömdumtd. alla Vestmannaeyinga
sem við gátum, af því að við töldum
þá sníkjudýr á kerfinu í kjölfar eld-
gossins. Svo var ég þátttakandi í
þremur árásum þar sem eldra fólk
voru fómarlömbin.
í öllum þeim tilvikum var um inn-
brot að ræða. Við vorum jafn
hræddir og fólkið, sem kom að okk-
ur, og réðumst á það umhugsunar-
laust.“
um alveg að verða undir æstum
múgnum. [Ónefndur lögregluþjónn]
var tekinn hálstaki og nærri dreginn
ofan í götuna ...“
I skýrslunni segir svo að lög-
regluþjónarnir hafi orðið að bregða
kylfum sínum á loft til að halda
aftur af æstu fólkinu og hafi það
nægt þar til aðstoð barst. Sá er
verst lét í hópnum var handtekinn
og færður á lögreglustöðina. Hann
æsti fólkið upp, sparkaði margoft
í lögregluþjónana og kýldi þá. Á
leiðinni á lögreglustöðina hótaði
hann lögregluþjónunum lífláti og
sagðist ætla að ganga frá þeim
næst er hann hitti þá óeinkennis-
klædda. Þegar komið var á lög-
reglustöðina var sá slasaði orðinn
rólegur og vildi fara sjálfur á Slysa-
deild til að géra að sárum sínum.
Hann vildi ekki gefa upp hvernig
hann hlaut áVerka sína en vinur
hans sagði lögreglunni að hann
hefði lent í átökum við nokkra pilta
sem veitt hefðu honum áverkana.
Vopnaburður algengur
Enn sem komið er mun mjög
sjaldgæft að gripið sé til vopna í
þeim líkamsárásum sem koma til
kasta lögreglunnar. Ómar Smári
og Friðrik segja hinsvegar að það
ekki leiki vafi á að algengt sé orðið
að menn beri á sér eggvopn, a.m.k.
þeir sem lögreglan þarf að hafa
afskipti af vegna þessara mála.
Koma hnífarnir í ljós er þessir menn
eru færðir til yfirþeyrslu.
í máli þeirra Ómars Smára og
Friðriks kemur fram að þótt til séu
menn sem komi oft við sögu í mál-
um sem þessum, kannski tíu sinnum
eða oftar á ári, heyri það til undan-
tekninga. í flestum tilfellum koma
gerendur aðeins einu sinni við sögu
þegar um líkamsárásir er að ræða.
Ofbeldi á heimilum
stóreykst
Upplýsingar frá slysadeild Borg-
arspítalans segja aðra og verri sögu
en lögregluskýrslur um ofbeldi í
borginni almennt. Tryggvi Þor-
steinsson læknir ræðir um einn af
ömurlegri þáttum þessa, sem er
fjöldi einstæðra mæðra sem koma
á slysadeildina eftir að hafa verið
barðar sundur og saman af fyrrver-
andi sambýlismönnum sínum. Þau
mál enda sjaldnast með kærum.
„Það líður ekki sú helgi hér á
slysadeild að ekki komi fullt af fólki
sem er með áverka eftir heimiliseij-
ur,“ segir Tryggvi. „Áberandi stór
hópur eru einstæðar mæður sem
barðar hafa verið af fyrrverandi
sambýlismönnum sínum. Þær kæra
þessar árásir yfirleitt ekki. Og þó
svo þær geri það og áverkavottorð
séu send héðan sökum þessa, falla
þær yfirleitt frá kærunni daginn
eftir þegar þeim er runnin reiðin.
Skýringin er yfirleitt sú að þær vilji
ekki kæra feður barna sinna.“
Fæst aíbrota
kærð til lögreglu
Erlendur S. Baldursson er af-
brotafræðingur og deildarstjóri hjá
Fangelsismálastofnun ríkisins.
Hann segir erfitt að gera sér grein
fyrir umfangi vandans, þar sem
mönnum beri saman að kærurnar
séu eins og yi.'.rborð ísjakans: 90%
málanna líti aldrei dagsins ljós.
„Það er kannski vert að nefna
könnun, sem ég gerði árið 1980, í
þessu viðfangi. Hún snerist reyndar
fyrst og fremst um viðhorf almenn-
ings til lögreglunnar, en þar var
einnig spurt hvort svarendur hefðu
orðið fyrir barðinu á lögbijótum
undanfarið ár.
Það er skemmst frá því að segja
að 9,2% aðspurðra sögðust hafa
orðið fyrir einhverskonar ofbeldi.
Af þeim leituðu 22,8% til læknis,
en.aðeins rúm 10% leituðu til lög-
reglunnar! Tæplega helmingur
þeirra, sem ekki kærðu málið til
lögreglunnar, kváðust hafa leyst
málið sjálfir eða hafa þekkt árásar-
manninn, rúm 30% töldu atvikið of
lítilfjörlegt til lögregluaðgerða, en
16% töldu kæru til lögreglunnar
ekki þjóna neinum tilgangi,11 segir
Erlendur.
„Þessar tölur eru vitaskuld orðn-