Morgunblaðið - 21.09.1989, Blaðsíða 16

4
16
• MGRGUNÓLAÐÍ& FIMiitTUDÁGUR 21. SÉPTÉm6éR 1989
ASTIN SIGRAR!
Pierre Carlet de Chamblain de Marivaux, (1688 -1763)
og „Le Théátre du Campagnol“
Franska skáldið Marivaux.
eftir Hólmfríði S.
Svavarsdóttur
Franski leikflokkurinn vThéátre
du Campagnol" kemur til Islands í
næstu viku í boði Allianee Frangise.
Undanfarið hefur flokkurinn verið á
leikferðalagi í Bandaríkjunum og
Kanada á vegum samtaka sem sjá
um að styrkja og útbreiða franska
list (AFAA Assoeiation Frangaise de
1’ Action artistique) og sýnt verk
eftir franska skáldið Marivaux. 25.
og 26. september flytur leikflokkur-
inn nokkur leikrit eftir hann í Iðnó.
Fyrri daginn Þrælaeyjuna, „L’Ile des
Esciaves" og Sveitakonuna, „La Pro-
vinciale". Daginn eftir verður ráð-
stefna með leikurunum, og s'íðdegis
verður einþáttungurinn Arfurinn,
„Le Legs“ lesinn upp (mánudaginn
25. kl. 20.30 — þriðjudaginn 26.
september kl. 17.30).
Heimsóknin tengist á vissan hátt
200 ára afmæli frönsku byltingarinn-
ar. Annars vegar vegna þess að eitt
verkanna, „Þrælaeyjan“, gefur til
kynna viðhorf höfundar til stétta-
skiptingar, viðhorf sem reyndar var
algengt meðal menntamanna á átj-
ándu öld, og hins vegar vegna þess
að þrátt fyrir að Marivaux hafi verið
allur er byltingin hófst, endurspeglar
stíllinn sem við hann er kenndur á
afar persónulegan hátt talsmáta og
framkomu fólks í því umhverfi sem
hann lifði og hrærðist í. Marivaux
var tíður og sjálfsagður gestur í sam-
kvæmissölum hefðarfrúa svo sem
Mme de Lambert og arftaka hennar
Mme de Tencin. Samkvæmi þeirra
voru eftirsótt og í kringum þær
sveimaði jafnan hirð andríkra og
menntaðra listamanna. Stíll Mariv-
aux, „le marivaudage“, en átt er við
tilgerðarlegt og hástemmt orðalag
til að tjá tilfinningar, fór í taugarnar
á sumum samtímamönnum hans og
fer reyndar enn fyrir bijóstið á mörg-
um nútímamanninum. Voltaire á að
hafa komist svo að orði um Mariv-
aux, að hann eyddi lífi sínu í að
„vikta flugnaegg í vog úr köngulóar-
vef“.
Félagi í frönsku
Akademíunni
Marivaux, sem var af fremur efn-
uðu fólki kominn, fæddist í París
1688 og bjó þar fyrstu 10 árin, en
þá fluttist fjölskyldan til Riom, í
miðhálendi Frakklands, þar sem
hann dvaldist til ársins 1917, er hann
sneri aftur til Parísar til að lesa lög-
fræði. Lítið varð úr náminu, þar sem
samkvæmissalirnir höfðu meira að-
dráttarafl á hann en lögfræðin. Þar
kynntist hann ýmsum helstu rithöf-
undum og áhrifafólki síns tíma. Hann
tók til við að semja leikrit og skáld-
sögur sér til gamans en þau verk
þykja fremur lítilfjörleg. Marivaux
varð gjaldþrota í kjölfar verðbréfa-
hruns árið 1720, sem kennt er við
skoska peningamiðlarann John Law,
og uppfrá því neyddist hann til að
framfleyta sér á ritstörfum. Hann
stofnaði tímaritið „Le Spectateur
francais" að fyrirmynd enska tíma-
ritsins „Spectator" og í kjölfarið
fylgdu fleiri, svo sem „L’Indigent
philosophe" og „le Cabinet du Philo-
sophe“. En það er fyrir leikrit sín
sem Marivaux er þekktastur. Þau
voru flest flutt af ítalska leikhúsinu
sem svo var nefnt (le Théétre-Itali-
en) og samin með ákveðna leikara í
huga eins og Gianettu Benozzi sem
kallaði sig Silviu og var þekkt leik-
kona í París í tíð Marivaux. Þau eru
í óbundnu máli og urðu alls 27, þar
af 18 í einum til þremur þáttum.
Einnig samdi hann á efri árum tvær
skáldsögur Ævi Mariönnu, „la Vie
de Marianne" og Nýríki bóndinn „Le
Paysan parvenu". Árið 1742 var
Marivaux kosinn félagi í frönsku
Akademíunni fyrir tilstilli Mme de
Tencin. Aðalkeppinautur hans um
þá vegsemd var enginn annar en
Voltaire.
Leikrit Marivaux
Meginviðfangsefnið í leikritum
Marivaux er ástin, eða öllu heldur
sálarástand þeirra sem eru ástfangn-
ir, og óvæntar uppákomur í sam-
bandi við ástina. Hann lýsti hinum
ýmsu blæbrigðum ástartilfinningar-
innar sem er rauði þráðurinn í at-
burðarásinni. Bein skírskotun til
raunveruleikans er mjög óljós. í
leiknum skemmtir höfundur sér við
að búa til ýmiskonar hindranir og
draga þannig sigur ástarinnar á
langinn. Margir samtímamenn
Marivaux, með Voltaire í broddi fylk-
ingar, gagnrýndu hann fyrir þennan
óraunveruleika sem í dag veldur því
að verk hans höfða til okkar. Þessi
aðferð auðveldar honum að tjá sál-
fræðilegt ástand persónanna, því
hindranimar sem þær verða fyrir eru
hvorki ytri aðstæður eins og hjá
Moliére né eru þær óyfirstíganlegar
af siðferðilegum eða öðrum ástæðum
eins og hjá Racine. Þær eru sjálf-
skaparvíti til komnar vegna særðs
stolts viðkomandi eða vegna mistúlk-
unar eða misskilnings persónunnar
á einhveiju atviki, orðum eða gerðum
þess sem ástin beinist að. Þannig
skiljast söguhetjurnar að vegna
óvissu um sanna ást og tryggð hvorr-
ar annarrar. Sú aðferð sem Marivaux
notar mest er að láta persónurnar
bregða sér í dulargervi sem breytir
þjóðfélagslegri stöðu þeirra. Á þann
hátt kemst sá ástfangni að raun um
hvort ást þeirra_ sem hann elskar er
sönn eða ekki. Áhorfandinn er samt
aldrei í vafa um hver endalokin verða.
Öll leikritin enda vel og oft með brúð-
kaupi. Einna þekktustu þessara
verka eru Tvöfaldur óstöðugleiki,
„La Double Inconstance“ (1723), Ást
og tilviljun, „Le Jeu de l’Amour et
du Hasard" (1730), Arfurinn, „Les
Legs“ (1736), Falskar játningar,
„Les Fausses Confidences" (1737),
og Prófraunin, „L’Epreuve" (1740).
í sumum verka Marivaux verður
vart þjóðfélagsádeilu. Þau tjá þá
skoðun að allir menn séu jafnir hvort
sem þeir eru húsbændur eða hjú,
höfðingjar eða bændur. Þrælaeyjan,
„L’Ile des Esclaves" (1729) fjallar
til dæmis um hlutverkaskipti hús-
bænda og hjúa. Eftir skipsreka á
eyju sem er stjómað af frelsingjum
neyðast hefðarhjón til að skipta um
hlutverk við þjónustufólk sitt. Áður
en þau endurheimta fyrri stöðu sína
verða þau að kynnast hlutskipti und-
irsátanna.
Sem rithöfundur reyndi og vildi
Marivaux vera frumlegur. Hann á
til dæmis að hafa sagt: „Ég vil frek-
ar sitja auðmjúkur á aftasta bekk í
litlum hópi frumlegra höfunda en í
fremstu röð fjölmargra rithöfunda-
bjálfa.“
Frumleiki Marivaux felst í því að
aðalpersónur hans skemmta okkur
án þess að verá fáránlegar og þær
eru lausar við þá meinlegu galla og
lesti, sem einkenna persónur Molier-
es. Leikrit hans eru ekki farsar, þó
svo að persónur í aukahlutverkum
séu oft ærslafullar. Það eru ekki
persónurnar sem skipta sköpum
heldur ástin, hvernig hún birtist í
ýmsum myndum og hvaða áhrif hún
hefur á sálarlíf þeirra sem verða fyr-
ir henni. Að þessu leiti á hann meira
sameiginlegt með Racine. Hins vegar
er hann ólíkur Racine í því að ást-
inni er ekki ógnað af óyfirstíganleg-
um hindrunum, og hún er aldrei
harmþrungin.
Eftir dauða Marivaux áttu leikrit
hans lítilli hylli að fagna. Það var
ekki fyrr en á seinni hluta 19. aldar
sem hann var enduruppgötvaður. Og
í dag nýtur hann mikilla vinsælda
vegna þess hve nútímalegur hann
þykir. Tilfinningar manna í ástarmál-
um eru líkast til svipaðar á hvaða
tíma sem er og þeim tilfinningum
nær Marivaux að lýsa á nokkuð raun-
sannan hátt.
Le Théáter du Campagnol
og Jean-Claude Penchenat
Leikhópurinn „Theátre du
Campagnol" undir stjórn Jean-
Claude Penchenat, kemur frá Chát-
enay-Malabry þar sem hann hefur
séð um leikhússmiðstöð á vegum hins
opinbera (Centre dramatique natio-
nal) fyrir suðurúthverfi Parísar frá
1983. Ferill hópsins er all sérstakur.
Það var árið 1977 að nokkrir leikar-
ar úr leikhópi Ariane Mnouchkine:
„Théatre du Soleil“ ásamt leikurum
annars staðar að, tóku sig til og settu
upp leikrit byggt á skáldsögunni
„David Copperfield", eftir Charles
Dickens. Leikritið fékk dágóðar við-
tökur og varð til þess að nokkrir
kennarar í menntaskólanum í Chát-
ney-Malabry höfðu samband við
Penchenat, sem hafði verið félagi í
„Théátre du Soleil“ frá 1964, og
báðu hann um að setja upp leikrit
með nemendum skólans. Eftir það
leiddi eitt af öðru. Bæjarstjórnin í
Chátenay-Malabry bauð leikhópnum
gamla sundlaug til afnota. Fyrst í
stað var hún aðallega notuð fyrir
æfingar og sem búningsgeymsla, en
1985 var ákveðið að endurbyggja
sundlaugina með leiksýningar í huga.
Frá 1977-79 setti Penchenat upp
fleiri leikrit, ásamt leikurum sínum
sem nú störfuðu undir nafninu
„Théátre du Campagnol" bæði í
Chátney-Malabry og fieiri útborgum
Parísar.
Ettore Scola og „Le Bal“
Það er hins vegar með verkin Bær
segir frá, „Une Ville se raconte" sem
hróður leikhópsins fór að breiðast
út. Leikritið byggist á samvinnu
bæjarbúa í Chátney-Malabry og leik-
aranna. Leikararnir gengu hús úr
húsi og báðu fólk um að segja frá
einhveiju mikilvægu sem á daga
þess hefði drifið eða á hvaða hátt
það hefði upplifað vissa sögulega
atburði. Til að byija með var fólk
feimið við að sjá sig en smám saman
kom í ljós að hversdagslegasta fólk
hafði frá ýmsu að segja og einnig
að mjög hæfir áhugaleikarar ieynd-
ust víða. „Bær segir frá“ var sýnt í
heilt leikár, 1979-80. Skömmu síðar
var annað verk samið eftir sömu
formúlu og var megininntak þess
dansleikur, byggður á endurminning-
um fólks um dansleiki frá 1930-60.
Þetta verk var sýnt í tvö leikár,
1980-82 og varð geysivinsælt. Sýn- '
ingar urðu samtals 235 og 145.000
manns sáu leikritið. Þess má geta
að leikritið og kvikmyndin Dansleik-
urinn, „Le Bal“, eftir Ettore Scola
er byggt á þessu leikriti. Scola notar
meira að segja sömu leikara og sömu
sviðsetningu. Frá 1982-88 hefur hóp-
urinn haft ýmis verk á dagskrá,
þeirra á meðal Shakespeare í
menntaskóia, „Shakespeare au
Lycée“ sem einnig er samið í hóp-
vinnu, Yfirráðasvæði páfa „L’Enc-
lave des papes“, eftir Vincenzo Cer-
ami, Stígvélaða köttinn, „Le Chat
Bottó“, eftir Ludwig'Tieck í útfærslu
Jean-Claude Grumberg, svo fáein
verk séu nefnd. Síðastliðið ár í tilefni
300 ára fæðingarafmælis Marivaux
tók Le Campagnol svo til sýninga
alla einþáttunga Marivaux 21 að
tölu. Fimm þeirra voru leiknir og 17
lesnir upp. Eitt þessara verka,
Sveitakonan, „La provinciale" var í
fyrra sýnt í fyrsta sinn síðan 1761.
Reyndar er deilt um hvort Marivaux
sé höfundur verksins. í uppfærslu
Penchenat verður Marivaux mjög
nútímalegur. Aðeins hárkollur leikar-
anna og andlitsförðun minnir á 18.
öldina. Búningarnir eru kvöldklæðn-
aður og bera merki á borð við Gir-
baud, Kenzo eða Yves Saint-Laurent
og leikmynd er öll mjög einföld.
Penchenat hefur alllanga reynslu af
því að setja upp verk eftir Marivaux.
Árið 1975 setti hann upp fyrsta leik-
rit sitt eftir Marivaux Ástin sigrar,
„Le Triomphe de l’Amour" og síðan
aftur 1978 Prófraunina, „L’Epreuve"
og Arfinn „Le Legs“. Sjálfur lét hann
hafa eftir sér í „Le quotidien de
Paris“ 13. október 1988: „Ég reyni
að nálgast verk Mairvaux á sama
hátt og tónlistarmaður sem leikur
endalaust tilbrigði við sama stef. Með
þetta í huga gef ég leikurunum fijáls-
ar hendur, það er að segja fijálsar
til að túlka verk Marivaux án þess
að þvinga þá, en til þess er nauðsyn-
legt að sviðsetningin sé einföld."
Þessi aðferð er einmitt í anda Mariv-
aux, sem gerði ástina að meginvið-
fangsefni sínu, þannig að leikrit hans
eru endurtekin tilbrigði við hana.
Alltaf sú sama en aldrei eins. Þann-
ig er einmitt ástin.
Höfundur er forseti Alliance
FranQaise og bóka vörður á
Iíáskólabókasafni.
Leið-
rétting
í dag, 21.
september, er 95
ára frú Hólm-
fríður Guðjóns-
dóttir frá Ár-
múla í Önund-
arfirði. Hún á
heima í Frostafold 57 í Grafarvogs-
hverfi hér í Reykjavík. Heimilisfang
hennar misritaðist hér í blaðinu í gær.
Hún tekur á móti gestum í Sóknarsalnum
við Skipholt í dag, afmælisdaginn, milli
kl. 18 og 22.
ÍSAL mótmælir „tilhæílilausum kviksögnm“
Morgunblaðinu barst í gærkvöldi
yfirlýsing frá íslenska álfélaginu hf.:
Að undanförnu hafa sögusagnir verið á
kreiki þess efnis, að Alusuisse hafi þau
annarlegu sjónarmið varðandi kjaradeilu
ÍSAL og hlutaðeigandi verkalýðsfélaga að
vilja stefna starfsmönnum vísvitandi í
verkfall. Látið er að því liggja, að þetta
sé gert í því skyni að fæla frá þá erlendu
aðila, sem um hríð hafa sýnt því áhuga
að taka þátt í samstarfi um aukna álfram-
leiðslu hér á landi. Þessar kviksögur eru
nú komnar í ijölmiðla. Orðrómurinn er
með öllu tilhæfulaus. Alusuisse hefur
marglýst því yfir, að fyrirtækið sé því
aðeins tilbúið að standa að stækkun í
Straumsvík, að önnur stórfyrirtæki fáist
þar til samstarfs. Þessi afstaða Alusuisse
á sér meðal annars rót í breyttri stefnu
fyrirtækisins í hráefna- og markaðsmálum.
Sú stefnubreyting hefur leitt til þess, að
á nokkrum árum hefur fyrirtækið breyst
úr seljanda óunnins hrááls í kaupanda, það
er dregið úr eigin álframleiðslu en keypt
eftir þörfum ál á almennum markaði til
frekari úrvinnslu.
í samræmi við þessa breyttu afstöðu
hefur áhugi- Alusuisse á aukinni álfram-
leiðslu takmarkast við fyrirsjáanlegar
þarfir fyrirtækisins sjálfs fyrir ál til eigin
úrvinnslu. Þær þarfir em miklu minni en
svo, að þær réttlæti nýjan áfanga í upp-
byggingu áliðnaðar hér á landi án þátttöku
annarra aðila.
Þær viðræður sem átt hafa sér stað í
ATLANTAL-hópnum svonefnda miða að
íjórðungs aðild Alusuisse, eða minna, að
verksmiðju sem framleitt gæti 120 þúsund
tonn. Áform um samnýtingu á aðstöðu
ÍSAL í Straumsvík gefa færi á bættri
nýtingu þar og því er ávinningur Alusuisse
af hugsanlegri byggingu nýrrar álverk-
smiðju augljós.
Kvittur um að Alusuisse vinni gegn eig-
in stefnu og hagsmunum er ótrúverðugur
tilbúningur.
íslenska álfélagið hf.,
Christian Roth, forstjóri.