Morgunblaðið - 05.10.1989, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. 0KTÓBER 1989
Stafar hætta af
upplýsingiim?
eftirRagnar
Kjartansson
Það kann að vera að bera í
bakkafullan lækinn að fjalla um
Hafskipsmálið og margir lesendur
sjálfsagt búnir að fá sig fullsadda
á máli sem brátt er búið að vera
til meðferðar jafn lengi og seinni
heimsstyrjöldin í Evrópu.
En málið snýst einnig um hvers
virði réttar- og rannsóknarkerfið í
landinu er og að hve miklu leyti
það fer að lögum.
Vegna neitunar sakadóms um
að nýleg upplýsingaskýrsla mín um
rannsóknar- og ákærumeðferð Haf-
skipsmálsins verði felld að málinu
í formi tilvísanlegra dómsskjala,
sem þegar eru á sjötta þúsund tals-
ins, sé ég ástæðu til að vekja at-
ljygli lesenda á eftirgreindu, en svo
viil til að réttarkerfið er ekki einka-
eign þeirra er þar starfa.
1. Við upphaf þeirrar yfirborðs-
kenndu og síðar ónýtu rann-
sóknar er Hallvarður Einvarðs-
son, rannsóknarlögreglustjóri
og stuttu síðar ríkissaksóknari,
stjórnaði í maí-júní 1986 óskaði
ég eftir að gefa ítarlega upplýs-
ingaskýrslu, sem varpað gæti
skýrara ljósi á málið. Beiðn-
inni, sem ég margítrekaði, var
endurtekið hafnað og að engu
höfð.
2. Haustið 1986 var mér gefinn
kostur á að kynna mér rann-
sóknargögn málsins hjá RLR.
Fyrir það var hinsvegar snar-
lega tekið er ég sendi frá mér
greinargerð dags. 30. sept. þar
sem fram kom m.a. gagnrýni
á rannsóknarmeðferð málsins.
3. í desember sama ár var Hall-
varði Einvarðssyni, þá ríkissak-
sóknara, afhent upplýsinga-
skýrsla mín um rannsóknar-
meðferð málsins, tæpl. 200 bls.
auk tveggja fylgigagnabinda, á
þriðja hundrað blaðsíður tals-
ins. Upplýsingar í skýrslunni
staðfestu ótvírætt að málið
væri vanreifað og ekki rann-
sakað í samræmi við lagafyrir-
mæli. Skýrslan var að engu
höfð enda einstökum liðum
málsins ekki vísað í endurrann-
sókn. Staðfestu þau vinnu-
brögð ein sér vanhæfi Hall-
varðs.
4. í apríl 1987 gaf Hallvarður
Einvarðsson út ákærur í mál-
inu, sem sakborningum voru
að vísu kynntar í Helgarpóstin-
um. Við framlagningu rann-
sóknargagna/dómsskjala kom
í ljós að upplýsingaskýrsla mín
fylgdi þeim ekki.
5. Eftir að Hallvarður hafði verið
dæmdur vanhæfur og málið
hafði allt ónýst var Jónatan
Þórmundsson skipaður sérleg-
ur saksóknari. í september
1987 var honum afhent fram-
angreind upplýsingaskýrsla
ásamt fylgigögnum og í desem-
ber sama ár fékk hann að auki
Upplýsingaskýrslu II, þar sem
fram komu ýmsar nýjar upplýs-
ingar og rannsóknartilefni.
6. Þann 21. október 1987 fór
fram eina raunvei'ulega
skýrslutakan af mér hjá RLR
tengt hinum svokallaða Haf-
skipshluta málsins. Þar spurði
ég Arnar Guðmundsson deild-
arstjóra, að viðstöddum
Tryggva Gunnarssyni, fulltrúa
sérlegs saksóknara, hvort upp-
lýsingaskýrslan hefði verið lögð
frarn og myndi fylgja i'ann-
sóknargögnum. Þetta var stað-
fest að lögmanni mínum, Jóni
Magnússyni, viðstöddum.
7. Við útgáfu ákæru í nóvember
1988 upplýsti Jónatan Þór-
mundsson í samtali við Jón
Magnússon að ekki hefði verið
staðið við fyrri fyrirheit og að
upplýsingaskýrslurnar myndu
ekki fylgja rannsóknargögn-
um. Jónatan benti hins vegar
á að ekkert væri því til fyrir-
stöðu að við legðum gögnin
sjálf fram í sakadómi.
8. Afhending rannsóknar-
gagna/dómsskjala úr hendi
Jónatans Þórmundssonar dróst
allt til loka mars 1989 er við
loksins fengum þau í hendur,
en þá var liðið tæpt hálft ár
frá útgáfu ákæru. Gögnin voru
í samtals 25 bindum, á sjötta
þúsund blaðsíður talsins. Við
tók margra mánaða vinna við
að kynna sér gagnamoðið og
engin tök á að vera tilbúinn
með athugasemdir við fyrsta
þinghald í málinu um miðjan
apríl, enda var málinu skjótt
frestað til 25. september þann-
ig að dómarar, lögmenn og
sakborningar hefðu einhver tök
á að kynna sér gagnastæðurn-
ar.
9. Þar sem ég hafði nú fyrsta
sinni málsgögnin í heild milli
handanna tók ég til við að
kynna mér málið og vann sam-
fellt að því í tæpt hálft ár og
skrifaði þá m.a. Upplýsinga-
skýrslu dags. 8. ágúst 1989.
10. Eftir að Jónatan Þórmundsson
hafði verið skipaður sérlegur
saksóknari í málinu benti lög-
maður minn mér á tiltekin skrif
hans m.a. í Tímariti lögfræð-
inga 1984 en þar segir Jónatan
m.a. á bls. 207:
SM\\Áa

;OQa°-

Leitiö tii okkar:
SMITH & NORLAND
NÓATÚNI 4 ■ SÍMI 28300
Ragnar Kjartansson
„Eftir áralanga baráttu
við að koma fram upp-
lýsingum í málinu, allt
frá maí 1986, hefi ég
samfellt mætt neitunum
og hverskyns lítt skilj-
anlegu viðnámi, rétt
eins og að tilgangur
rannsóknar sé ekki al-
hliða og fullnægjandi
upplýsingaöflun þar
sem leggjá beri að jöfiiu
meinta sekt eða sak-
leysi.“
„Sökunautur á ekki fortaks-
laust heimtingu á að rannsókn
beinist að tilteknum sakargift-
um er máli skipta, sbr. eldra
ákvæði 2. mgr. 75. gr. oml.,
sem fellt var niður með L.
107/1976. Sjálfsagt er þó eftir
sem áður rétt að fara eftir
slíkum ábendingum sakborn-
ings, enda má segja, að það
helgist af reglum 39. gr. og
75. gr. oml. um hlutlæga rann-
sókn á öllum málsatvikum."
Þetta varð til þess að saksóknara
var afhentur í september 1987 lang-
ur listi yfir vanreifuð atriði, sem
óskað var eftir að rannsókn færi
fram á, enda talið fullvíst að fræði-
maðurinn myndi ekki hafna þeirri
beiðni sbr. tilvitnun í framangreind
skrif hans.
I sex tilfellum að auki sendi ég
Jónatani Þórmundssyni og aðstoð-
armanni hans gögn og upplýsingar
er gáfu tilefni til sérstakrar rann-
sóknar, auk fjölda rannsóknartil-
efna í áður afhentum upplýsinga-
skýrslum.
Og hver varð svo niðurstaðan?
Næsta engin, ef nokkur, rann-
sóknarábendinga minna, er skipta
tugum, var tekin til greina!
Ákæra Jónatans í hinum sérskil-
greinda Hafskipshluta málsins sam-
anstendur af a.m.k. 35 efnisþáttumj
einstökum talnastærðum o.fl. I
ránnsókn Jónatans var ég ekkert
spurður um þessa einstöku þætti
né gefinn kostur á að tjá mig um
málatilbúnaðinn. Um fjölda liða að
bak ákæru Jónatans var ég ekki
heldur spurður í hinni yfirborðs-
kenndu, ónýtu rannsókn Hallvarðs
Einvarðssonar. Eins og upplýsinga-
skýrsla mín dags. 8. ágúst 1989
staðfestir með ótvíræðum hætti
hefði mátt forða saksóknaranum
frá ýmsum stórslysum ef málið
hefði eingöngu verið rannsakað í
samræmi við þau rannsóknarfyrir-
mæli sem hann gaf sjálfur út í
málinu og sakborningar spurðir
ítarlega um alla þætti þess og tillit
tekið til ábendinga og rannsóknar-
beiðna.
Þar sem ég hafði ekkert verið
spurður um meginþætti málsins í
rannsókn Jónatans en samt ákærð-
ur vegna sömu þátta, hugðist ég
bæta úr vanreifun saksóknarans og
skrifaði fyrrnefnda ítarlega upplýs-
ingaskýrslu um alla ákæruþætti
hins sérgreinda Hafskipsmáls auk
þess sem fram kemur í skýrslunni
nokkurt upplýsingamagn til
glöggvunar á baksviði málsins.
Snemma í september sl. var
skýrslan afhent sakadómi og óskað
eftir að hún myndi fylgja dómsskjöl-
um málsins, enda yrði frávísunar-
mál einnig byggt á upplýsingum í
skýrslunni þar sem rökstuddar eru
á annað hundrað athugasemdir um
rannsóknarmistök eða skort á mik-
ilvægum gögnum. Eru reyndar
mörg dómafordæmi fyrir frávísun
mála sem ekki eru rannsökuð né
ákæruhæf skv. lögum.
Eftir áralanga baráttu við að
koma fram upplýsingum í máliriu,
allt "frá maí 1986, hefi ég samfeflt
mætt neitunum og hverskyns lítt
skiljanlegu viðnámi, rétt eins og að
tilgangur rannsóknar sé ekki alhliða
og fullnægjandi upplýsingaöflun
þar sem leggja beri að jöfnu meinta
sekt eða sakleysi.
Er því nú borið við að skýrsla
mín sem leikmanns sé „munnlegur
málflutningur" og/eða „skrifleg
vörn“, þ.e. verið er að fjalla um
einhverskonar umbúðir en ekki inni-
hald eins og löngum hefur viljað
brenna við í Hafskipsmálinu og fer
þá lítið fyrir leit að sannleikanum.
Hvað þarf eiginlega til að ég fái
komið fram upplýsingum í málinu?
Ég hefi í gegnum feril málsins
gagniýnt með rökstuddum hætti
framkvæmd réttar- og rannsóknar-
kerfisins. Er viðnám kerfisins af-
leiðing þeirrar gagnrýni eða skipta
umbúðir meira máli en innihald?
Höfundur er fyrrverandi
stjórnarformaður Hafskips hf.
VERKTAKAR - BÆJARFÉLÖG
VATNSDÆLUR
MIKIÐ ÚRVAL- GOTT VERÐ
ASETA HF.
. Ármúla 17a • Sfmar: 83940 - 686521

1
Viðskiptatækni 128 klst.
Markaðstækni 60 klst.
Fjármálatækni 60 klst.
Sölutækni 36 klst.
Hringdu í síma 62 66 55 og fáðu sendan bækling
Viðskiptaskólinn
Borgartúni 24, sími 6 2 6 6 5 5