Morgunblaðið - 06.10.1989, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. OKTÓBER 1989
MORGUNBLADIÐ FÖS'I'UDAGUR 6. OKTQBER lp8g
JHtrgiwiMalíii
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Flóttinn frá
Austur-Þýskalandi
> •
Asíðari tímum höfum við
Evrópubúar ekki orðið
vitni að jafn miklum ákafa við
að flýja ættland sitt eins og
Austur-Þjóðveijar sýna nú eft-
ir að glufur fóru að myndast
í jámtjaldið. Tugþúsundum
saman streyma þeir til ná-
grannalandanna í suðri, Ung-
veijalands og Tékkólóvakíu, í
von um að komast þaðan vest-
ur á bóginn til frænda sinna í
Vestur-ÞýskalanÖi, þar sem
þeim er tekið með kostum og
kynjum.
Neyðarástand hefur hvað
eftir annað skapast í sendiráði
Vestur-Þýskalands í Prag
vegna þess að þúsundir Aust-
ur-Þjóðveija leita þar hælis. í
lok síðustu viku tókst Hans-
Dietrich Genscher, utanríkis-
ráðherra Vestur-Þyskalands,
að fá tékknesk stjórnvöld til
að samþykkja, að flóttamenn-
irnir í sendiráðinu færu þaðan
vestur fyrir járntjald. Fyrstu
lestirnar komu til Hof í Bæj-
aralandi í fyrrinótt en tafir
urðu á brottflutningnum frá
Prag vegna þess að þúsundir
manna höfðu safnast við braut-
arteina í Austur-Þýskalandi í
von um að flóttamannalestim-
ar færu þar um og þeir gætu
hoppað um borð. Atti austur-
þýska lögreglan fullt í fangi
með að halda aftur af fólki á
lestarstöðvum eða við teinana
og á lestarvagnana voru setti
sérstakir lásar til að ekki gætu
aðrir en opinberir verðir opnað
þá. Austur-þýsk stjórnvöld
hafa lokað landamæmnum til
Tékkóslóvakíu, þannig að þjóð-
in er nú innilokuð í landinu.
Þessi stutta lýsing á þeim
sögulegu atburðum sem nú eru
að gerast í Austur-Þýskalandi
gefur góða hugmynd um andúð
fólksins þar á stjórnkerfi
kommúnista. Þess verður ein-
mitt minnst á morgun, að 40
ár eru liðin frá valdatöku þeirra
í Austur-Þyskalandi. Afmælis-
veisla valdahafanna, þar sem
Míkhaíl Gorbatsjov Sovétfor-
seti er æðstur gesta, verður
haldin í skugga þess að öllum
heimi er ljóst, að þeim hefur
gjörsamlega misheppnast að
skapa þjóðfélag, þar sem fólk
unir glatt við sitt. Hið versta
fyrir þjóðina er, að valdastéttin
veit, að hætti hún að fram-
fylgja vitlausri -stefnu sinni í
anda Marx og Leníns hrynur
grundvöllurinn undan ríkinu.
Þýska Alþýðulýðveldið er
þannig eitt ömurlegasta tákn
úreltra stjórnarhátta
sósíalismans.
Sautján milljónir Austur-
Þjóðveija leggja ekki allir land
undir fót til að mótmæla of-
stjórn og óstjórn. Þeir eiga hins
vegar kröfu á því að fá að búa
við sjálfsögð mannréttindi eins
og ferðafrelsi og rétt til að láta
skoðanir sínar í ljós og stofna
til þess samtök. I tilefni af 40
ára afmæli Alþýðulýðveldisins
Þyskalands er ástæða til þess
fyrir alla fijálshuga menn að
mótmæla harðræði og kúgun
í landinu. Ríkisstjórn íslands
ætti að sjá sóma sinn í því að
senda orðsendingu þess efnis
til Austur-Berlínar í tilefni af
afmælinu.
Yerkfóll
bönnuð í
Sovét
Sú var tíðin að þeir menn
voru dæmdir til vistar á
geðveikrahælum í Sovétríkjun-
um, sem efndu þar til verk-
faíta. Var það talið til erfiðari
sjúkdóma að láta sér til hugar
koma að efna til verkfalls í ríki
sem stofnað var af verkalýðn-
um og stjórnað var af fulltrú-
um hans. Á liðnu sumri kom
hins vegar í ljós, að svo marg-
ir töldu ástæðu að efna til verk-
falla, að við þau var ekki ráðið
nema með því að fallast á kröf-
ur verkfallsmanna. Enn í dag
eru verkföll í Sovétríkjunum
og nægir þar að vísa til deilna
Azera og Armena.
Fyrr í vikunni lagði Míkhaíl
Gorbatsjov Sovétforseti það til
við sovéska þingið, að það legði
blátt bann við verkföllum
næstu fimmtán mánuði. Voru
rök hans þau að verkföll gætu
leitt til glundroða í landinu og
ógnað umbótastefnu hans.
Þetta eitt er merkilegt og kann
að vera tákn þess að sovéska
forystusveitin ætli að grípa til
meiri hörku við stjórn landsins.
Hitt er þó ekki síður merki-
legt, að sovéska þingið féllst
ekki á tillögu Gorbatsjovs held-
ur þrengdi bannið við verkföll-
um. Erum við að sjá vísi að
þingræði í Sovétríkjunum um
leið og takmarkaður réttur til
verkfalla er viðurkenndur?
21
Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálfstæðisflokksins:
Sjálfstæðismenn standa fast
og einarðlega að framförum
Setningarræða á 28. landsfiindi Sjálfstæðisflokksins
Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálfstæðisflokksins.
Morgunblaðið birtir hér fyrri
hluta ræðu formanns Sjálfstæð-
isflokksins við setningu lands-
íundar flokksins í gær. Síðari
hlutinn birtist í blaðinu á morg-
un.
Mörg eru dags augu. Þess verð-
um við sjálfstæðismenn glöggt
áskynja um þessar mundir. Menn
líta gagnrýnum augum á vettvang
stjórnmálanna. En umfram allt vilja
Islendingar horfa fram á veginn til
nýrra verkefna og viðfangsefna og
þær spurningar vakna eðlilega,
hveijum er best treystandi til að
fara fyrir og varða veginn.
Upplausn í stjórnmálum
Um langan tíma hafa íslendingar
ekki staðið frammi fyrir þvílíkri
upplausn og sundurlyndi í stjórn-
málum eins og um þessar mundir.
Líkja má þjóðfélaginu við rótlaust
þangið í fjöruborðinu sem velkist
undan öldunni. Agaleysi, skortur á
sjálfsvirðingu, valdhroki, og skiln-
ingsleysi á lögum og reglum ein-
kenna nú stjórnarfarið öðru fremur.
Uppistaðan í málflutningi æðstu
ráðamanna þjóðarinnar eru sögur í
anda Gróu á Leiti og marklitlar
upphrópanir þar sem eitt er sagt í
dag og annað á morgun. Trú-
mennska og sannsögli víkja nú um
of fyrir hrossakaupum og spillingu.
Allt veldur þetta ótta og óvissu
um framtíðina. Almenningur leitar
að leiðum út úr ógöngunum. Það
er þörf á festu og öryggi; þörf á
traustum en um leið hávaðalausum
málflutningi. Menn svipast um eftir
skjóli þar sem finna má réttsýni,
fijálslyndi og umburðarlyndi.
Það eru ekki aðeins átökin milli
stjórnlyndra manna annars vegar
og fijálslyndra hins vegar sem vekja
menn til umhugsunar og athafna
um þessar mundir. Ögrun við mann-
gildi, rótgrónar íslenskar siðvenjur
og lög og rétt vekja óhjákvæmilega
upp spurningar um það hvert
íslenskt þjóðfélag stefnir.
Glæsileg saga
Sjálfstæðisflokksins
A þessu ári höfum við minnst
þess með margvíslegum hætti að
60 ár eru liðin síðan íhaldsmenn
og fijálslyndir sameinuðust í Sjálf-
stæðisflokknum til sóknar og varn-
ar fyrir fijálslynda og víðsýna um-
bótastefnu, einstaklingsfrelsi og
athafnafrelsi með hagsmuni allra
stétta fyrir augum.
Við getum horft stoltir til baka.
Barátta sjálfstæðismanna í þessa
áratugi fyrir hugsjónum sínum og
ábyrgð þeirra á stjórn landsins hef-
ur átt hvað mestan þátt í efnalegum
framförum, varðveislu þjóðlegrar
menningar, uppbyggingu velferðar-
þjóðfélags og varðstöðu um lands-
réttindi í viðsjárverðum og síbreyti-
legum heimi.
Á þessum tímamótum eru þakkir
okkar miklar til foringjanna, bar-
áttumannanna, brautryðjendanna
og alls þess ónafngreinda fjölda sem
gerði hugsjónina að veruleika og
hefur látið drauminn um fijálsa
íslenska þjóð rætast. Við höfum
þjónað þeirri hugsjón sem Ólafur
Thors lýsti við Iýðveldisstofnun að
hér búi um aila framtíð fijáls og
öllum óháð menningarþjóð, andlega
og efnalega frjálsir og hamingju-
samir menn.
Þau eru mörg dagsaugun sem
lýna í þessa sögu. En þau eru miklu
fleiri sem spyija Sjálfstæðisflokkinn
spurninga um framtíðina. Flestir
sjá lítið annað en ráðleysi og niður-
lægingu í störfum núverandi ríkis-
stjórnar. Það er kalláð eftir svari
Sjálfstæðisflokksins um það hvort
hann er reiðubúinn að hafa forystu
um að leiða þjóðina út úr óvissunni
og sameina hana til nýrra verka í
heimi meiri breytinga en við höfum
áður orðið vitni að.
Ábyrgð sjálfstæðismanna
Það eru þvílíkar spurningar sem
við þurfum að svara íslensku þjóð-
inni á þessum fundi. Á þessu sex-
tugasta ári í starfi Sjálfstæðis-
flokksins erum við að byija að
móta framtíð íslendinga á nýrri öld.
Það er þangað sem augu dagsins
horfa. Þangað viljum við beina sjón-
um okkar. Þar bíður framtíð ís-
lands.
Við verðum nú sem fyrr, sjálf-
stæðismenn, að skynja þá ábyrgð
sem á okkur hvílir, ekki síst í ljósu
þess hvernig núverandi ríkisstjórn
hefur í raun réttri misboðið fólkinu
í landinu. Við slíkar aðstæður reyn-
ir á víðsýni, þrek og samheldni sjálf-
stæðismanna. Frá því síðasti lands-
fundur var haldinn höfum við geng-
ið í gegnum meiri innri erfiðleika
en nokkru sinni fyrr í sögu flokks-
ins. Þeim mun meiri styrk þurfum
við að sýna á þeim fundi sem við
höfum hér safnast saman til.
Kosningarnar 1987 og
afleiðingar þeirra
Við upphaf síðasta landsfundar
minnti ég sjálfstæðismenn á að það
myndi ráða úrslitum um stöðu okk-
ar að kosningum loknum hvert afl
okkar yrði á Alþingi. Alþýðuflokk-
urinn talaði þá fjálglega um vilja
til samstarfs við sjálfstæðismenn.
Af þessu tilefni minnti ég menn á
að tap Sjálfstæðisflokksins og veik
staða inni á Alþingi að kosningum
loknum hlyti að verða ávísun á
nýja vinstri stjórn hvað sem slíku
tali liði. Við áttum þá í nokkurri
vök að veijast þrátt fyrir góðan
árangur í ríkisstjórn vegna þungrar
umræðu um mál sem þá voru í
brennidepli opinberrar umræðu. En
engan grunaði að nokkru síðar
myndi flokkurinn klofna með svo
afdráttarlausum og afdrifaríkum
hætti sem raun varð á.
Ég ætla ekki á þessum fundi að
rifya þá sögu upp í einstökum atrið-
um. Það gerði ég á flokksráðsfundi
haustið 1987. Og til þess að gera
kjörorð flokksins um víðsýni og
umburðarlyndi að lifandi veruleika
bauð ég þá öllum þeim sættir sem
sættast vildu.
Persónuleg samtöl þeirra sem
helst áttu hlut að máli leiddu svo
til þess að á síðastliðnu vori gátum
við með sanni sagt að eining væri
á ný á meðal sjálfstæðismanna.
Sjálfstæðisflokkurinn er nú aftur
heill og óklofinn, aðeins tveimur
árum eftir þetta mikla áfall. Hafi
þeir allir þökk beggja megin átaka-
línunnar sem stuðluðu að því að svo
mætti verða.
Orslit þingkosninganna vorið
1987 urðu okkur mikið áfall og
áhyggjuefni. Staða okkar var veik-
ari en nokkru sinni fyrr á Alþingi.
Úrslitin höfðu fært vinstri flokkun-
um á Alþingi úrslitavöld, þó að
-þeir gætu ekki við svo búið komið
sér saman um myndun vinstri
stjórnar.
Aflinu hafði verið deilt svo á
Alþingi eftir kosningarnar að flest-
um var ljóst að mjög örðugt yrði
um vik, ef ekki útilokað, að mynda
sterka starfhæfa ríkisstjórn.
Augljóst var að það gat oltið á
afstöðu okkar sjálfstæðismanna
hvort gengið yrði til kosninga að
nýju á haustdögum 1987. Flest
beint til þess að kosningar með svo
skömmu millibili hefðu ekki leitt til
umtalsverðra breytinga á Alþingi
og óvissan hefði því að öllum líkind-
um orðið sú sama. Það var ekki
síst með þetta í huga að sjálfstæðis-
menn afréðu að taka fullan þátt í
viðræðum um myndun ríkisstjórnar
þrátt fyrir mikið áfall í kosningum.
Ríkisstjórnin 1987—1988
Eftir sem áður var Sjálfstæðis-
flokkurinn stærsti flokkur þingsins
og hafði skyldum að gegna í sam-
ræmi við það. Slík stjórnarmyndun
hlaut þó að verða mjög örðug og
torsótt í ljósi þess að vinstri flokk-
arnir höfðu skýran meirihluta í
þinginu.
Langvarandi samningaþóf sýndi
að það var örðugt fyrir flokkana
að ná saman um málefni. Jafnframt
var ljóst að persónuleg togstreita
var Þrándur í Götu stjórnarmynd-
unar. Ég tók því á einu stigi við-
ræðnanna af skarið um það að
Sjálfstæðisflokkurinn gerði ekki
kröfu um að vera í forystu fyrir
slíkri ríkisstjórn. Niðurstaðan varð
éigi að síður sú að við urðum að
taka forystuhlutverkið á okkar
herðar þó að bæði mér og öðrum
hafi verið það ljóst á þeim tíma að
það væri miklum vandkvæðum
bundið miðað við styrk flokksins á
Alþingi.
Fjörutíu árum áður hafði Sjálf-
stæðisflokkurinn tekið þátt í þriggja
flokka samstarfi með Framsóknar-
flokki og Alþýðuflokki. Sú stjórn
varð fræg að endemum fyrir
skömmtunarstjórn og höft af ýmsu
tagi. Togstreitan milli einkarekstrar
og samvinnurekstrar gerði það
stjórnarsamstarf snúið og engar
heimildir eru um, að sjálfstæðis-
menn hafi harmað endalok þeirrar
stjórnar.
Þegar á herti kom í ljós að sagan
átti eftir að endurtaka sig um
margt. Fyrsti stóri áreksturinn í
ríkisstjórninni varð þegar Samband
íslenskra samvinnufélaga ætlaði að
gleypa Útvegsbankann sem nýbúið
var að breyta í hlutafélag. Þannig
átti að koma í veg fyrir að einka-
bankarnir gætu fundið farveg til
sameiningar og samstarfs með
kaupum á þeim banka ásamt með
útvegsmönnum í landinu sem var
okkar ætlan með frumkvæði að
þessum breytingum. Um þetta
bundust Alþýðuflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn traustum
böndum. Við stóðum hins vegar
fast við okkar markmið og komum
í veg fyrir þessi áform. Vera má
að þarna hafi legið upphafið að
endalokum stjórnarsamstarfsins ári
síðar.
Erfiðleikar í
stjórnarsamstarfi
Þegar ríkisstjórnin tók við völd-
um var farið að gæta ofþenslu í
hagkerfinu. Ríkisstjórn Steingríms
Hermannssonar hafði ekki brugðist
nógu skjótt við nýjum verðbólgutil-
hneigingum og vaxandi viðskipta-
halla á síðari hluta ársins 1986 óg
í byijun árs 1987. Fyrstu aðgerðir
nýrrar stjórnar miðuðu að því að
koma á jafnvægi.
Árangurinn af því starfi var kom-
inn í ljós á haustdögum 1988.
Gríðarleg umframeftirspurn eftir
vinnuafli var þá komin í eðlilegt
horf. Verðbólgan var byijuð að
lækka aftur og vextir sem óhjá-
kvæmilega urðu að vera háir meðan
ráðist var til atlögu við ofþensluna
voru að byija að fara niður.
Hvarvetna þar sem ráðast þarf
til atlögu við vaxandi verðbólgu og
viðskiptahalla reynist óhjákvæmi-
legt að beita vöxtum í þeim til-
gangi að stuðla að jafnvægi. Auð-
vitað reynir slíkt á stjórnvöld því
það er ekki til stundarvinsælda fall-
ið. Það olli okkur hins vegar von-
brigðum að framsóknarmenn skorti
dug og úthald til þess að fylgja
þessari stefnu eftir. í opinberum
málflutningi urðu þeir fljótt aðal
andstæðingar stjórnarstefnunnar
sem þó leiddi með ótvíræðum hætti
til verulegs árangurs þegar á haust-
dögum 1988.
I vetrarbyijun 1987 byijuðu að-
stæður sjávarútvegsins að versna
til muna. Fyrst með falli Banda-
ríkjadals, sem smám 'saman var að
lækka í verði alveg fram á haust-
daga 1988. Og í ársbyijun 1988
byijuðu afurðir okkar á erlendum
mörkuðum að lækka í verði og stóð
það verðfall stöðugt fram á haust-
daga. Þegar þessi þróun hófst stóðu
atvinnuvegirnir frammi fyrir því að
endurnýja kjarasamninga við
launafólk.
Það varð að ráði eftir samráð
ríkisstjórnarinnar við helstu for-
ystumenn fiskvinnslunnar og
reyndar einnig við ýmsa af forystu-
mönnum launafólks að tengja sam-
an niðurstöður kjarasamninga og
fyrstu aðgerðir af hálfu stjórnvalda
til þess að treysta á ný undirstöður
sjávarútvegsins í kjölfar ytri áfalla.
Því miður drógust kjarasamning-
ar á langinn og aðgerðir hófust því
ekki fyrr en í febrúarmánuði 1988.
En Framsóknarflokkurinn, sem í
upphafi tók þátt í að ákveða þessa
málsmeðferð, hafði þá skömmu áð-
ur látið undan þrýstingi og byrjað
að gagnrýna stjórnarstefnuna fyrir
að tengja þessar ákvarðanir saman.
Forsendur breyttust svo hratt.
Bandaríkjadalur hélt áfram að falla,
verðið að lækkka á erlendum mörk-
uðum og endanlegar launahækkan-
ir urðu mun meiri en í upphafi var
ráðgert. Á ný þurfti því að grípa
til ráðstafana í maí. Þar kristallað-
ist höfuðágreiningurinn við Al-
þýðuflokkinn.
Þrátt fyrir fögur orð í kosninga-
baráttunni um endurnýjun viðreisn-
arstefnunnar kom fljótlega á daginn
að höfuðáhugamál Alþýðuflokksins
voru skattahækkanir og fram-
kvæmd efnahagsstefnu sem hélt
útflutningsframleiðslunni í spenni-
treyju viðvarandi tapreksturs. Al-
þýðuflokkurinn var þá þegar farinn
að sigla frá viðreisnarstefnu í at-
vinnumálum að Alþýðubandalags-
stefnu.
Og þess gætti þegar í maí 1988
að sumir forystumanna Framsókn-
arflokksins vildu af pólitískum
ástæðum standa sem næst Al-
þýðuflokknum í þessum átökum.
Þegar þeir við þessar aðstæður
settu fram kenninguna um gengis-
breytingu sem afgangsstærð eftir
skipulagsbreytingar í sjávarútvegi
var fyrsti vegvísir að endurnýjaðri
forsjár- og skömmtunarstefnu þess-
ara flokka settur niður.
Við mátum það svo að á haust-
dögum 1988 yrðum við komin niður
í öldudalinn. Og þá væru skilyrði
til þess að taka iokaákvarðanir um
viðbrögð stjórnvalda til þess að
rétta við stöðu útflutningsfram-
leiðslunnar eftir hin miklu ytri
áföll. Við gerðum samstarfsflokk-
um okkar grein fyrir þessari af-
stöðu.
Tilraun til málamiðlunar
Þegar dró að því að ákvarðanir
þurfti að taka gerðum við fjölmarg-
ar tilraunir til málamiðlunar. Við
lögðum fram hveija hugmyndina á
fætur annarri sem jafnan var hafn-
að. Og þegar lokatillögurnar voru
lagðar fram taldi ég að Sjálfstæðis-
flokkurinn hefði gengið feti framar
en réttlætanlegt var í átt til mála-
miðlunar í þeim tilgangi að freista
þess að halda stjórnarsamstarfinu
saman. En allt kom fyrir ekki.
Alþýðuflokkurinn og Framsókn-
arflokkurinn vildu steypa sér á bóla-
kaf ríkisforsjár með millifærslu,
gengisfölsun og skattastefnu sem
Sjálfstæðisflokkurinn gat ekki með
nokkru móti fallist á. Endalokin
voru því óumflýjanleg. Við hefðum
gjarnan viljað að þau' hefðu borið
að með öðrum hætti en raun varð
á. En við höfum ekkert um reisn
og sjálfsvirðingu samstarfsmanna
okkar eða andstæðinga að segja.
Það fór sem fór og þeir munu
standa þjóðinni reikningsskap fyrir
því í næstu kosningum.
Menn spyija, hvers vegna þing-
rofsvaldi var ekki beitt. Því er til
að svara að um það hafði verið
samið að það yrði ekki gert nema
með samkomulagi við alla. Þrátt
fyrir brigð þeirra kaus ég að halda
það samkomulag.
Alþýðuflokkur og Framsóknar-
flokkur tefldu málúm sínum í fang-
ið á Alþýðubandalaginu. Það reynd-
ist því forystumönnum þess nokkuð
auðvelt að ná töglum og högldum
í hinni nýju vinstri stjórn sem mynd-
uð var og situr enn að völdum rúin
öllu trausti eftir því sem skoðana-
kannanir sýna.
Áttu sjálfstæðismenn að færa
fleiri fórnir málamiðlana til þess að
kaupa sér áframhaldandi setu á
ráðherrastólum? Var það þess virði
til þess að losna við tímabundinn
sársauka stjórnarslita og myndun
vinstri stjórnar á þingi þar sem
vinstri flokkarnir hafa stærri meiri-
hluta en nokkru sinni áður? Mín
skoðun var þá og er enn óbreytt,
að það hefði verið óverjandi fyrir
Sjálfstæðisflokkinn að gefa meira
eftir.
Að víkja sér undan ábyrgð
Auðvitað verður forystuflokkur í
ríkisstjórn og ekki síst stærsti
flokkur þjóðarinnar jafnan að vera
reiðubúinn til þess að miðla málum
og láta eftir samstarfsflokkum í
þeim tilgangi að stuðla að stöðug-
leika og festu í stjórnarfarinu. En
fyrir því eru takmörk hversu langt
er hægt að ganga. Að mínum dómi
sýnir reynslan að það hefði verið
óveijandi út frá hagsmunum
íslensku þjóðarinnar og Sjálfstæðis-
flokksins að ganga lengra til mála-
miðlunar fyrir ári en gert var.
Við komumst einfaldlega ekki
lengra með því takmarkaða afli á
Alþingi sem kjósendur færðu okkur
í kosningunum vorið 1987. Þess
vegna var það farsælast bæði fyrir
flokkinn og þjóðina að taka upp
baráttu fyrir því að fijálslynd öfl
fengju stærri hlut á Alþingi þannig
að að loknum næstu kosningum
mætti hefja hér nýtt framfaraskeið.
Auðvitað hefur á ýmsu gengið
þann tíma sem við höfum setið í
ríkisstjórn eftir 1983. Því fer ijarri
að við höfum náð öllum markmiðum
okkar og að allir hlutir hafi gengið
eftir svo sem best hefði verið á
kosið. Þar á berum við fulla ábyrgð
og munum ekki og megum ekki
skjóta okkur undan henni þó að það
geti á stundum verið freistandi. Það
myndi aðeins draga úr tiltrú og
trausti fólksins á Sjálfstæðisflokkn-
um í þeirri baráttu sem framundan
er ef við ætluðum að ástunda vinnu-
brögð af því tagi.
Því meiri undrun vekur að fyrr-
verandi samstarfsflokkar okkar
bæði Framsóknarflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn láta sem við einir
berurn ábyrgð á því sem úrskeiðis
hefur farið á undanförnum árum.
Þetta er að vísu ekki nýlunda. í
áratuga sögu samskipta okkar við
Framsóknarflokkinn hefur þetta
ávallt verið rauði þráðurinn og segja
má að forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins byggi á langri reynslu við
að veijast þeim spjótalögum.
Lítum í þessu sambandi sem
snöggvast á umræðuna um vaxta-
og peningamál. Verðtrygging spari-
fjár var ákveðin í stjórnartíð Olafs
Jóhannessonar. Undir forsæti nú-
verandi formanns Framsóknar-
flokksins í ríkisstjórn beitti Sjálf-
stæðisflokkurinn sér svo fyrir því
að sett var nútímaleg löggjöf um
Seðlabanka og viðskiptabanka þar
sem leikreglur voru ákveðnar með
svipuðum og sambærilegum hætti
og gengur og gerist á Norðurlönd-
um og annarsstaðar í Vestur-Evr-
ópu. Þegar á móti blæs kemur sá
sem í forsæti ríkisstjórnar sat við
þessar breytingar og segir að þær
hafi tendrað bál Rómar, vakið upp
ófreskjur og lagt lamandi hönd á
framleiðsluatvinnuvegi lands-
manna. Það er lítil reisn yfir mál-
flutningi af þessu tagi.
Markmið og árangur
frá 1983
Síðustu ár hafa verið tímar mik-
illa breytinga. Við áttum aðild að
tveimur ríkisstjórnum samfellt frá
1983 og fram að haustdögum 1988.
í samstarfi bæði við Framsóknar-
flokk og Alþýðuflokk auðnaðist
okkur að koma fram ýmsum mikil-
vægum breytingum og gömlum
áformum og stefnumiðum. Allt eru
það atriði sem mynda traustar und-
irstöður í baráttu okkar fyrir nýjum
hugmyndum og framtíðarverkefni.
Höfuðviðfangsefnið fyrir rúmum
sex árum var að ráðast til atlögu
við þá óðaverðbólgu sem hér hafði
grafið um sig og meira en tvöfald-
aði verðlag á einu ári. Með mark-
vissum ákvörðunum náðist verð-
bólgan niður á viðráðanlegra stig
þó að fáir hafi í reynd trúað að það
tækist. En hitt vitum við að meira
þarf til í þeim efnum.
Undir okkar forystu í fjármála-
ráðuneytinu náðust fram umtals-
verðar breytingar í skattamálum.
Þar rís hæst einföldun og lækkun
tekjuskatta með staðgreiðslulög-
gjöfinni sem samþykkt var vorið
1987. Þar var gömlu baráttumáli
komið í höfn og það markaði sann-
arlega tímamót.
í þessu sambandi er einnig hægt
að nefna umfangsmiklar breytingar
til einföldunar og lækkunar á tollum
og vörugjöldum. Loks er þess að
geta að við hófum undirbúning að
því að taka upp virðisaukaskatt í
stað söluskatts í því skyni að sam-
ræma og bæta samkeppnisstöðu
íslenskra atvinnuvega. Sú skipan
var endanlega lögfest undir okkar
stjórnarforystu vorið 1988.
I viðskiptamálum voru stigin stór
skref með því að sett var ný banka-
iöggjöf í samræmi við það sem al-
mennt tíðkast á Vesturlöndum.
Löggjöf þessi fól í sér meira sjálf-
stæði banka og peningastofnana
og varð þannig mikilvæg forsenda
fyrir því að auka sparnað í þjóð-
félaginu á nýjan leik og vinna gegn
erlendri skuldasöfnun og viðskipta-
halla. Hún varðar einnig veg að
auknu alþjóðlegu samstarfi, sem í
vændum er.
Við hófum að selja fyrirtæki og
eignarhluta ríkisins í einstökum
fyrirtækjum og stigum það stóra
skref að breyta einum ríkisbanka í
hlutafélag og leggja með því grund-
völlinn að þeim samruna einka-
bankanna sem nú er að verða að
veruleika.
Sókn á mörgum sviðum
í menningarmálum var hafin ný
sókn og varðstaða um íslenska
tungu efld. Á marga lund má segja
að ný vakning fyrir þjóðlegum
menningararfi hafi orðið á þessu
tímabili. Samhliða beittum við okk-
ur fyrir því að einokun ríkisins á
útvarpsfjölmiðlun var afnumin. Þó
að nýgræðingar á því sviði hafi
ekki endanlega fest rætur er engum
vafa undirorpið að þeir verða
traustir og eiga eftir að styrkja allt
það sem íslenskt er í vaxandi al-
þjóðlegri samkeppni á sviði fjölmiðl-
unar þegar fram í sækir.
1 velferðarmálum voru stigin
stærri skref til þess að tryggja þeim
sem á þurfa að halda betri afkomu
en áður hafði þekkst. Ný sókn var
hafin í lagningu bundins slitlags
um þjóðvegi Iandsins og hafist
handa um framkvæmd áætlunar
um uppbyggingu flugvalla í þeirri
sannfæringu að með framkvæmd-
um í samgöngumálum væri best
stuðlað að jöfnun aðstöðu og búsetu
í landinu.
Hafist var handa á ný um upp-
byggingu stóriðju og var það ærið
átak eftir áralanga skemmdarstarf-
semi Alþýðubandalagsins á því sviði
meðan sá flokkur sat í ríkisstjórn.
Árangur þess endurreisnarstarfs
fer nú senn að koma í ljós. Og við
megum vænta þess af þeim sökum
að geta hafið á ný virkjun fallvátna
og beislun þeirrar miklu orku sem
í fallvötnunum býr til hagsældar
fyrir allan almenning.
í öryggis- og varnarmálum var
brotið blað með því að auka mjög
hlut íslands í þekkingaröflun og
þátttöku í ákvörðunum á alþjóðleg-
um vettvangi. Og áður en afvopnun-
arkapphlaupið hófst í kjölfar leið-
togafundarins í Reykjavík hafði
Geir Hallgrímsson vakið athygli á
mikilvægi þess fyrir ísland að koma
í veg fyrir kjarnorkuslys í höfunum.
Þannig mætti lengi telja. En
þessar fáu stiklur sýna að stjórnar-
þátttaka sjálfstæðismanna skilaði
allmiklum árangri og leiddi af sér
umfangsmiklar og þýðingarmiklar
breytingar í íslensku þjóðlífi og
samskiptum okkar við aðrar þjóðir.
Og nú er það verkefni okkar að
endurheimta fyrri styrk ti! þess að
geta haldið áfram á sömu braut og
tekist á við ný verkefni og leitt þjóð-
ina enn fram á við í sókn hennar
fyrir bættum lífskjörum.
Af þessu má ráða að þó að Sjálf-
stæðisflokkurinn gangi í gegnum
erfiðleika og þolraunir þá stendur
hann fast og einarðlega að umbót-
um og framförum með hagsmuni
allra stétta og allra byggða fyrir
augum.
Vinstri stjórn Steingríms
Hermannssonar
Ég ætla ekki á þessum vettvangi
að fara mörgum orðum um störf
og stefnu núverandi ríkisstjórnar.
Afleiðingar stjórnarstefnunnar og
stjórnarathafnanna tala sínu máli
hvarvetna í þjóðfélaginu. Og við-
brögð fólksins í landinu eru líka
skýr. Óhætt er að fullyrða að núver-
andi vinstri stjórn hefur gengið
lengra til vinstri en aðrar slíkar
stjórnir undanfarna áratugi og
lengra til fortíðar en nokkurn mann
gat órað fyrir.
I stuttu máli má segja að megin
þunginn í efnahagsstefnunni felist
í orðum forsætisráðherra þegar
hann fyrir ári lýsti því yfir að það
væri meginmarkmið þessarar
stjórnar að hverfa frá almennt við-
urkenndum vestrænum aðferðum
við stjórn efnahagsmála. Þessi lýs-
ing var eins og meitluð út úr stefnu-
skrá Alþýðubandalagsins sem bsetti
um betur með því að lýsa stjórnar-
stefnunni á þann veg að hún fælist
í því að þeir sem ferðinni réðu ættu
að ákveða hvaða fýrirtæki í landinu
myndu lifa og hver þeirra deyja.
Við myndun vinstri stjórnarinnar
var ekki gripið til almennra raun-
hæfra aðgerða til þess að treysta
rekstur útflutningsframleiðslunnar
svo sem við lögðum til. Þess í stað
var byggt upp nýtt, viðamikið og
flókið sjóðakerfi til þess að mis-
muna atvinnugreinum og atvinnu-
fyrirtækjum og gamlir sjóðir notað-
ir til hefðbundinanr gengisfölsunar
þar sem erlend lán eru látin standa
undir verðbótum til fiskvinnslunnar.
Menn fengu sig fullsadda fyrir daga
Viðreisnar af slíkum efnahagsúr-
ræðum.
Til þess að tryggja framgang
þessara mála á Alþingi var bak við
tjöldin efnt til víðtækari hrossa-
kaupa en menn hafa orðið vitni að
í íslenskum stjórnmálum áratugum
saman og eru ýmsar staðreyndir
þeirra viðskipta smám saman að
koma upp á yfirborðið, en aðrar
munu sjálfsagt hvorki sjá né þola
dagsins ljós.
Til viðbótar miðstýringar- og
skömmtunarstefnu beitti ríkis-
stjórnin sér fyrir glæfralegri skatta-
hækkunum en dæmi eru um. Með
sjá síðu 23