Morgunblaðið - 13.10.1989, Síða 12

}
h-d it-’ a■■}. .tj > MMjrdm
12 mmzri —- - . -"-l l MQRGUNBLAÐIÐ FÖStUdÁGUR' Í3~ ÖKTðBER 1989
Brúðkaup Figarós
yndisleg sýning
*
eftir Arna Tómas
Ragnarsson
Nýlega birtist grein í enska tíma-
ritinu OPERA þar sem fram kom
gagnrýni á sýningu íslensku óper-
unnar á Brúðkaupi Figarós (BF)
eftir Mozart. Grein þessi er eftir
virtan óperugagnrýnanda, Hillary
Finch (HF) að nafni, en henni var
boðið að sjá sýninguna er hún tók
þátt í málþingi um gagnrýni hér á
landi sl. vor. Grein hennar birtist
þá reyndar i heilu lagi í DV og
vakti nokkra athygli, bæði ummæli
hennar um sýninguna sjálfa og eins
um Islensku óperuna, sem hún sak-
aði um skort á djörfung í verkefna-
vali.
Þótt gagnrýni Hilary Finch á
óperusýninguna væri að ýmsu leyti
jákvæð (einkum hrósaði hún
frammistöðu einsöngvara og hljóm-
sveitar) þá var hún í heild neikvæð.
Kom það nokkuð á óvart þar sem
sýningin hafði áður fengið einróma
lof íslenskra gagnrýnenda og
ánægðir óperugestir fylltu húsið á
hverri sýningu. Um skrif hennar
vil ég segja það að mér finnst þau
málefnaleg að mestu þótt ég sé
henni ósammála um margt. Þær
neikvæðu hliðar sem hún sér á sýii-
ingu Brúðkaups Figarós eru í stuttu
máli, að henni finnst of mikið „leik-
rit“ vera sett á svið — að tónlistin
sjáff fái ekki nægilega að túlka til-
finningar persónanna ein og sér
heldur séu hreyfingar og látbragð
ofnotuð í því skyni og að það hafi
truflandi áhrif á sönginn og heildar-
svip sýningarinnar. Svipaðar raddir
hafa áður heyrst um leikstjórn Þór-
hildar Þorleifsdóttur, sem hiaut
upphaflega skólun í leikhúsi og
ballett og vilja margir rekja það til
þess. Hinu má þó ekki gleyma að
hún hefur fengið mikla reynslu í
leikstjórn óperusýninga og almennt
hefur hin „leikhúslega" leikstjórn
hennar fallið í kramið hjá íslending-
um, m.a. hefur hún oftlega fengið
sérstakt lof fyrir vel útfærð hópat-
riði. íslendingar eru auðvitað ekki
upp til hópa mjög vanir því að sjá
óperusýningar og vel má vera að
leið Þórhildar geri óperuna aðgengi-
legri en ella og það eigi þátt í góðri
aðsókn (hvort sem það vakir nú
fyrir Þórhildi eða ekki). I öllu falli
finnst mér að þarna standi maður
að verulegu leyti frammi fyrir
smekksatriði sem liver og einn verð-
ur að gera upp við sig, en að ekk-
ert eitt sé rétt. Sama má reyndar
segja um leiktjöldin, sem mér finnst
vera mjög falleg og falla vel að
sýningunni og húsinu, þótt HF hafi
fundist annað.
Við umræður um þessi mál hlýt-
ur einnig sú spurning að vakna —
til hvevra er verið að höfða með
óperusýningum — til sérfróðra
manna um óperumál eða hinna al-
mennu óperugesta? Málið er nefni-
lega það að þessir tveir hópar fara
í óperuna í mismunandi tilgangi.
Þannig fer t.d. HF ekki í óperuna
til þess að sjá Brúðkaup Figarós
heldur til þess að sjá hvernig BF
er sýnt hér — óperuna sjálfa er hún
búin að sjá þúsund sinnum og vill
því helst sjá eitthvað óvenjulegt og
frumlegt í næstu sýningu (það er —
með ólíkindum hvað sumir óperu-
gagnrýnendur hafa lagt blessun
sína yfir bara fyrir frumleikann).
Bróðurparturinn af óperugestum er
þó ekki kominn til þess að sjá hvern-
ig BF er sett á svið heldur einfald-
lega til þess að sjá þessa óperu pg
njóta ævintýrisins sem best. Ég
skal ekki dæma um það hvorum
tilganginum sé göfugra að þjóna,
en vil þó fullyrða að fyrir íslenskar
aðstæður sé vart grundvöllur fyrir
annað en það síðast talda og ég sé
sjálfur í rauninni ekkert athugavert
við_ það.
í mörgum listgreinum þykir nú
ekki fínt að bjóða fram iist sem
höfðar til áhuga eða smekks al-
mennings. Því er haldið fram að
listin sé til listarinnar vegna og
einskis annars (nema ef vera skyldi
listamannanna sjálfra), en eios og
allir vita er svo engin einhlít leið
til að skilgreina hvað list er. Þann-
ig þykir því fínast að gera myndir
sem ekki gleðja augað, semja tón-
list sem enginn getur sungið o.s.frv.
Islenska óperan er nú ekki komin
svo langt í sínum listþroska að hún
hafi enn lagt á þessa braut heldur
hefur hún reynt að bjóða fram
óperusýningar, sem gera mætti ráð
fyrir að Íslendingar hefðu ánægju
af að sjá og heyva. Þetta hefur tek-
ist alveg bærilega ef marka má
aðsóknartölur, sem eru ótrúlega
háar enda hafa óperugestir og
gagnrýnendur lokið miklu lofsorði
á nær allar sýningar ÍÓ og þá ekki
síst á sýningu hennar á Brúðkaupi
Figarós.
Og þá erum við komin að gagn-
rýni HF á starfsemi ÍÓ, en hún er
raunar af svipuðum toga sprottin
og hin fyrri, þ.e. út frá sjónarhóli
sérfræðingsins, sem hefur séð allar
óperur þúsund sinnum. HF óskar
eftir meiri dirfsku í verkefnavali —
ekki bara að sýna hinar klassísku
vinsælu óperur heldur reyna eitt-
hvað nýtt. Því er auðvitað til að
svara að óperur verða klassískar
og vinsælar af því að þær eru góð-
ar óperui' — og þá eiga þær auðvit-
að alltaf erindi. Óperusýningar eru
heldur ekki daglegt brauð á íslandi
og því lítil hætta á að fólk fái hund-
leið á einhverri ákveðinni óperu
(eins og HF heldur þó fram ásamt
því að vinna við vinsælar óperur
teljist vart skapandi starf!). Slíkan
leiða fá bara sérfræðingar í útlönd-
um og ég fullyrði að fleiri hafi sak-
að ÍÓ um of mikla dirfsku í verk-
efnavali en skort á henni. Nægir
þar að minna á sýningarnar á Aida
(„allt of stórt verkefni") og Don
Giovanni („höfðar til allt of fárra“).
Vilji ÍÓ sýna enn meiri dirfsku
væri það náttúrulega í því skyni
að setja upp nýja íslenska óperu,
en reynslan af aðsókn á sýningu á
óperu Karólínu Eiríksdóttur „Mann
hef ég séð“, sem því miður alltof
fáir sáu ástæðu til að sjá, er þó
ekki beint uppörvandi fyrir óperu-
hús sem fær 70-80% af tekjum
sínum af aðgöngumiðasölu.
Hilary Finch kom reyndar aftur
hingað í sumar til að sjá óperu
Karólínu (m.a. á vegum Styrktarfé-
lags íslensku óperunnar) og átti ég
þá við hana tal vegna skrifa hennar
um BF. Þar kom fram að hún hafði
sorglega lítið kynnt sér aðstæður á
íslandi, vissi ekki að íbúar
Reykjavíkur væru aðeins um 100
þúsund og að það færu 10-15 þús-
und manns til þess að sjá hveija
óperusýningu að jafnaði (sem er
auðvitað margfalt heimsmet), hún
vissi ekki mikið um sögu og aðstæð-
ur IÓ. Ég held því að það hafi runn-
ið upp fyrir henni að skrif hennar
um að hér væri ómótaður og mót-
tækilegur óperuáhorfendahópur,
sem væri til í alls kyns nýjungar,
hafi í raun verið alveg út í bláinn
9g varla hægt að ætlast til að stjórn
íð mótaði stefnu sína eftir slíkum
sjónarmiðum.
Hvort „Islenska óperan sé í þeirri
öfundsverðu aðstöðu að starfa í list-
rænu andrúmslofti sem er eins
hreint og tært og loftið sem menn
anda að sér á Islandi" sé rétt eða
ekki ætla ég ekki að dæma um.
Hitt veit ég að saga ÍÓ er ævintýri
sem enn er að gerast — ekki bara
fallegt ævintýri, heldur einnig upp
á líf og dauða, því tilvera ÍÓ hefur
lengstum hangið á bláþræði. Þótt
fjái'stuðningur opinberra aðila hafi
vissulega aukist verulega þá má
segja að með því hafi stjórnvöld
einungis ákveðið að ÍÓ ætti ekki
að deyja, en enn hefur ekki verið
ákveðið hvort hún verður látin lifa.
Stuðningui' fjölmargra styrktarfé-
laga og styrktarfyrirtækja er ÍÓ
því mjög mikilvægur, en enn um
sinn mun það þó alfarið verða í
höndum gesta IÓ hvort hún muni
lifa. Því vilja vinir ÍÓ eindregið
hvetja sem flesta til að skunda í
Óperuna og sjá sýninguna yndis-
legú — Brúðkaup Figarós!
Ilöfwnlur er í stjórn
styrktarfélags Islensku
óperunnar.
Lítt ígrundaðar sparnað-
arhugmyndir stjórnvalda
Morgunblaðinu hefur borist eftir-
farandi athugasemd frá stjórn
Læknafélags Islands:
Undanfarnar vikur og daga hafa
fjölmiðlar óspart fjallað um háan
kostnað ríkisins vegna heilbrigðis-
þjónustunnar. Vissulega er það
ómaksins vert að fjalla um þann
kostnað en því miður hefur umfjöll-
unin ekki verið málefnaleg, heldur
hefur því margoft verið slegið föstu,
að kostnaðurinn við heilbrigðisþjón-
ustu hér á landi sé allt of hár og því
kennt um, að tekjur lækna og ýmissa
annarra starfsmanna í heilbrigðis-
þjónustunni eigi þar stærstan hlut.
Nú er það svo, að það vita þeir,
sem vilja vita, að heilbrigðisjjjónust-
an er síst dýrari hér á landi en í
nágrannalöndunum og sorglegt ef
satt væri að þjóðin ráði ekki við þann
kostnað í Ijósi þess að jijoðartekjur
á hvern íbúa, eru sagðar hvað hæst-
ar hér á landi.
Enda þótt nú ári ekki verr til sjáv-
ar og sveita en gengur og gerist er
öllum Ijóst að illa árar í ]>jóðarbú-
skapnum. Stjórnvöld hafa gefið fyrir-
mæli um niðurskurð útgjalda, þar á
meðal í heilbrigðisþjónustunni. P’ram
komu fyrirmæli um að skera sérstak-
lega niður launakostnað sjúkrahús-
anna og var því m.a. mætt með lok-
un sjúkradeilda og fækkun rúma.
Fækkun sjúkrarúma er vafasöm
sparnaðarráðstöfun þjóðhagslega
séð, m.a. vegna aukins vinnutaps
sjúkra. Hvað sem því líður eru allar
líkur á því að sparnaðarmarkmið
sjúkrahúsanna náist.
Um sl. áramót voru gerðar veiga-
miklar breytingar á gjaldskrársamn-
ingi sérfræðinga. Tölur um kostnað
vegna sérfræðijjjónustu utan sjúkra-
húsa á árinu 1989 liggja að sjálf-
sögðu ekki fyrir ennþá, en öll merki
benda til þess að hann hafi minnkað
eins og tilætlunin var. Það er þannig
ijóst, að sparnaðaráform hafa náð
fram að ganga að verulegu leyti á
þessum tveimur viðamiklu sviðum
heilbrigðisjíjónustunnar. Hafa lækn-
ar þannig lagt sitt af mörkum, til
að svo mætti verða.
Fyrir nokkrum ártim var kostnað-
ur við rekstur sjúkrahúsanna mjög
til umræðu og voru þá sjúkrahús-
læknar gerðir að blórabögglum og
kostnaðurinn sagður að verulegu
leyti tilkominn, vegna þess að þeir
hefðu svo há laun. Nú er rætt um
kostnaðarauka i sérfræðiþjónustu
utan sjúkrahúsa og enn gerist það,
að sérfræðingamir eru gerðir að
blórabögglum, kostnaðaraukinn
sagður stafa af háum tekjum þeirra.
Þeim er jafnvel borinn á brýn óheið-
arleiki í starfi, rætt er um „oflækn-
ingar", að þeir svífist einskis í rann-
sóknum, að þeir sölsi undir sig störf
frá „ódýrari læknum" og fleira í
þeim dúr. Eða með öðrum orðum:
Umræðan er ekki málefnaleg, héldur
virðist með þessu verið að slá ryki í
augu fólks, trúlega, til að minnkuð
jjjónusta á þessu sviði verði síður
áberandi.
í þeirri herför, sem undanfarið
hefur verið gerð að læknum, einkum
sérfræðingum utan sjúkrahúsa, hafa
m.a. komið fram þijár tillögur heil-
brigðisyfii'valda, sem ætlað er að
draga úr kostnaði við sérfræðiþjón-
ustu utan sjúkrahúsa, nái þær fram
að ganga.
1) Rætt hefur verið um að meina
sjúkrahúslæknum sérfræðistörf utan
sjúkrahúsa. Ekki er með neinu móti
hægt að sjá, að slík ráðstöfun leiði
til lægri kostnaðar, nema þá, að sér-
fræðiþjónusta utan sjúkrahúsa legg-
ist nánast niður. Hverjir yrðu til að
sinna þessari þjónustu, ei' læknum,
sem starfa á sjúkrahúsum, væri með
valdboði bannað að sinna henni?
Hvaða læknar aðrir koma þar til
álita?
Gildandi kjarasamningur sjúkra-
húslækna kveður á um, að sjúkrahús-
lækni í fullu starfi sé heimilt að sinna
sérfræðistörfum utan sjúkrahúsa 9
klst. á viku hverri utan dagvinn-
utíma. Þetta ákvæði er ekki tilviljun,
heldur byggir á áratuga reynslu fyr-
ir því, að þessi tilhögun eykur sam-
hengið í greiningu og meðferð sjúk-
dóma. Fjölmargir sjúkrahúslæknar
eru í hlutastöðum og eru engin samn-
ingsákvæði til, sem takmarka sér-
fræðistörf þeirra utan sjúkrahús-
anna. Það ber vott um vanþekkingu
á eðli málsins, þegar gefið er í skyn,
að sparnaður muni nást við að meina
sjúkrahúslæknum að sinna sjúkling-
um utan sjúkrahúsa, á eigin stofum
eða annars staðar. Það þýddi hins
vegai' minni þjónustu við sjúklinga.
2) Lagt hefur verið til að bjóða
út sérfræðiþjónustu utan sjúkrahúsa,
en næsta óljóst er, hvað átt er við.
Helst er að skilja, að í vissum sér-
greinum yrði boðið út ákveðið magn
þjónustu og einhvers konar kvóti þá
settur innan hverrar sérgreinar.
Væntanlega yrði að jafnaði tekið
lægsta tilboði eins og þekki&L við
útboð á verklegum framkvæmdum.
Enda þótt ekki sé óhugsandi að það
gæti verið til hagsbóta, að læknar
sem heild yrðu verktakar við vissa
þætti heilbrigðisþjónustunnar, er
ljóst, að í sérfræðiþjónustu utan
sjúkrahúsa hentar þetta fyrirkomu-
lag á engan liátt. Lág tilboð, undir-
boð, byggjast væntanlega á því, að
í boði verði léleg þjónusta, þar sem
slegið hefur verið af gæðastaðli.
Jafnframt er Ijóst, að ári illa um sjúk-
dóma og heilsufar, getur fyrirfram
ákveðinn og umsaminn kvóti reynst
uppurinn löngu áður en áætlaður
starfstími er liðinn. Til hvaða bragða
á þá að grípa?
3) Lagt er til, að skilyrðislaus til-
vísunarskylda verði tekin upp á nýjan
leik. Með tilvísunarskyldu er átt við
það, að til þess að sjúklingur megi
leita til sérfræðings þannig að
sjúkratryggingar taki þátt í greiðslu,
verður hann fyrst að fara til viðkom-
andi heimilis- eða heilsugæslulæknis
og fá hjá honum skrifaða tilvísun til
sérfræðingsins. Þetta fyrirkomulag
var við líði um alllangt skeið, þar til
fyrir nokkrum árum, að það var af-
lagt sökum margvíslegra vankanta
og erfiðleika, sem af þeim leiddu.
Læknar eru sammála um, að endur-
vakning tilvísunarkerfis í sömu mynd
og áður þekktist væri síst til hags-
bóta fyrir almenning. Heimilislæknar
vilja hvorki né geta við núverandi
aðstæður tekið að sér skömmtunar-
stjórn á sérfræðiþjónustuna í landinu
og vert er að undirstrika, að hlut-
deild heimilis- og heilsugæslulækna
í heilbrigðisþjónustunni hefur breyst
og aukist jafnt og þétt hin síðari ár.
Læknafélag Islands er nú sem
áður reiðubúið til að leggja sitt af
mörkum til að auka rekstrarhag-
kvæmni í heilbrigðisþjónustunni og
styður alla viðleitni til sparnaðar
þar. Læknafélag íslands er hinsvegar
ekki reiðubúið til að taka þátt í að-
gerðum, sem rýra gæði læknisþjón-
ustu og heftir aðgang fólks að henni.
Læknafélag íslands hefur áður og
aftur nú bent á ýmislegt, sem dregið
gæti úr kostnaði heilbrigðisþjón-
ustunnar. Má þar t.d. nefna eftirfar-
andi:
1. Enda þótt margt hafi áunnist
varðandi verkaskiptingu sjúkrahúsa
á Reykjavíkursvæðinu, gæti verið
hagkvæmt að auka hana enn meir.
Ef sannað þykir, að aukin samvinna,
jafnvel samruni sjúkrahúsanna að
einhveiju eða öllu leyti leiði til minni
kostnaðar, telja læknar sjálfsagt og
eðlilegt að vinna að því markmiði.