Morgunblaðið - 19.10.1989, Page 35

35
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 1989
Margrét Friðriks-
dóttirfrá Kópaskeri
Fædd ll.júní 1910
Dáin 9. október 1989
Mig langar að minnast tengda-
móður minnar, Margrétar Friðriks-
dóttur, sem lést á krabbameinsdeild
Landspítalans 9. þ.m., eftir skamma
en stranga legu.
Hún fæddist 11. júní 1910 á
Efri-Hólum í Núpasveit, N-Þingeyj-
arsýslu. Foreldrar hennar voru
hjónin Friðrik Sæmundsson, bóndi,
og Guðrún Halldórsdóttir, ljósmóð-
ir. Þau eignuðust 10 böm sem öll
náðu fullorðinsaldri, en þau eru
þessi, talin í aldursröð: Halldóra,
Sæmundur, Dýrleif, Þómý, Mar-
grét, Kristján, Jóhann, Svanhvít,
Guðrún Sigríður og Barði. Auk þess
áttu 1>au hjón fósturson, Halldór
Stefánsson. Látin em auk Margrét-
ar, Halldóra, Sæmundur, Þómý,
Kristján og Jóhann. Systkinin voru
öll gædd góðum hæfileikum, hvert
á sínu sviði og gerðust nýtir þjóð-
félagsþegnar.
Heimilið í Efri-Hólum var menn-
ingarsetur á þeim tíma. Þar vom
verkmennt hvers konar og þjóðleg
fræði í hávegum höfð. Bömin fengu
sinn skólalærdóm hjá farkennara
eins og þá var alsiða í sveitum.
Afkoman byggðist á góðri sam-
vinnu og ekki síst var það mikil-
,vægt að allir tækju höndum saman
þar sem húsmóðirin várð oft að
hverfa að heiman, til að sinna
skyldustörfum sínum sem ljósmóð-
ir. Dætumar gripu því snemma inn
í húsmóðurstörfin og lærðu ungar
að axla ábyrgð. Þótt búið krefðist
mikils af heimilisfólkinu, gleymdu
Guðrún og Friðrik ekki að sinna
andlegu hliðinni. Það var siður í
Efri-Hólum í hvert sinn sem tæki-
færi gafst, að taka lagið, einhver
spilaði á hljóðfæri og dans var stig-
inn. Það vom ekki bara einhverjir
tyllidagar notaðir til þess að létta
sér upp, heldur var gjaman brugðið
á leik að loknu dagsverki. í mjög
stómm dráttum hef ég dregið upp
mynd af æskuheimili Margrétar
eins og hún hefur sagt mér frá
því. Hún bar þess merki að hún
hafði hlotið góða menntun á mörg-
um sviðum, þótt eiginleg skóla-
ganga hafi ekki verið löng. Vega-
nestið sem hún hlaut í föðurgarði
kom henni að góðum notum þegar
hún fór að heiman og hóf lífstarf
sitt.
Árið 1931 steig Margrét mikið
gæfuspor er hún gekk í hjónaband
með Þórhalli Bjömssyni. Faðir hans
var Bjöm Kristjánsson, bóndi á
Víkingavatni og síðar kaupfélags-
stjóri á Kópaskeri. Móðir hans,
Gunnþómnn Þorbergsdóttir, var
fyrri kona Bjöms, en hún lést eftir
skamma sambúð þeirra. Margrét
og Þórhallur stofnuðu heimili sitt á
Kópaskeri, en Þórhallur sem hafði
verið í námi í Samvinnuskólanum
réðst til starfa hjá Kaupfélagi Norð-
ur-Þingeyinga. Þau reistu sér
myndarlegt hús á Kópaskeri og
gáfu því nafnið Sandhólar. Þór-
hallur tók við starfi kaupfélags-
stjóra af föður sínum árið 1947 og
gegndi því til ársins 1966, en þá
lét hann af störfum eftir farsælt
tímabil. Þau bjuggu framan af ævi
sinni á Kópaskeri að fráskildum
tveimur ámm sem þau áttu heima
á Akureyri er Þórhallur var starfs-
maður KEA. Margréti og Þórhalli
fæddust 9 mannvænleg börn, sem
eru þessi, talin í aldursröð: Bjöm,
Friðrik, Gunnar Þór, Guðrún, Gunn-
þómnn Rannveig, Barði, Kristveig,
Þorbergur og Guðbjörg.
Kópasker var verslunar- og sam-
göngumiðstöð sem þjónaði ná-
grannasveitunum. Kaupfélag N-
Þingeyinga rak þar verslun, slátur-
hús, frystihús og hótel. Mikil um-
svif vom í kringum kaupfélags-
stjórann og heimili hans og vinnu-
dagurinn oft langur. Þegar Flugfé-
lag íslands hóf samgöngur til Kópa-
skers gerðist Þórhallur umboðs-
maður félagsins, meðfram sínum
venjulegu störfum og annaðist af-
greiðslu flugvéla. Hann hafði þá
þjónustu inni á heimilinu og hjálp-
aðist fjölskyldan við að sinna þessu
starfi. Sandhólar vom nokkurs kon-
ar miðstöð í þjóðbraut og lögðu
margir þangað leið sína. Ekki síst
var margt um manninn þar þegar
sláturtíð stóð yfir. Það var alltaf
fastur kjarni sem hélt til í Sand-
hólum og naut gestrisni þeirra
hjóna á hveiju hausti. Það má nærri
geta að mikið var lagt á húsmóður-
ina sem hafði ærinn starfa fyrir við
heimilishald, uppeldi og umönnun
bamanna. Það er raunar ótrúlegt
hveiju hún gat áorkað.
Margrét var óvenju vel úr garði
gerð á allan hátt. Hun var fríð sýn-
um, rösk í fasi og bar sig veL Hrein-
skiptin, ósérhlífin og trygglynd.
Einstök frásagnargáfa og ríkt skop-
skyn komu viðstöddum oft í gott
skap, enda kunni hún ógrynni af
kveðskap og skemmtilegum sögum.
Hún hafði einstaklega gott lag á
bömum og hafði gaman af að um-
gangast þau, enda fengu bama-
bömin 25 og bamabamabömin 15
óspart að njóta ástúðar hennar.
Hæfileikar hennar vora á mörg-
um sviðum og komu sér vel í um-
fangsmiklum störfum sem hlóðust
á heimilið. Allt sem viðkom matar-
gerð fórst henni einstaklega vel úr
hendi og naut hún sín vel sem veit-
andi. Hér áður fyrr var mest allur
fatnaður saumaður á heimilunum
og var hún mjög hæf á því sviði.
Einnig pijónaði hún og óf mikið og
prýða ofnar mottur eftir hana heim-
ili þeirra hjóna og víðar. Hún hafði
mikið yndi af blómarækt, bæði utan
og innan dyra og virtist allt dafna
og blómstra betur hjá henni en
öðram. Það kom sér vel að húsmóð-
irin var hagsýn þar sem fjölskyldan
var stór en aðeins ein fyrirvinna.
Árið 1966 lét Þórhallur af störf-
um kaupfélagsstjóra og fluttu hjón-
in suður, ásamt bömum sínum sem
enn vora heima. Þau festu kaup á
Hrauntungu 51 í Kópavogi og áttu
þar heimili næstu 15 árin eða þar
til þau minnkuðu við sig og fluttu
í Hamraborg 14 þar sem þau hafa
búið síðan.
Þórhallur hafði á hendi starf að-
alféhirðis hjá SÍS til ársins 1976
eða þar til hann gerðist fulltrúi for-
stjóra fyrirtækisins, gegndi því til
ársins 1981 en þá lét hann af störf-
um fyrir aldurs sakir.
Ung að áram felldu þau Þór-
hallur og Margrét hugi saman og
tókst að viðhalda ástinni. Þau vora
einstaklega samrýnd hjón og sam-
taka í öllu sem þau tóku sér fyrir
hendur, og má telja það lykilinn að
farsæld þeirra.
Eftir að þau fluttu suður varð
það að fastri venju að fjölskyldan
kom saman á hveijum jóladegi á
fallegu heimili þeirra hjóna og naut
þar gestrisni þeirra. Við, sem höfum
hist þar, vitum hvers virði þetta
hefur verið fyrir okkur öll, ekki síst
börnin.
Árið 1980 urðu Margrét og Þór-
hallur fyrir miklu áfalli þegar Barði
sonur þeirra fórst, ásamt félaga
sínum, þegar bátur þeirra sökk í
Axarfirði. Þá höfðu þau styrk hvort
af öðra sem endranær.
Það var árið 1981 sem Margrét
kenndi fyrst þess meins er varð
hénni að aldurtila. Hún gekkst und-
ir margar og erfiðar aðgerðir, en
það var henni ljarri skapi að leggja
árar í bát og hvað eftir annað náði
hún sér á strik og vann störf sín
af þeirri natni sem einkenndi hana.
Oft var hún sárþjáð og þótt hún
vissi að hveiju dró æðraðist hún
ekki.
Margrét var þakklát öllu starfs-
fólki Landspítalans sem annaðist
hana og einnig gaf hjúkranarfólkið
henni góðan vitnisburð sakir ljúf-
mennsku hennar. Hennar er sárt
saknað, en allir sem þekktu hana
geyma góðar minningar um hana.
Það er huggun harmi gegn að þján-
ingar hennar era á enda. Að leiðar-
lokum færi ég þakkir fyrir allt sem
Margrét gerði fyrir mig og fjöl-
skyldu mína. Ég votta eiginmanni
hennar, Þórhalli, bömum, barna-
bömum, öðram ættingjum hennar
og tengdafólki, mína dýpstu samúð.
Hvíli hún í friði.
G. Lillý Guðbjörnsdóttir
Margrét Friðriksdóttir fæddist í
Efri-Hólum í Núpasveit 11. júní
1910, dóttir hjónanna Guðrúnar
Halldórsdóttur og Friðriks Sæ-
mundssonar, sem bjuggu þar stór-
búi. Hún var fimmta í röð tíu systk-
ina og ólst upp á íjölmennu menn-
ingarheimili; bjó að því alla ævi
síðan, var hafsjór af fróðleik um
foma háttu. Hún var menntuð kona,
þótt skólaganga hennar væri stutt,
víðlesin og lífsglöð, hafði næma
kímnigáfu og hlýlegt viðmót, tröll-
trygg vinum sínum og góðviljuð.
Hún gekk að eiga Þórhall Bjöms-
son kaupfélagsstjóra á Kópaskeri
árið 1931 og eignuðust þau níu
börn. Þau fluttust til Reykjavíkur
árið 1966, þegar Þórhallur tók við
starfi aðalgjaldkera hjá Sambandi
íslenzkra samvinnufélaga. Síðustu
árin bjuggu þau í Kópavogi.
Starfsvettvangur Margrétar
PYiðriksdóttur var heimili hennar.
Kona sem eignast níu- börn á rúm-
lega 20 áram hefur ærinn verka-
hring, þótt ekki komi fleira til.
Gestkvæmt var alla tíð á heimili
þeirra Þórhalls og ekki í kot vísað.
Fyrir nokkrum áram kenndi hún
meins þess, sem flestum verður
ofurefli að stríða við. Hún bugaðist
aldrei, þótt veikindi hennar væra
þungbær, naut þeirrar heilsu, sem
henni var gefin. Hún var sæl af
bömum sínum og bamabömum,
eins og segir í fomu kvæði, varð
þó að sjá á bak einum sona sinna
langt fyrir aldur fram. Henni var
ekki fisjað saman.
Ég flyt Þórhalli, bömum þeirra
hjóna og barnabömum samúðar-
kveðju Gunnlaugar Eggertsdóttur,
sem nú dvelst erlendis og á þess
ekki kost að fylgja mágkonu sinni
síðasta spölinn. Hún færir henni
alúðarþakkir fyrir órofa tryggð og
— vináttu um áratuga skeið.
Ég og fjölskylda mín sendum
vandamönnum Margrétar Friðriks-
dóttur samúðarkveðjur með orðum
listaskáldsins:
Sem þá á vori sunna hlý
sólgeislum lauka nærir
og fífilkolli innan í
óvöknuð blöðin hrærin
svo vermir fögur minning manns
margt eitt smáblóm um sveitir lands,
fijóvgar og blessun færir.
(J.H.)
Sölvi Sveinsson
Móðursystir mín, Margrét Frið-
riksdóttir, lést aðfaranótt 9. október
eftir langa baráttu við ólæknandi
sjúkdóm, svo hetjulega baráttu að
með ólíkindum er. Hennar er nú
sárt saknað af eiginmanni, afkom-
endum, öðram ættingjum, vensla-
fólki og vinum.
Margrét fæddist í Efri-Hólum í
Núpasveit 11. júní 1910 og var
fimmta bam foreldra sinna, Guð-
rúnar Halldórsdóttur, ljósmóður, og
Friðriks Sæmundssonar, bónda.
Eldri en hún vora Halldóra, móðir
mín, Sæmundur, Dýrleif og Þómý
og yngri Kristján, Jóhann,
Svanhvít, Guðrún Sigríður og Barði.
Fjögur systkinanna era enn á lífi,
þau Dýrleif, Svanhvít, Guðrún
Sigríður og Barði.
Systkinin tíu ólust upp við sér-
staka heimilisglaðværð og athafna-
semi og vitnuðu oft í ýmislegt sem
gert hafði verið og sagt heima í
Efri-Hólum á uppvaxtaráram þeirra
svo okkur bamabömunum þótti
næstum sem við hefðum verið þar
viðstödd og þekktum af eigin raun
ekki bara afa okkar sem dó fyrir
minni flestra okkar, heldur líka
vinnufólki sem verið hafði um lengri
eða skemmri tíma, svo og gesti
sérkennilega sem þar höfðu komið.
Þrátt fyrir óvenjulega ást á
heimahögum fór það svo að af
systkinunum tíu vora það aðeins
systurnar tvær, Margrét og Hall-
dóra, sem settust að í Núpasveit.
Margrét, sem var ljórða í röðinni
af systranum sex, giftist þeirra
fyrst, þá.komung, Þórhalli Bjöms-
syni á Kópaskeri og eignuðust þau
fyrsta bam sitt, soninn Bjöm, að-
eins tvítug að aldri. Þau hjón eign-
uðust níu böm á tæpum tuttugu
og tveimur áram, auk Björns þau
Friðrik, Gunnar Þór, Guðrúnu,
Gunnþóranni, Rannveigu, Barða,
Kristveigu, Þorberg og Guðbjörgu,
sem fædd era 1952 og yngst þeirra
systkina. Bömum sínum og eigin-
manni helgaði Margrét síðan alla
krafta sína sem vora miklir, bæði
líkamlegir og þó ekki síður andleg-
ir því annarri eins hugarorku og
lífsþrótti hef ég tæpast kynnst um
dagana nema ef vera skyldi hjá
hinum systranum.
Þegar ég fer fyrst að muna eftir
mér búa þau Margrét og Þórhallur
í Sandhólum á Kópaskeri þar sem
hann var kaupfélagsstjóri. Náinn
samgangur var milli heimila þeirra
systranna, móður minnar og Mar-
grétar og systkinahópamir tveir,
við systkinin fjögur og þau níu, lit-
um næstum á okkur sem einn hóp.
Þær systumar vora ákaflega sam-
hentar og studdu hvor aðra með
ráðum og dáð, ekki síst ef veikindi
eða aðra erfiðleika bar að höndum.
Svo vora þær trúnaðarvinkonur,
töluðu leyndarmál, hlógu og sungu
saman. Þær áttu ýmislegt í félagi,
m.a. pijónavél sem var sitt misserið
hjá hvorri og minnist ég á hana
seinna. Einnig var því hagað svo
þegar amma mín brá búi í Efri-
Hólum að þær tóku til sín fóstra
þeirra systkinanna sem þeim var
mjög kær og var hún sitt missirið
hjá hvorri það sem hún átti eftir
ólifað. Fyrir kom líka að þær skipt-
■ ust á stelpum, ég var send niður í
Sandhóla en Guðrún frænka mín
upp í skóla. Gaf það góða raun eins
og flest fyrirtæki þeirra systra.
Heimilið í Sandhólum var um-
svifamikið, margt fólk í heimili og
gestagangur mjög mikill. Frænka
mín rak heimili sitt af þvílíkum
skörangsskap, dugnaði og fyrir-
hyggju að ég trúi naumast mínu
eigin minni þegar ég rifja upp öll
þau verk sem þar vora leyst af
hendi og ekki kastað til höndum.
Sláturgerð, bakstur, niðursuða,
reyking á kjöti, þvottar, mjaltir,
heyskapur, beijatínsla, saft- og
sultugerð, saumaskapur auk dag-
legrar matargerðar og umönnunar
barnanna en við það vora þau hjón-
in óvenjulega samhent og Þórhallur
tók meiri þátt í henni en algengt
var á þeim tíma. Auðvitað var
Magga lífið og sálin í flestum þeim
verkum sem ég taldi upp, skipu-
lagði og gerði mest sjálf en hafði
líka einstakt lag á öðru fólki og gat
látið því finnast sönn ánægja fólgin
í flestum störfum og tala ég þar
af reynslu, því þannig fór mér en
var þó í aðra tíma fremur treg til
verka.
Margrét og Þórhallur bjuggu
sínu rausnarbúi á Kópaskeri fram
til ársins 1966 þegar þau fluttust
suður þegar yngsta dóttirin var
nýfermd alveg eins og foreldrar
mínir höfðu gert tólf áram áður.
Urðu nú heldur fagnaðarfundir milli
þeirra hjóna og allra þeirra skyld-
menna og afkomenda sem nú vora
flestir búsettir hér syðra. Ég get
ekki stillt mig um að minnast á
sunnudagsfundi þeirra systkinanna
sem brátt urðu að hefð. Sæmundur
móðurbróðir minn hafði lengi haft
þann sið að fara í sund á sunnu-
dagsmorgnum og koma við hjá
móður minni að því loknu. Þegar
þau Magga og Þórhallur komu suð-
ur slógust þau í förina með Sæ-
mundi og öll komu þau svo á Hraun-
teiginn á eftir. Þessi venja hélst um
árabil og var í heiðri höfð með
ýmsum tilbrigðum, stundum var
fleira fólk og svo fóra þau að skipt-
ast á um að hafa þessa morgun-
fundi. Varð þetta til að tryggja að
þessi samrýndu systkini- hittust
reglulega.
Ég held að þau hjónin hafi unað
hag sínum vel eftir að hingað kom.
Ævinlega var gaman að koma á
heiniili þeirra í Hrauntungu í Kópa-
vogi. Þar vora haldnar veislur góð-
ar og vinafundir og mér fannst
Magga njóta sín vel. Þau hittu
margt fólk og ferðuðust og fannst '
mér hún hafa einstakt yndi af ferða-
lögum og sagði þannig frá þeim að
mér fannst oft að ég. hefði verið
með í för. Á þessum árum stækk-
aði ört hópur afkomenda þeirra og
fylgdist hún með hveijum nýjum
einstaklingi af þeirri alúð og nær-
gætni sem henni var lagin. Fram á
síðasta dag fylgdi hún öllu sínu
fólki í huganum og vissi hvað það
tók sér fyrir hendur.
Árið 1980 var sá sári harmur
kveðinn að þessari fjölskyldu að
Barði, næstyngsti sonur Margrétar
og Þórhalls, drakknaði á leið frá
Akureyri til Kópaskers. Margir vora
þeir sem áttu erfitt með að sætta,
sig við þau þungu örlög en sárasf'
var það auðvitað þeim sem næst
stóðu. Þá sem oftar held ég að sam-
heldni hjónanna og bama þeirra
hafi verið þeim dýrmæt.
Magga var óaðskiljanlegur hluti
af mínum bemskuheimi. Ég minnt-
ist áðan á pijónavél þeirra systra.
Þegar hún var hjá okkur kom
Magga stöku sinnum uppeftir að
pijóna og sóttist ég þá eftir að vera
hjá henni. Kannski var hægt að
nota mig til að spóla og vinda en
meira man ég þó eftir samtölurn**’
okkar, kvæðalestri og söng. Þessar
stundir vora mér fágætar ánægju-
stundir því hvort tveggja var að
mér þótti ákaflega mikið varið í að
eiga einkasamræður við fullorðið
fólk og í annan stað dáði ég þessa
frænku mína takmarkalaust og
þótti ég eiga í henni trúnaðarvin
og slíkan hauk í horni að aldrei
datt mér annað í hug en hún yrði
jafnan á mínu bandi hvað sem í
skærist. Það er ekki hægt að vera
skemmtilegri við krakka en hún var
við mig þessar prjónastundir og era
þær meðal minna kærastu bernsku-
minninga. Ég læt þessa getið hér
vegna þess að ég held að þannie^
hafi hún verið við flesta þá krakka*
sem vora í návist hennar um lengri
eða skemmri tíma.
Hún var húmoristi af guðs náð.
Það var mikið dauðyfli sem ekki
hreifst með þegar hún gerði að
gamni sínu og komst hún oft snilld-
arlega að orði. Hún var líka einstök
eftirherma en fór dult með því eng-
an vildi hún særa.
Nú er komið að leiðarlokum.
Þessi fallega og góða kona hefur
kvatt þennan heim. Hún var búin
vel að gera að lifa okkur hinum
svona lengi. Hjónaband þeirra Þór-
halls var búið að standa í tæpa sex
áratugi og fallegra sambandi hef
ég varla kynnst. Mér hefur nýlega^.
vitrast að hamingjan sé fólgin í
góðum gjömingum og sé svo hefur
frænka mín verið hamingjusöm
manneskja bví allt hennar líf ein-
kenndist afgóðum verkum. Ég er
þakklát fyrir að hafa átt hana að,
þakklát fyrir alla okkar fundi og
samtöl.
Við systkinin, böm Halldóra,
sendum Þórhalli, systkinunum,
tengdabömum og barnabörnum
Margrétar innilegar samúðarkveðj-
ur.
Að lokum langar mig til að vitna
í síðustu orð Jónasar um Tóma^'
Sæmundsson:
... fljúgðu á vængjum morgunroðans
meira að starfa guðs um geim.
Vilborg Sigurðardóttir
Fleiri greinar um Margréti Frið■
riksdóttur munu birtast í blaðinu
næstu daga