Morgunblaðið - 20.10.1989, Blaðsíða 10

10 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. OKTÓBER 1989
LISTIN AÐ
eftir Þorstein
Blöndal
Allt frá árinu 1964 hefur mikið
verið rætt um áhrif reykinga á lik-
amann. Þótt þessi umræða hafí
einkum beinst að áhrifum reyking-
anna á öndunarfærin er það samt
æðakerfið sem skemmist mest og
er þá átt við fjölda ótímabærra sjúk-
dóma og dauðsfalla.
Vinsældir reykinga byggðust á
mörgum þáttum, m.a. tengslum við
hvíld og samveru með vinum,
ávanaáhrifum níkótíns á taugakerf-
ið og blygðunarlausri markaðs-
færslu í öllum hugsanlegum mynd-
um. Til allrar ógæfu gerðist þetta
í löndum þar sem blóðfita og blóð-
þrýstingur þjóða var hækkandi,
kyrrsetustörf stöðugt algengari en
matai-venjur lítt breyttar. Þánnig
er, að einar sér geta reykingarnar
yfirleitt ekki valdið umtalsverðri
æðakölkun en í samverkan við aðra
áhættuþætti eins og t.d. háa blóð-
fitu og hækkaðan blóðþrýsting hafa
hjarta- og æðasjúkdómar heijað á
þjóðir Vesturlanda með þeim hætti
sem engan hefði órað fyrir í byijun
aldarinnar.
Enn er ekki vitað hvort það er
nikótínið, kolsýrlingurinn eða eitt-
hvað annað efni í tóbaksreyknum
sem veldur. æðaskemmdum. Það
virðist ekki minnka æðasjúkdómana
að fara yfir í léttar sígarettur en
greinilegt er að lungnakrabbi
myndast þá síður. Þetta þýðir að
kjarna málsins er drepið á dreif
með því að mæla með léttum sígar-
ettum. Skemmdirnar á æðakerfinu
halda áfram og svo virðist sem 2-4
sígarettur á dag nægi til að við-
halda og auka æðakölkun. Rétta
markmiðið í þessum efnum er því
að nota öll tiltæk ráð til að draga
úr og útrýma reykingum.
Því hefur stundum ranglega ver-
ið haldið fram að vægi reykinga sem
áhættuþáttar minnki með hækk-
andi aldri. Er þá byggt á rannsókn-
um þar sem áhættuþættirnir þrír,
Þorsteinn Blöndal
„í flóknu samspili við
aðra áhættuþætti valda
reykingar æðakölkun í
flestum æðum auk ann-
arra heilsuspillandi
áhrifa. Ef allt er talið
styttist líf reykinga-
manna sem hóps að
meðaltali um 5 ár.“
reykingar, há blóðfita og hár blóð-
þrýstingur hafa verið skoðaðir og
jafnframt var fylgst með sjúk-
dómum og dauðsföllum í langan
tíma. Fyrirbærið skýrist af því að
reykingamenn í úrtakinu týna
tölunni hraðar en hinir. Ef þess er
gætt að meta áhættuna þannig að
tekið sé tillit til að hópurinn og
magn áhættuþáttanna breytist
meðan á rannsóknatímanum stend-
LIFA
ur eru reykingar jafn sterkur
áhættuþáttur hjaita- og æðasjúk-
dóma, líka á sextugs- og sjötugs-
aldri.
Óvíða hafa áhrif áhættuþáttanna
þriggja, reykinga, hækkaðs blóð-
þrýstings og hækkaðrar blóðfitu
komið jafn skýit-í ljós og í rann-
sókn frá Gautaborg á körlum sem
fæddir voru 1913 og fylgst var regl-
ulega með eftir að þeir urðu fimm-
tugir. í ljós kom að meðal þeirra
sem reyktu meira en 24 sígarettur
á dag og auk þess höfðu mjög
hækkaðan blóðþrýsting og blóðfitu
fengu nánast allir (næstum 100%)
kransæðastíflu milli 50 og 63 ára.
Síðan stiglækkaði áhættan eftir
minnkandi magni áhættuþátta en
meðal þeirra sem ekki reyktu veikt-
ust nánast engir (næstum 0%) úr
þessum sjúkdómi ef gildi blóðfitu
og blóðþrýstings voru jafnframt
lág. Rannsóknir Hjartaverndar á
íslendingum síðustu 25 árin stað-
festa þessar niðurstöður.
Oft er spurt hvort þetta ráðist
ekki allt af erfðunum og hvort það
sé til nokkurs að ráðast gegn hinum
ytri áhættuþáttum („ljórðungi
bregður til fósturs"). Til að reyna
að svara þessu hefur í tveimur at-
hugunurn verið fylgst með eineggja
tvíburum í nætum tvo áratugi. Ein-
ungis tvíburapör, þar sem annar
reykti en hinn ekki, voru borin sam-
an innbyrðis. í ljós kom að bæði
kransæðastífla og kransæðadauðs-
föll voru algengari meðal tvíbur-
anna sem reyktu. Þetta styður að
reykingar hafa sjúkdómsvaldandi
áhrif óháð erfðum.
í flóknu samspili við aðra
áhættuþætti valda reykignar æða-
kölkun í flestum æðum auk annarra
heilsuspillandi áhrifa. Ef allt er tal-
ið styttist líf reykingamanna sem
hóps að meðaltali um 5 ár. Það
skal vissulega viðurkennt að við
vitum hvergi nærri allt um orsakir
æðakölkunar eða hvernig hún gref-
ui' um sig. En það þýðir samt ekki
að ekkert sé unnt að aðhafast og
Eðlileg ósæð frá 35 ára gamalli konu. Búið er að klippa upp æðina
þannig að slétt og heilbrigt æðaþelið sést greinilega. Hins vegar er
æðakölkuð ósæð frá 70 ára karlmanni. Æðaveggurinn er ójafn eins
og apalhraun af kölkun og fituútfellingum.
slíkt tal er í rauninni daður við úrelt-
an lífsstíl. Alltof oft er því haldið
fram að það að forðast áhættu-
þætti eða umgangast þá með hóf-
semi sé að neita sér um „lífið
sjálft". Hér sem oftar eru enda-
skipti höfð á hlutunum. Varla er
það „lífið sjálft" ef í ljós kemur að
það teymir mann ótímabært að lík-
börunum?
Að hætta að reykja minnkar
áhættuna á hjarta- og æðasjúkdómi
bæði hjá þeim, sem slíkir sjúkdómar
hafa aldrei greinst hjá, og líka hin-
um sem t.d. hafa fengið kransæða-
stíflu. Þeir sem hætta að reykja
öðlast fé og betri heilsu. Að halda
kjörþyngd sinni hlífir liðum fyrir
sliti auk þess sem það hefur góð
áhrif á sjálfstraust, sykurbúskap,
æðakerfi og lækkar blóðþrýsting.
Þeir sem hafa há blóðfitugildi ættu
að leitast við að lækka þau og ef
aðrir áhættuþættir hjarta- og æða-
sjúkdóma eru líka til staðar á það
sérstaklega við.
Höfundur er yfírlæknir á
Heilsuverndarstöð Reykjavíkur
og sérfræðingur við
Lyflækningadeild Landspítalans.
Opið bréf til ritstjóra
Morgunblaðsins,
— hr. Matthíasar Johannessen, hr. Styrmis
Gunnarssonar og hr. Björns Bjarnasonar
- írá Stefáni
Valgeirssyni
í Morgunblaðinu síðasta sunnu-
dag er grein Björns Bjarnasonar,
aðstoðarritstjóra, sem hann nefnir:
„Örlög dómarans" og skrifár um
áfengiskaup Magnúsar Thorodds-
en og brottrekstur hans úr Hæsta-
rétti.
I feitletruðum inngangi að þess-
ari grein er fyrst vikið að alvarleg-
um spillingarmálum í Grikklandi,
sem eru talin hafa þrifist í stjórn-
artíð Pasok-flokksins undir forystu
Georges Papandreou, fyrrverandi
forsætisráðherra Grikklands. Ekki
er í greininni nánargreint frá hvers
eðlis spillingin er talin hafa verið.
En ég man ekki betur en Papandr-
eou hafi verið sviptur þinghelgi í
gríska þinginu og ákærður fyrir
ólöglegar símahleranir og þátttöku
í svo stórfelldu fjársv.ikamisferli,
að flestar íjárhæðir í fjárlögum
okkar íslendinga eru smáar í þeim
samanburði.
Nokkru síðar í inngangi segir:
„Ástæðan fyrir því að minnst
er á þessa aðför að spillingunni í
Grikklandi í upphafi greinar um
rannsókn á máli Magnúsar Thor-
oddsen, sem var vikið úr Hæsta-
rétti fyrir að hafa keypt of margar
áfengisflöskur á sérkjörum hand-
hafa forsetavalds, er sú að öll mál
er snerta spillingu á æðstu stöðum
og siðferðilegan brest fá auðveld-
lega á sig pólitískan blæ. Þá er
sérstaklega erfitt við þessi mál að
eiga þegar aðilar þeirra sitja í ríkis-
stjórn, því að embættismannakerf-
ið er eðli málsins samkvæmt jafnan
halt undir stjórnarherrana. Við
sjáum hér hvernig ráðherrar óg
ríkisstjórn standa vörð um Stefán
Valgeirsson alþingismann, og allt
sem fyrir hann hefur verið gert á
kostnað almennings til að tryggja
stuðning hans við ríkisstjórn. Þar
eru gífurlega miklir opinberir, fjár-
hagslegir hagsmunir í húfi en
stjórnmálamennirnir fara sínu
fram og stjórnkerfíð snýst í kring-
um þá.“
Þessi greindu ummæli og teng-
ing þeirra við meinta spillingu í
Grikklandi og mig, koma mér á
óvart. En ýmsar ástæður eru til
þess að taka þau alvarlega. Sú
fyrsta að greinin birtist í víðlesn-
asta fjölmiðli landsins, Morgun-
blaðinu. Önnur að greinarhöfund-
ur, sem er lögfræðingur að mennt,
er að fjalla um dómskerfið og loks
má nefna að höfundur þekkir vel
til stjórnarhátta hér á landi, sem
fyrrum einn af æðstu starfsmönn-
um forsætisráðuneytisins. Ég vil
því spyija ritstjóra Morgunblaðsins
um eftirfarandi:
„Þessi greindu ummæli
og tenging þeirra við
meinta spillingu í
Grikklandi og mig,
koma mér á óvart.“
1. Hvað veldur því að ég er
tengdur meintri spillingu Papandr-
eos?
2. Standið þið í þeirri trú að ég
sér og einn hafi getað ráðstafað
opinberu fjármagni á kostnað al-
mennings án vitundar og aðstoðar
stjórnarmanna og framkvæmda-
stjóra þeirra stofnana sem ég á
sæti í?
3. Hvernig hef ég torveldað
rannsókn á máli Magnúsar Thor-
oddsen?
4. Hvaða gífurlegum opinberum,
fjárhagslegum hagsmunum al-
mennings hefur verið fórnað til að
tryggja stuðning minn við ríkis-
stjórnir Steingríms Hermannsson-
ar?
Óska eftir að þetta bréf mitt
verði birt í Morgunblaðinu og svör
blaðsins þegar því þykir henta.
Virðingarfyllst,
Stefán Valgeirsson.
Ilöfundur er alþingismaður fyrir
Sanitök jafnréttis og félagshyggju.
Svar ritstjóra:
1. Stefán Valgeirsson tengist
á engan hátt spillingunni í
kringum Papandreou.
2. Stefán Valgeirsson sagðist
sjálfur frekar vilja hafa puttann
á peningunum heldur en verða
ráðherra í þeirri ríkisstjórn sem
nú situr.
3. Stefán Valgeirsson hefur
á engan hátt torveldað rann-
sókn á máli Magnúsar Thor-
oddsens.
4. Millifærslu- og sjóðakerfið
sem núverandi ríkisstjórn
stendur að með stuðningi Stef-
áns Valgeirssonar veitir gífur-
legum fjárhæðum og er þar í
húfi fé almennings. Það eru orð
Stefáns sjálfs, að fjárhagsleg-
um hagsmunum almennings
hafi verið „fórnað" til að
tryggja stuðning hans við ríkis-
stjórnina.
Braut-
skráning
kandídata
frá Háskóla
Islands
AFHENDING prófskírteina til
kandídata fer fram við athöfn í
Háskólabíói laugardaginn 21.
október nk. kl. 14.
Athöfnin hefst með því að
Hrafnhildur Guðmundsdóttir syng-
ur við undirleik Jónasar Ingimund-
arsonar. Háskólarektor, dr. Sig-
mundur Guðbjarnason, ávarpar
kandídata og síðan afhenda deild-
arforsetar prófskírteini. Að lokum
syngur Háskólakórinn nokkur lög
undir stjórn Guðmundar Óla Gunn-
arssonar.
Að þessu sinni verða braut-
skráðir 114 kandídatar og skiptast
þeir þannig:
Embættispróf í guðfræði 2,
embættispróf í læknisfræði 1,
kandídatspróf í lyfjafræði 2, BS-
próf í hjúkrunarfræði 5, BS-próf í
sjúkraþjálfun 4, embættispróf í
lögfræði 4, kandídatspróf í
íslenskri málfræði 2, kandídatspróf
í sagnfræði 1, BA-próf í heimspeki-
deild 21, próf í íslensku fyrir er-
lenda stúdenta 3, lokapróf í bygg-
ingarverkfræði 2, lokapróf í véla-
verkfræði 4, kandídatspróf í við-
skiptafræðum 32, BA-próf í fé-
lagsvísindadeild 14, BS-próf í
raunvísindadeild 17.