Morgunblaðið - 26.11.1989, Blaðsíða 4

4 FRETTIR/YFIRUT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 1989
ERLENT
IIMNLENT
Síldin fer
til Sovét
Eftir allmikið þóf og tafir var
samningur um sölu 150.000 tunna
af sfld til Sovétríkjanna sam-
þykktur í Moskvu. Síldarealtendur
höfðu horft fram á verkefnaleysi
og hundruð manna fram á að fá
enga vinnu, næðist samningurinn
ekki.
Steingrímur velti
Svanfríði
Látunum á landsfundi Alþýðu-
bandalagsins lyktaði með því að
Steingrímur Sigfusson sam-
gönguráð-
herra velti
Svanfríði
Jónasdótt-
ur, aðstoðar-
manni Ólafs
Ragnars
Grímssonar
flokksformanns,
varaformaður flokksins.
Svanfríður fékk þó flest atkvæði
í miðstjóm og stuðningsmenn
formannsins náðu þar inn fleiri
mönnum en „flokkseigendafélag-
ið“.
Háskóli og stjórnvöíd
semja
Sættir hafa tekizt í deilu Há-
skóla íslands og fjármálaráðherra
um ráðstöfun sjálfsaflafjár
skólans. I stað þess að rúmum
87 milljónum af happdrættisfé
verði ráðstafað að skólanum for-
spurðum, fellst hann á að koma
upp tölvukerfi í Þjóðarbókhlöð-
unni og tölvuneti um háskóla-
svæðið fyrir um 53 milljónir
króna.
Tjón af völdum bruná
stóreykst
Tjón af völdum bruna hefur
tvöfaldazt á tveimur árum og eld-
varnareftirliti er ábótavant og illa
fylgt eftir, að því er segir í skýrslu
sem tekin hefur verið saman fyrir
félagsmálaráðherra.
Olíuleki á Bolaljalli
Um 20.000 lítrar af hráolíu
láku úr olíugeymi við ratstjárstöð
NATO á Bolafjalli. Steingrímur
Sigfusson samgönguráðherra
hefur krafizt opinberrar rann-
sóknar á atvikinu og Jón Baldvin
Hannibalsson utanríkisráðherra
hefur tilkynnt að Ratsjárstofnun
taki strax við eftirliti með ratsjár-
stöðvunum.
Enn sprengt í Miðbænum
Öflug sprengja sprakk við
Laufásveg í Reykjavík og olli
skemmdum á nærliggjandi hús-
um. Talið er að sami maður hafi
verið að verki og sprengdi tvær
sprengjur í Miðbænum í septem-
ber.
Rætt verði beint við EB
um verzlun með físk
Atvinnurekendur í sjávarútvegi
vilja að hafnar verði beinar
tvíhliða viðræður við EB um
fríverzlun með físk, jafnhliða við-
ræðum EFTA og EB um evrópskt
efnahagssvæði. I umræðum á Al-
þingi um EFTA-EB viðræðumar
ítrekuðu ýmsir þingmenn þessa
kröfu. Stjómarandstaðan krafðist
þess að ríkisstjórnin leitaði um-
boðs Alþingis til að taka ákvarð-
anir um framhald viðræðnanna,
en Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðherra telur að þess
þurfi ekki. Það sé vilji ríkisstjórn-
arinnar að taka áfram þátt í þeim.
Bækur undanþegnar
virðisaukaskatti
Ákveðið hefur verið að virðis-
aukaskattur verði ekki tekinn af
bókum, tímaritum og áskrift blaða
og sjónvarps- og útvarpsstöðva.
Skatturinn verður í einu þrepi, en
endurgreiddur af fiski, mjólk,
dilkakjöti og innlendu grænmeti
að hluta.
ERLENT
Harölínu-
mennirnir
hikandi
Geysifjöl-
mennir útifundir
voru haldnir í
borgum í Tékkó-
slóvakíu þar sem
krafist var af-
sagnar ríkis-
stjórnar komm-
únista. Stjóm-
völd hafa verið tvístígandi, en
gefið óljós fyrirheit um tilslakan-
ir. Alexander Dubcek, fyrrum
leiðtogi Tékkóslóvakíu, krafðist
þess á mótmælafundi í heimaborg
sinni, Bratislava, að lýðræði yrði
komið á í landinu.
Forseti Líban-
ons myrtur
Rene Mu-
awad, forseti
Líbanons, var
myrtur í Yest-
ur-Beirut. Öflug
sprengja sprakk
með þeim afleið-
ingum að Mu-
awad og 16 aðrir
menn létu lífið.
Hryðjuverkið
hefur verið fordæmt um allan
heim og þykir nú þunglegar horfa
en áður um að unnt verði að binda
endi á borgarastyrjöldina í
landinu. Þrátt fyrir linnulaus
fundahöld hefur enn ekki tekist
að velja eftirmann forsetans.
Heilagur réttur
Þing Sovétlýðveldisins Georgíu
samþykkti breytingu á stjómar-
skrá lýðveldisins. Þar er kveðið á
um að það sé „heilagur réttur"
Georgíumanna að segja sig úr
lögum við Sovétríkin. Þingið sam-
þykkti enn fremur yfirlýsingu
þess efnis að innlimun landsins í
Sovétríkin árið 1921 hefði verið
ólögmæt hemaðaraðgerð.
Thatcher fær
mótframboð
Sir Anthony
Meyer, einn af
þingmönnum
breská íhalds-
flokksins, ætlar
að bjóða sig fram
gegn Margaret
Thatcher forsæt-
isráðherra í emb-
ætti flokksleiðtoga. Helstu
frammámenn í flokknum lýstu
yfir stuðningi við Thatcher eftir
að Sir Anthony tilkynnti framboð
sitt.
Leiðtoginn
einróma end-
urkjörinn
Nicolae Ce-
ausescu, forseti
Rúmeníu, var
endurkjörinn í
leiðtogaembæt-
tið til næstu
fímm ára með
öllum greiddum
atkvæðum á
þingi kommúnistaflokks landsins
í Búkarest. Á þinginu hét Ceau-
sescu að halda fast við miðstýr-
ingu og áætlunarbúskap og vísaði
harðlega á bug umbótaviðleitni
ríkja í Austur-Evrópu.
Ceausescu Rúmeníuforseti:
Kremlverjar hvattir til
að láta Moldavíu af hendi
Búkarest. Reuter og Daily Telegraph.
NIKOLAE Ceausescu, forseti
Rúnicníu, sem endurkjörinn var
einróma leiðtogi til næstu fimm
ára á þingi kommúnistaflokks
landsins í Búkarest á fostudag,
krafðist þess í setningarræðu sinni
að Sovétríkin skiluðu Rúmenum
aftur Moldavíu. Hann sagðist
mundu halda fast við kommúníska
miðstýringarstefhu og áætlunar-
búskap.
Hin opinbera fréttastofa Rúmeníu,
Ageipres, sagði að Ceausescu, sem
er 71 árs að aldri og hefur verið við
völd frá árinu 1965, hefði verið „ein-
róma endurkjörinn með húrrahrópum
og lófaklappi" í þinglok. í setningar-
ræðunni, sem tók fimm klukkustund-
ir í flutningi, kvaðst Ceausescu
mundu halda fast við miðstýringu
og áætlunarbúskap og álasaði stjórn-
völdum í Austur-Evrópu fyrir að
hafa gefíst upp fyrir óvinum sósíalis-
mans með því að gangast inn á að
þörf væri á gagngerum breytingum
á stjórnkerfi ríkjanna.
Hann krafðist þess enn fremur að
allir samningar Sovétríkjanna við
Bretland:
Þýskaland nasismans frá 1939 yrðu
ógiltir, en í skjóli þeirra innlimuðu
Sovétmenn á stríðsárunum Moldavíu,
sem þá var hluti af Rúmeníu og hét
Bessarabía.
Fijálst verð á bókum
St. Andrews. Frá Guðmundi H. Frímannssyni, íréttaritara Morgunblaðsins.
DILLONS-bókabúðirnar í Bret-
landi lækkuðu verð á fimrn titlum
í síðustu viku og hófu þar með
átök um samkomulag bóksala og
útgefenda að lækka aldrei verð á
bókum undir uppgefið verð útgef-
andans.
í stjórnartíð Edwards Heaths,
fyrrum leiðtoga íhaldsflokksins í
upphafí áttunda áratugarins, var
heildsala í Bretlandi algerlega gefín
fijáls. Bækur voru þó undanskildar.
Síðan þá hafa alltaf öðru hveiju
komið fram raddir um að gefa ætti
verðlag á bókum frjálst, en samtök
bóksala og útgefenda hafa ævinlega
verið þessu mótfallin á þeim forsend-
um að frjálst verðlag á bókum leiddi
til þess að færri titlar yrðu gefnir
út og minni bókabúðir myndu eiga
í vök að veijast.
Alexander Dubcek:
Merkisberi umbóta eða
fulltrúi fortíðarinnar?
ALEXANDER Dubcek, umbótasinninn sem stýrði tékkneska
kommúnistaflokknum er herafli Varsjárbandalagsins réðst inn í
Tékkóslóvakíu árið 1968, er kominn firam á sjónarsviðið á ný nú
þegar kommúnisminn riðar til falls í heimalandi hans. Dubcek
ávarpaði þúsundir manna í heimborg sinni, Bratislava, á fimmtu-
dagskvöld og inntakið í ræðu hans var það sama og boðskapur
sá sem hann boðaði fyrir rúmum 20 árum; maðurinn er mið-
punktur sósialismans. Dubcek nýtur enn vinsælda og virðingar í
Tékkóslóvakíu þótt ólíklegt sé talið að hann komi til með að taka
þátt í stjórnun landsins ef og þegar núverandi ráðamenn hrökkl-
ast frá völdum.
Dubcek fæddist í bænum
Uhrovec í Slóvakíu í austur-
hluta landsins 27. nóvember árið
1921. Á árunum 1942 til 1944
vann hann í skotfæraverksmiðju.
Við lok síðari heimsstyijaldarinn-
ar tók hann þátt í uppreisn Sló-
vaka gegn
setuliði nasista
og særðist
tvívegis. Árið
1945 hóf hann
að starfa fyrir
flokkinn og
árið 1963 varð hann leiðtogi
kommúnista í Slóvakíu og tók
einnig sæti í miðstjóm kommúni-
staflokksins. Fimm árum síðar
varð hann leiðtogi flokksins er
harðlínukommúnistar, umbóta-
sinnar og fulltrúar Slóvaka sam-
einuðust um að koma harðlínu-
manninum Antonin Novotny frá
völdum en hann var þá einnig
forseti Tékkóslóvakíu.
Dubcek var lítt þekktur bæði í
heimalandi
sínu og erlend-
is er hann var
kjörinn flokks-
leiðtogi í jan-
úar 1968. En í
hugum margra
á Vesturlöndum varð hann sam-
einingartákn lítils lands sem frei-
staði þess að beijast gegn
pólitískri kúgun og síðar hemað-
aríhlutun ráðamanna í Sovétríkj-
unum. Dubcek er einn fárra leið-
toga kommúnista í Austur-Evr-
ópu sem notið hafa raunverúlegra
vinsælda. Hann leitaðist við að fá
alþýðu manna til fylgis við stefnu
sína í stað þess að þröngva henni
upp á þjóðina. Ungir menn kom-
ust til valda með Dubcek og í
nokkra mánuði tók öll þjóðin þátt
í mótun umbótastefnunnar sem
nefnd hefur verið „Vorið í Prag“.
En Sovétmenn og bandamenn
þeirra í Austur-Evrópu tóku að
óttast að hugmyndir um fjölræði
yrðu til þess að grafa undan skil-
greindu forystuhlutverki komm-
únista í löndum þessum og að
þessi stefna tékknesku ríkis-
stjórnarinnar myndi veikja Var-
sjárbandalagið. Herafli Varsjár-
bandalagsins réðst inn í Tékkósló-
vakíu aðfaranótt 21. ágúst 1968
samkvæmt fyrirskipun ráða-
manna í Kreml. Dubcek og aðrir
helstu leiðtogar landsins voru
fluttir til Moskvu í járnum. Átta
mánuðum síðar var hann form-
lega settur af sem leiðtogi flokks-
ins og í júní 1970 var niðurlæging-
in fullkomnuð er Dubcek var víkið
úr flokknum, sem hann hafði
gengið í Í7 ára að aldri. Var hon-
um fengið „starf við sitt hæfi“
og hóf hann að vinna við skógar-
högg nærri Bratislava þar sem
hann býr nú.
Dubcek „gleymdist" í tvo ára-
tugi en í byijun síðasta árs hóf
hann að fordæma innrásina á
opinberum vettvangi auk þess
hann tók að hvetja ráðamenn í
Tékkóslóvakíu að fylgja umbóta-
stefnu Míkhafls Gorbatsjovs Sov-
étleiðtoga. í júlí í fyrra lýsti hann
yfir því að Varsjárbandalagsríkin
ættu í sameiningu að viðurkenna
mistök sín og harma innrásina. I
þessu sama viðtali lýsti hann því
yfir að hann væri og yrði alltaf
sannfærður um gildi kommúnis-
mans. Ef marka má þessa yfirlýs-
ingu virðist Dubcek vilja ganga
mun skemur í umbótaátt en t.a.m.
ráðamenn í Póllandi ög Ungveija-
landi og virðist hann telja að
stefna Gorbatsjovs geti orðið til
þess að halda lífí í sósíalismanum.
„Tuttugu ár hafa farið í súginn"
sagði Dubcek. Hafi ráðamenna í
heimlandi hans gert sér þessa
staðreynd ljósa blasir við að þeir
hafa ekki hugmynd um hvað beri
að gera enda duga fræði Leníns
eða stuðningur Sovétmanna ekki
lengur.
SVIPMYNP
eftirÁsgeir Sverrisson