Morgunblaðið - 26.11.1989, Blaðsíða 19

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 1989

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6rsími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Alþingi og EFTA/
EB-viðræðurnar
Umræður um afstöðuna til þess
sem er að gerast í viðræðum
Fríverslunarbandalags Evrópu
(EFTA) og Evrópubandalagsins
(EB) hófust á Alþingi á fimmtudag-
inn. Er enn óvíst hvenær þeim lýk-
ur, enda er eðlilegt að þingmenn
taki sér góðan tíma til þess að ræða
þetta viðamikla mál, sem nánari
grein er gerð fyrir í Reykjavíkur-
bréfi hér við hliðina. Er það vafa-
laust rétt mat hjá Jóni Baldvini
Hannibalssyni, að nú sé rétta tæki-
færið fyrir EFTA-ríkin að ná sam-
komulagi við EB og óvíst, hvenær
það kemur aftur.
Þegar þetta er haft í huga er
þeim mun brýnna að vel sé að öllum
ákvörðunum staðið og þannig að um
þær náist sem víðtækust samstaða.
I raun hefur enginn lýst andstöðu
við að íslendingar taki þátt í þessum
viðræðum um að koma á fót evr-
ópsku efnahagssvæði (EES). Á hinn
bóginn eru menn misjafnlega áhuga-
samir. Ljóst er til dæmis að skiptar
skoðanir eru meðal stuðningsmanna
ríkisstjómarinnar. Einmitt af þeirri
ástæðu er brýnna en ella, að enginn
vafí sé um umboð utanríkisráðherra
íslands, þegar hann hefur þátttöku
í hinum pólitíska hluta samningavið-
ræðnanna við EB. Hafa talsmenn
stjórnarandstöðunnar, þau Þorsteinn
Pálsson, formaður Sjálfstæðis-
flokksins, og Kristín Einarsdóttir,
þingmaður Kvennalista, sagt í þing-
umræðunum, að utanríkisráðherra
þurfi skýrt umboð með stuðningi
Alþingis. Jón Baldvin Hannibalsson
hafnar þessu meðal annars með
vísan til þess, hvernig staðið var að
samningum um aðild að EFTA og
gerð fríverslunarsamnings við EB. Á
þeim tíma var hins vegar ekki sama
pólitíska óvissa og nú um það, hvort
samningamenn íslands hefðu stuðn-
ing meirihluta þingsins á bak við sig.
Hér er um formsatriði að ræða
en einmitt þau þarf að taka til með-
ferðar á þessari stundu. Efnisatriði
koma til álita á síðari stigum. Það
er einnig formsatriði, hvoit hefja
eigý tvíhliða viðræður um sjávaraf-
urðir við EB samhliða því sem
EFTA/EB-viðræðurnar fara fram.
Fulltrúar sjávarútvegsins leggja til
að slíkar tvíhliða viðræður verði
hafnar og Þorsteinn Pálsson tekur
undir með þeim. Utanríkisráðherra
segir að beinar viðræður við EB
standi yfir. Þessi yfirlýsing kemur á
óvart, svo að ekki sé meira sagt.
Hvenær hófust þessar viðræður? Er
Evrópubandalaginu ijóst, að þær
standi yfir? Vita forsvarsmenn sjáv-
arútvegsins ekki um þær? Ráðherr-
ann getur ekki ýtt óskinni um
tvíhliða viðræður til hliðar með þess-
um hætti. Hún er fyllilega réttmæt.
Hana verður að afgreiða á annan
veg. I svo mikilvægu máli má engin
óvissa vera eins og fram kom í
umræðum á Alþingi.
I FYRSTA
• þorskastríð-
inu, sumarið 1958,
hitti ég John Hare
fi skimálaráðherra
Breta að máli í skrif-
stofu hans í Lundún-
um. Þar átti ég við hann samtal
sem birtist á forsíðu Mörgunblaðs-
ins. Þegar ég hafði talað við ráð-
herrann nokkurn tíma yfír tebolla,
sagði hann allt í einu samtalið vasri
að sjálfsögðu ekki til birtingar. Ég
horfði á hann þrumu lostinn, sagði
svo: Haldið þér, ráðherra, að ég sé
kominn alla leið hingað til London
til þess að eiga við yður einkasam-
tal! Hann horfði á mig og sagði:
Það var nú ekki meiningin að þetta
yrði samtal í blað. Ég sagði honum
sendiráð Islands í London sem hefði
haft milligöngu um samtalið hefði
fullvissað mig um það gæti verið
til birtingar. Þá hugsaði ráðherrann
sig um andartak, en sagði svo.
Nei, auðvitað hafíð þér ekki komið
alla þessa leið til að tala einslega
við mig! Þér megið birta það sem
ég fellst á. Síðan fórum við yfir
samtalið og ég fékk að vita hvað
ég mætti birta úr því. Svo héldum
við samtalinu áfram enn um stund
og ráðherrann bætti við nokkrum
atriðum sem birtust á forsíðu Morg-
unblaðsins daginn eftir.
John Hare var geðfelldur maður.
Talaði hægt og rólega og íhugaði
hveija setningu sem af munni hans
gekk. Hann var vinsamlegur. Og
þegar hann hafði tekið ákvörðun
um birtingu, reyndi hann að segja
mér eitthvað bitastætt til að prenta
í Morgunblaðinu.
Að 40-50 mínútum liðnum var
samtalinu lokið. Ég stóð upp og
kvaddi. Gekk harla hróðugur útúr
sjávarútvegsmálaráðuneytinu og
upp á Regent Palace Hotel, þar sem
ég bjó. Skrifaði samtalið þegar í
stað og tók það síðan með mér nið-
ur í Fleet Street en þar átti ég fund
við brezka blaðamenn sem ég hafði
kynnzt og voru góðkunningjar
mínir, einsog Chanter, sérfræðing-
ur Daily Telegraphs í málefnum
íslands, en þó einkum fiskveiðimál-
um. Ég bað Bretana koma samtal-
inu fyrir mig óbrengluðu til ís-
lands, en þá ráku þeir upp stór
augu og vildu umfram allt fá sam-
talið þýtt til birtingar í sín blöð.
Chanter sagði við mig ég fengi vel
borgað fyrir það í Daily Telegraph,
en ég mótmælti. Sagði sem var
þetta væri einkasamtal fyrir Morg-
unblaðið, og þar við
sat. Ég varð svo sjálf-
ur að senda samtalið
um símstöð í Lundún-
um, Morgunblaðið
fékk það í tæka tíð
og gat birt það daginn
eftir. Að því búnu hitti ég Chanter
aftur niðrí Fleet Street. Við Hanna
fórum með honum á bar eða pub
sem dr. Johnson hafði haft sérstak-
ar mætur á og þar höfðu þeir Bos-
well setið og skrafað yfir ölkrúsum.
Við Chanter drukkum meiri bjór
þetta kvöld en venja var, enda til-
efni til. Blaðamenn halda uppá
skúbbfréttir einsog hver önnur
tímamót.
Ég rifja þetta upp vegna þess
að ég hitti Carrington lávarð, for-
stjóra Atlantshafsbandalagsins, í
skemmtilegu síðdegisboði heima hjá
Ernu og Geir Hallgrímssyni 24.
marz 1986. Þar voru auk mín
nokkrir aðrir Morgunblaðsmenn,
svoog fulltrúar úr utanríkisráðu-
neytinu og einhveijir enn aðrir sem
boðnir voru til að heilsa upp á lá-
varðinn á heimili fyrrverandi ut-
anríkisráðherra landsins. Carring-
ton gekk á milli gestanna og lét
gamminn geisa. Hann er afar
skemmtilegur maður, hefur gaman
af að segja sögur og brandara; laus
við biturleika þrátt fyrir kaldar
gusur í pólitík. Og svo er hann ótrú-
lega líkur Chanter í fari og útliti
en hann var einnig alltaf að segja
sögur. Tómas Á. Tómasson sendi-
herra sagði mér Carrington væri
vel þokkaður meðal Natómanna í
Brussel, en talinn slægvitur. Alex-
ander Haig, fyrrum yfirhershöfð-
ingja bandalagsins, hefði ekki líkað
allskostar við hann og einhvern
tíma kallað hann „tvöfaldan bast-
arð“.
Carrington var sérlega viðmóts-
þýður og skrafhreifinn þarna í boð-
inu. Eyjólfur Konráð Jónsson, síðar
formaður utanríkismálanefndar,
talaði eitthvað við hann um Rokkinn
og kom það vel á vondan, þvíað
Carrington var utanríkisráðherra
Breta þegar þeir slógu eign sinni á
hann! Ég heyrði það samtal að vísu
ekki, en sá báðir léku á als oddi
og þar með var samkvæminu borg-
ið!
Lávarðurinn talaði við okkur um
Murdoch og prentaraverkfallið.
Hann sagði að sex þúsund prentar-
ar sem hefðu fengið pokann sinn
hefðu hlotið samúð, en síður þeir
sem bjuggu um sig í virkinu, einsog
hann komst að orði og átti þá við
Murdoch og hans lið. Uppúr þessu
fór hann að tala um brezku blöðin
og sagði að Sun væri skítasnepill
og Daily Mail og Daily Mirror —
og einhver fleiri blöð sem hann
nefndi — væru engu betri. Daily
Mail væri líklega versta blað í Bret-
landi, og „algert sorpblað". Ég
sagði honumþá frá blaðamanninum
sem kom til Islands 1958, skömmu
eftir að fyrsti brezki togarinn sem
var tekinn í landhelgi eftir að ís-
lendingar færðu út fiskveiðilögsög-
una var farinn úr Reykjavíkurhöfn.
Bretinn kom uppá skrifstofu Morg-
unblaðsins og kynnti sig. Ég tók
honum vel. Hann sagðist vera frá
Dælí Mæl. Spurði hvort við gætum
aðstoðað sig ef með þyrfti. Við
sögðum það væri sjálfsagt, enda
algengt að blaðamenn hjálpi starfs-
bræðrum, ef samkeppnin leyfirþað.
Tveimur dögum seinna fékk ég
Daily Mail í hendur. Við mér blasti
fyrirsögn yfír þvera síðuna: British
trawler stoned by Icelandic mob.
Ég varð þrumu lostinn þegar ég sá
þessa forsíðu og ekki síður þegar
ég hafði lesið frásögnina. Hún var
uppspuni frá rótum. Við fréttina
stóð nafn blaðamannsins sem hafði
komið upp á Morgunblað sællar
minningar. En brezki togarinn var
farinn úr höfn, þegar hann kom til
lcindsins.
Um kvöldið skrapp ég niður á
Hótel Borg. Þar var fjöldi erlendra
blaðamanna saman kominn. Við
röbbuðum við þá. Kemur þá ekki
Dælí Mæl-maðurinn til mín og heils-
ar. Ég sagði við hann: Ég fékk
Dælí Mæl í hendur í dag. Jæja,
sagði hann skömmustulegur. 011
fréttin þín er lygi frá rótum, sagði
ég. Ég varð að senda hana svona,
sagði Bretinn, fréttastjórinn krafð-
ist þess! Við vorum of seinir á stað-
inn og hann vildi fá einhveija upp-
bót! Það er þitt vandamál, sagði ég
og klappaði á öxlina á honum, en
þú kemur ekki oftar uppá skrifstofu
Morgunblaðsins. Ég hef ekki séð
hann síðan. En óft dettur mér í
hug, hvort þetta sé sú fijálsa blaða-
mennska sem stundum er talað um
einsog lífsgátan sé leyst! Carrington
kom ekki á óvart framkoma Bret-
anna. Hann sagði, Já, Dælí Mæl
er örugglega versti snepillinn.
Þannig hefur lýðræðið einnig
sína annmarka.
M.
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
Athygli ALLRA ER
fjalla um alþjóðamál og
þróun þeirra beinist nú
að Evrópu. Ástæðan er
einföld og skýr. At-
burðirnir í Austur-
Evrópu marka slík
þáttaskil í samtímasögunni að fram hjá
þeim verður með engu móti litið. Á laugar-
dagskvöldið fyrir viku bauð Francois Mitt-
errand Frakklandsforseti sem nú gegnir
formennsku í leiðtogaráði Evrópubanda-
lagsins (EB) starfsbræðrum sinum til
fundar og kvöldverðar í París í þvi skyni
að ræða sérstaklega um þróunina i Aust-
ur-Evrópu. Við sem utan Evrópubanda-
lagsins búum ræðum þessa dagana þó
ekki aðeins um það sem er að gerast fyr-
ir austan járntjaldið heldur erum við önn-
um kafin við að ræða hvernig við ætlum
að haga samskiptum okkar við ríki Evrópu-
1 bandalagsins. Það er ljóst af öllu að áhugi
stjómarleiðtoga í Evrópubandalagslöndun-
um beinist meira austur á bóginn heldur
en að málefnum er varða aðildarriki
Fríverslunarbandalags Evrópu (EFTA) en
við íslendingar emm í hópi þjóðanna sex
sem mynda bandalagið. Ástæðan fyrir
þessu er í sjálfu sér einföld. í þeim samn-
ingum sem nú fara fram á milli EFTA og
EB er ekki um það að ræða að Evrópu-
bandalagið breyti um stefnu heldur hitt
að EFTA-ríkin lagi sig að þeim ákvörðun-
um sem hafa verið teknar innan EB og eru
í mótun og miða að því að allt bandalags-
svæðið verði einn markaður frá árslokum
1992.
Sá sem þetta ritar var nýlega á ferð í
Finnlandi og hafði þar tækifæri til þess
að ræða við stjórnmálamenn og embættis-
menn'-um afstöðuna til Evrópubandalags-
ins og hvemig að þeim málum er staðið
þar í landi. Á sænsku nota menn orðið
integration þegar þeir ræða þær ákvarðan-
ir senftaka verður gagnvart EB, þetta orð
er þýtt með íslensku orðunum samruni eða
sameining. Er varla unnt að kveða fastar
að orði þegar rætt er um samstarf ríkja.
í Finnlandi er ekki á dagskrá hjá neinum
stjórnmálaflokki eða hagsmunasamtökum
að mæla með aðild landsins að Evrópu-
bandalaginu. Finnar vilja hins vegar eins
nána samvinnu og kostur er og telja að
frelsin fjögur, það er varðandi vörar, fjár-
magn, þjónustu og vinnuafl, séu þess eðlis
að þeir geti vel sætt sig við samruna á
þeim sviðum með vissum undantekningum
þó. Er Finnum sérstaklega í mun að vernda
eignarrétt sinn á fasteignum og era þá
með skóglendið í huga og eyjamar í skeija-
garðinum. Minnir afstaða þeirra í því efni
töluvert á óskir okkar og kröfur um eignar-
rétt íslendinga á náttúraauðlindum í haf-
inu.
Þegar spurt var, hvort í raun og vera
væri verið að ræða um svo náið samband
á milli EFTA-ríkjanna annars vegar og
EB-landanna hins vegar, að áhugi ein-
stakra ríkja innan EFTA um að sækja um
aðild að EB kynni að hverfa, ef mál þróuð-
ust á fyrirhugaðan hátt, vora svörin á
þann veg að það væri vel hugsanlegt.
Vissulega myndi það leysa mikinn vanda
fyrir okkur íslendinga ef þannig yrði á
málum haldið, því að okkur vex sérstak-
lega í augum að gerast aðilar að ríkja-
heild, þar sem meirihlutinn getur skipað
minnihlutanum fyrir verkum eins og er
innan Evrópubandalagsins.
Hvernig svo sem framvindan verður í
viðræðum EB og EFTA á komandi mánuð-
um er ljóst, að gífurlega mikið starf er
fyrir höndum í EFTA-ríkjunum við það
að laga löggjöf sína að ákvörðunum, sem
þegar hafa verið teknar innan Evrópu-
bandalagsins. Um það er deilt meðal sér-
fræðinga hve margar blaðsíður af skjölum
þarf að þýða á tungur EFTA-ríkjanna og
fá samþykktar í þjóðþingum þeirra, áður
en allt er komið um kring. I Finnlandi
töluðu menn um að hér væri minnst um
tvö þúsund blaðsíður að ræða. En ef til
vill allt að tíu þúsund blaðsíðum. Má segja,
að ætli menn að hafa þetta allt á hreinu
og góðu máli í árslok 1992 veiti ekki af
að setjast niður við þýðingar nú þegar.
J
^ --- OII/ir»IJT3fl3 ...
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. NOVEMBER 1989
19
REYKJAVIKURBREF
Málið fyrir
Alþingi
A FIMMTUDAG-
inn hófust umræð-
ur á Alþingi um
skýrslu Jóns Bald-
vins Hannibalsson-
ar utanríkisráðherra um könnunarviðræð-
ur EFTA-ríkjanna við Evrópubandalagið.
Er þetta í fyrsta sinn sem slík formleg
umræða fer fram um þessi mál á Alþingi.
í Finnlandi gagnrýndi stjómarandstaðan
að slíkar umræður hefðu ekki farið fram
fyrr en þær verða þar nú í næstu viku.
Sögðu forsvarsmenn stjórnarandstöðunnar
að ríkisstjómin hefði haldið alltof laumu-
lega á þessu máli og embættismennimir
hefðu farið sínu fram án þess að hafa
fengið nægilega gott veganesti frá stjóm-
málamönnunum. Þegar þessi skoðun var
borin undir embættismennina höfnuðu
þeir henni alfarið, sögðu að um ekkert
viðfangsefni á sviði utanríkismála hefði
verið haft nánara samráð en einmitt þetta.
Hefði utanríkismálanefnd þingsins verið
gerð rækileg grein fyrir hveijum einstök-
um þætti málsins og hún meðal annars
kölluð saman til aukafundar um málið á
liðnu sumri sem væri einsdæmi.
Innan fínnska stjómkerfisins hefur einn-
ig verið komið á fót flóknu samráðsneti
sem á að tryggja að allir aðilar fram-
kvæmdavaldsins svo og hagsmunaaðilar á
vinnumarkaði fylgist náið með því sem er
að gerast.
Þessi mikla Evrópuvæðing í Finnlandi
á sér hliðstæðu hér á landi og annars stað-
ar í EFTA-löndunum. Hún var einnig áber-
andi á aukaþingi Norðurlandaráðs sem
haldið var á Álandseyjum í fyrri viku ein-
mitt til þess að ræða um Norðurlöndin og
Evrópu. Á vegum ráðherranefndar ráðsins
hafa verið Samdar skýrslur um það hvem-
ig vinna skuli að því að laga Norðurlöndin
að þróuninni í Evrópubandalaginu. Þar er
mælt fyrir um frelsi á þeim fjóram sviðum
sem áður vora nefnd og lögð áhersla á
að Norðurlöndin gangi alls ekki skemur
heldur jafnvel lengra þar sem það er unnt
í því að samhæfa krafta sína, svo að þau
verði betur í stakk búin en ella til þess
að lagasig að nýjum aðstæðum i Evrópu.
Fyrir EFTA-löndin er mikilvægt að nota
tækifærið einmitt núna til þess að ná
samningum við Evrópubandalagið, áður
en öll athygli forystumanna innan EB
beinist alfarið að Austur-Evrópu. í því
efni verða það vafalaust fyrirtækin sem
háfa frumkvæði eins og þau höfðu fram-
kvæði að því á sínum tíma að hafist var
handa við að móta reglumar sem nú er
verið að framkvæma og miða að því að
allt EB-svæðið verði einn markaður eftir
rúm þijú ár. Það verða fyrirtækin sem
taka til við að fjárfesta í Áustur-Evrópu
um leið og þau telja að stjórnarhættir séu
orðnir þannig að þau hafi nægilegt svig-
rúm og þær ráðstafanir hafi verið gerðar
í efnahagsmálum sem geri gjaldmiðil land-
anna eftirsóknarverðan.
Það var greinilegt í Finnlandi að menn
telja að þróunin í Sovétríkjunum sé alls
ekki komin á það stig að unnt sé að hafa
við þau eðlileg versíunarviðskipti. Þar
skorti menn þekkingu í stjórnun og auk
þess sé rúblan alrangt skráð og þurfi að
ganga í gegnum mikinn hreinsunareld
áður en unnt sé að stunda heilbrigð við-
skipti með hana að bakhjarli.
í VIKUNNI SEM
nú er að líða hafa
komið út á íslensku
öllum áttum að minnsta kosti
fjórar skýrslur er
snerta Evrópubandalagið. í fyrsta lagi
skýrsla utanríkisráðherra sem áður er get-
ið og hefur hún að geyma niðurstöður
embættismanna frá aðildarlöndum EFTA
og fulltrúa framkvæmdastjórnar EB sem
hafa ræðst við á undanförnum vikum og
mánuðum. Þar kemur fram að í sjálfu sér
sé ekki um óyfirstíganlegan vanda að
ræða sé vilji fyrir hendi um að mynda það
sem kallað hefur verið evrópskt efnahags-
svæði og er skammstafað EES. Þannig
ganga þijár skammstafanir eins og rauður
þráður í gegnum allar skýrslur sem nú era
Skýrslur úr
Laugardagur 25. nóvember
getnar út um þessi mál, það er að segja
EFTA, EB og EES. Samkvæmt skýrslu
utanríkisráðherra era flóknustu viðfangs-
efnin við að mynda EES þau hvernig hátt-
að skuli stofnanalegum og formlegum
samskiptum EFTA og EB. Eðli bandalag-
anna er ólíkt en um þetta segir meðal
annars í skýrslu utanríkisráðherra:
„EB og EFTA-ríkin era sammála um
að innan EES þurfi ákvarðanataka að
vera sameiginleg. Stofnanauppbyggingin
þurfi að vera í jafnvægi og hún þurfi að
rúma trúverðuga sameiginlega stjórnar-
stofnun, eftirlitskerfi og dómstól. Þátttaka
þjóðþinga og aðila í atvinnulífinu þarf jafn-
framt að vera tryggð. Unnt er að athuga
undirstofnanir síðar.
í stjórnarstofnuninni ætti þátttaka að
vera á jafnréttisgrundvelli og báðir aðilar
ættu að hafa framkvæðisrétt.
EFTA-ríkin telja æskilegt að endanlegar
ákvarðanir innan EB sem varða EES-
samninginn verði ekki teknar í ráðherra-
ráði EB fyrr en stjórnarstofnun EES hefur
fjallað um málið.“
Hér verður ekki farið mörgum orðum
um hin tilvitnuðu orð en aðeins bent á að
þau gefa til kynna að komið verði á fót
sameiginlegri stjórnarstofnun fyrir EB og
EFTA til þess að taka ákvarðanir um sam-
eiginleg málefni. Þótt bæði Norðurlanda-
ráð og EFTA séu stofnanir sem markvisst
era þannig úr garði gerðar, að þær er
ekki unnt að kalla yfirríkjastofnanir eins
og Evrópubandalagið, er augljóst að bæði
innan Norðurlandaráðs og EFTA er þróun-
in í þá átt, að um einhvers konar yfirríkja-
ákvarðanir verður óhjákvæmilega að ræða.
Sþurningin er sú, hvort menn vilja láta
þróunina leiða þetta fyrirkomulag í önd-
vegi eða taka um það markvissar ákvarð-
anir eins og gert hefur verið á vettvangi
Evrópubandalagsins.
Öryggismálanefnd sendi frá sér skýrslu
nú í vikunni eftir Þorstein Magnússon,
starfsmann Alþingis, og heitir hún:
Evrópubandalagið: Stofnanir og ákvarð-
anataka. Þar segir meðal annars:
„í reynd er Evrópubandalagið einstætt
í heiminum þegar litið er á þau völd sem
aðildarríkin hafa falið því. Þess era engin
dæmi fyrr eða síðar að sjálfstæð ríki
hafi látið af hendi jafnmikið vald og verk-
efni til sameiginlegra valdastofnana ríkja-
bandalags eins og aðildarríki Evrópu-
bandalagsins hafa gert. Það er líka rétt
að hafa í huga að þar sem aðildarríki
Evrópubandalagsins hafa framselt meira
vald til bandalagsins en tíðkast í hefð-
bundum alþjóðasamtökum þá snerta þau
mál sem bandalagið íjallar um mun meira
borgara aðildarríkjanna en önnur alþjóða-
samtök sem ríkin era aðilar að. Mál eins
og verð á landbúnaðarvöram, fiskveiði-
kvótar og jafn réttur kvenna til vinnu og
launa á við karlmenn, era allt mál sem
eiga það sameiginlegt að varða hagsmuni
einstaklinga og hópa í aðildarríkjunum og
tengjast því stefnumótun og ákvörðunar-
töku í þessum ríkjum miklu meira heldur
en þau mál sem fjalláð er um í hefð-
bundnum alþjóðastofnunum eins og t.d.
Sameinuðu þjóðunum."
I ritgerð sinni dregur Þorsteinn Magnús-
son með skýram rökum fram þá staðreynd
að innan Evrópubandalagsins megi hinar
sameiginlegu stofnanir þess sín þó ekki
eins mikils og ætla mætti. Hann telur að
á sama tíma og Evrópubandalagið hafi
verið að breytast úr því að vera fyrst og
fremst „efnahagsbandalag" í vísi að alhliða
ríkjabandalagi þá hafi völd ríkisstjórna
aðildarríkjanna farið vaxandi í stjórnun
bandalagsins, en hins vegar hafi lítið verið
gert til að efla stöðu þeirra stofnana er
teljast yfirþjóðlegastar eins og fram-
kvæmdastjórnina og Evrópuþingið. Telur
Þorsteinn að leiðtogaráðið, þ.e. ráðið sem
hittist sl. laugardag til að ræða um sam-
skipti EB og Austur-Evrópulandanna, hafi
í reynd orðið hinn eiginlegi stjórnandi
bandalagsins þótt stjórnskipuleg staða
þess sé enn óljós. Raunar jókst virkni þess
til mikilla muna við fundinn í Elyséehöll
hjá Mitterrand, þar sem þá kom í ljós að
unnt var að kalla það saman með nokk-
urra sólarhringa fyrirvara til að ræða eitt
sérgreint mál.
Þorsteinn Magnússon segir, að þróun
EB hafi orðið á þann veg að þær stofnan-
ir sem eru fulltrúar ríkisstjórnanna innan
Evrópubandalagsins séu afgerandi valda-
stofnanir þess meðan þær stofnanir sem
era frekar fulltrúar hins yfirþjóðlega eðlis
bandalagsins séu mun áhrifaminni. Telur
hann fátt benda til að þessi valdahlutföll
muni breytast á næstu áram.
Allir þeir sem vilja kynna sér innviði
Evrópubandalagsins ættu að lesa þessa
greinargóðu skýrslu Þorsteins Magnússon-
ar. Hún gefur glögga mynd af þeirri geij-
un sem á sér stað í valdastofnunum EB á
sama tíma og innri markaðurinn er að
koma til sögunnar.
Viðhorf
hagsmuna-
samtaka
ÞÁ HAFA KOMIÐ
út.hér í þessari viku
tvær skýrslur frá
hagsmunasamtök-
um. Önnur ber yfir-
skriftina íslenskur
sjávarútvegur og Evrópubandalagið og er
gefin út af Samstarfsnefnd atvinnurek-
enda í sjávarútvegi. Þar er lögð áhersla á
að Evrópubandalagið hafi áhuga á vinsam-
legum samskiptum við utanaðkomandi
ríki, ekki síst nágranna eins og Island sem
það eigi margt sameiginlegt með. Tollar
bandalagsins skapi vandamál fyrir lítið
ríki eins og ísland en í tekjuöflun hins
opinbera hjá risa eins og bandalaginu séu
þeir aðeins dropi í hafí. Minnt er á að
ýmsir pólitískir forystumenn innan banda-
lagsins hafi gefið yfirlýsingar sem sýni
velvilja í garð íslendingá og sagt síðan að
það gefi ástæðu til að ætla „að nú sé rétti
tíminn til að leita eftir varanlegum lausn-
um á þessum vandamálum. I stjómmálum
er gengi fallvalt og því mikilvægt að nota
tækifærið áður en verulegar breytingar á
forystu ríkisstjórna innan Evrópubanda-
lagsríkja eiga sér stað.“ Vandamálin sem
þama er vísað til snerta íslenskan sjávarút-
veg og samskiptin við EB og telur sam-
samstarfsnefndin að þau verði ekki leyst
nema í tvíhliða viðræðum milli íslands og
bandalagsins. „Markmið íslendinga í þeim
samningaviðræðum yrði fullt frelsi i við-
skiptum milli þessara aðila með sjávaraf-
urðir. Megináherslu þarf að leggja á við-
skiptaívilnanir hvað þær afurðir varðar þar
sem tollar koma harðast niður en einnig
þarf að horfa til framtíðarinnar og fyrir-
byggja að tollmúrar standi vöraþróun og
breyttum vinnsluaðferðum hér á landi fyr-
ir þrifum,“ segir í skýrslunni, sem lýkur
með þessum orðum:
„Ljóst er að íslendingar þurfa að leita
eftir viðbótarsamningi við fríverslunar-
samninginn við Evrópubandalagið ef tollar
bandalagsins eiga ekki að hafa varanleg
áhrif á lífsafkomu á íslandi, atvinnu- og
byggðaþróun. Leita þarf allra ráða til þess
að tryggja hagsmuni okkar, bæði í væntan-
legum viðræðum EFTA og Evrópubanda-
lagsins og tvíhliða viðræðum íslendinga
og bandalagsins."
Síðasta skýrslan sem hér skal nefnd og
kom út í vikunni heitir Samtök launafólks
og Evrópubandalagið, afstaða verkalýðs-
hreyfingarinnar til félagsmála í EB.
Skýrslan er gefin út af norrænu verkalýðs-
samtökunum, Alþýðusambandi íslands og
Bandalagi starfsmanna ríkis og bæja. Með
þessari skýrslu vilja verkalýðsfélögin
minna á grandvallarviðhorf sín þannig að
tekið verði tillit til þeirra þegar rætt verð-
ur um aðlögun að EB.
Allar eiga þessar skýrslur það sameigin-
legt að höfundar þeirra sem koma úr ólík-
um áttum era á einu máli um það, að fram-
hjá þróuninni í Evrópu verður ekki litið
og þeir sem standa utan Evrópubandalags-
ins verða að laga sig að því sem þar er
að gerast. Spumingin snúist ekki um það,
hvort menn geri það, heldur, hvernig þeir
geri það. Það er ekki deilt um grandvallar-
atriði heldur leiðina að markmiðinu og hve
langt eigi að ganga. Til þess að umræður
hér á landi um þessi viðamiklu mál verði
reistar á skynsamlegum granni þurfa þær
einnig að taka mið af þessari staðreynd.
Evrópusamvinnan er og henni verður ekki
breytt. Þeir sem utan hennar standa verða
að slást í hópinn eða einangrast enn meira.
„Fyrir.EFTA-
löndin er mikil-
vægt að nota
tækifærið einmitt
núna til þess að
ná samningum við
Evrópubandalag-
ið, áður en öll at-
hygli forystu-
manna innan EB
beinist alfarið að
Austur-Evrópu. í
því efiii verða það
vafalaust fyrir-
tækin sem hafa
frumkvæði eins
og þau höfðu
frumkvæði að því
á sínum tíma að
hafist var handa
við að móta regl-
urnar sem nú er
verið að fram-
kvæma og miða
að því að allt EB-
svæðið verði einn
markaður eftir
rúm þijú ár.“