Morgunblaðið - 26.11.1989, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 1989
10
eftir Jóhönnu Kristjónsdóttur.
ÞORBJÖRG LEIFS hefur þýða og mjúka rödd og fallegt augnaráð. Síðustu vikur
hefúr hún verið sér til hressingar á Heilsuhælinu í Hveragerði og í herberginu
hefur hún kveikt á kertum og býður upp á neskaffi. Maðurinn hennar, Jón Leifs,
var stórbrotinn listamaður, umdeildur og framsækinn hvort sem var í listsköpun
ellegar í umbótum á fjárhagslegri stöðu tónskálda. Maður langt á undan sinni
samtíð. Þar af leiðandi engin lognmolla um hann. Með honum deildi hún súru og sætu
í þrettán ár. Hún gleðst yfir því að svo virðist sem menn séu að fá betri skilning
á tónverkum hans nú. Kannski kominn tími til. Ungt tónlistarfólk er sólgið í að
kynnast verkum hans og virðist hafa tilfínningu og þokka á þeim sem skort hefur.
Menn íróðir og vísir líkja Jóni Leifs við ýmsa jöfra tónbókmenntanna.
Þorbjörg hefúr ekki verið fús að tjá sig um sín einkamál enda kemur hún fyrir
sjónir sem hlédræg kona og hæversk. En hún reynir ekkert að Iíta undan og dylja
Ijómann í augunum þegar hún talar um mennina tvo í lífí sínu: Jón Leifs og einkason
þeirra, Leif.
Eg ólst upp á Sauðárkróki en þar
var faðir minn, Jóhann G. Möller
kaupmaður. Hann Iést þegar ég
var ellefu ára. Við vorum ellefu
systkinin og mamma fluttist til
Reykjavíkur með sex þeirra. Ég fór til móður-
foreldra minna á Hofsósi en þegar ég hóf
að ganga í skóla fór ég til mömmu og það
gerðum við smám saman öll systkinin sem
hún gat ekki tekið með sér strax. Eftir að
mamma settist að hér kom hún á fót mat-
sölu og tók kostgangara og framfleytti sér
og börnunum þannig. Öll fengum við systkin-
in að mennta okkur. Ég hef hugsað um það
fyrr og síðar að þetta hefur verið óblíð lífsbar-
átta og ekki síst að geta ekki haft öll börnin
sín hjá sér framan af. Mér hefur fundist að
vilji menn liðsinna konum sem missa mann
sinn eigi að gera allt til að þær þurfi ekki
að Iáta börnin frá sér. Það skiptir mestu.“
Hún tekur sér málhvíld. Segir lágt „Nú
eru systkini mín öll dáin. Ég er ein eftir af
þessum stóra hóp. Systkini mín fóru mörg
úr því sem varð föður mínum að aldurtila;
hjartað gaf sig. Sum systkinabörn mín eru
farin líka. Það eru svo margir farnir sem
mér hefur þótt vænt um og hafa dáið á besta
aldri. Ég hef syrgt mikið og ég var stundum
hrædd við að sturlast af sorg. Ég er ekki
hrædd við það — ekki lengur. Ekki fyrst ég
lifði af þegar Pálmi bróðir minn dó fyrir
tveimur árum. Við vorum eftir tvö af þessum
stóra hópi. Hann var læknir í Ameríku og
við vorum samrýnd þrátt fyrir Qarlægðina
og ég heimsótti hann oft. Við töluðum saman
í síma viku áður en hann dó. Ég bað hann
að fara ekki á undan mér.“
Eftir að Þorbjörg flutti suður bjó hún hjá
eldri systur sinni, Stefaníu, og Magnúsi Andr-
éssyni, manni hennar. Hún gekk í Verzlunar-
skólann og útskrifaðist 1938. Hún hafði
áhuga á frekara námi en barn hafði hún
fengið mislinga og eftirköst þeirra voru augn-
sjúkdómur sem hún stríddi við árum saman.
Af frekara skólanámi varð því ekki og síðar
fór hún í skurðaðgerð þrívegis til útlanda.
Þessi augnsjúkdómur hrjáði hana vissulega
en hann varð þó örlagaríkur henni á annan
hátt og ekki hefðbundinn.
„Ég hafði áhuga á garðyrkju og langaði
að reyna þar fyrir mér. Magnús mágur minn
bauðst til að kosta mig í nám. Móðir mín
aðstoðaði mig við að komast í verslunina
Blóm og ávexti, en þegar til kom þoidi ég
ekki vinnuna. Það var baktería í sumum
blómanna sem augun þoldu ekki. Þá fór ég
að vinna á skrifstofu hjá Slippfélaginu. Fyrir-
tækið var kröftugt, húsið nýbyggt og þótti
myndarlegt þá og Sigurður Jónsson var góð-
ur yfirmaður. Ég var fyrsta konan sem vann
þar. Ég var við bókhald og bréfaskriftir og
mér fannst gaman að vinna þarna. Enn færð-
ist fjörkippur í starfsemina þegar herinn kom
því að Slippfélagið tók að sér margs konar
verkefni fyrir hann. Umsetningin var mikil
og þarna unnu um 300 manns þegar mest
var. Þarna vann ég fram til ársins 1945 og
undi hag mínum vel.“
Hvað fannst þér og þínum kunningjum
um það þegar Bretar tóku ísland 1940?
„Blessuð góða, ég var á móti hernum.
Sama máli gegndi um flesta kunningja mína.
Margir hermenn komu á skrifstofuna í ýms-
um erindagjörðum og þeir voru fjarska kurt-
eisir. En við gátum ekki fellt okkur við þetta
ástand. Við gerðum í því að keyra framhjá
byrgjunum þeirra og köstuðum að þeim fúl-
eggjum og vorum með hróp. Auðvitað áttum
við að varðveita sjálfsvirðingu okkar og láta
þetta ógert. Það skilur maður ekki fyrr en
eftir á. Einu sinni vorum við tekin, það var
rétt hjá Álafossi. Yfirmaðurinn brást þannig
við að bjóða okkur í te. Hann sýndi okkur
myndir af börnunum sínum og kom þannig
fram við okkur að ég held að við höfum
ekki gert meira af þessu. Þetta var meðan
Englendingarnir voru. Ósköp sem þeir voru
umkomulausir, illa útbúnir og bjuggu við
slæman aðbúnað. Það breyttist margt eftir
að amrísku hermennirnir komu; þeirra veru
fylgdi meiri alvara. Meiri ógn. Við hefðum
aldrei lagt í að gera at í þeim. Eftir stríð fór
ég til lækninga í Kaupmannahöfn og ílentist
þar reyndar fram til 1951. Þá kom ég heim
og vann á skrifstofu Þjóðleikhússins þar til
við Jón giftumst."
Hvernig kynntust þið ?
„Það voru dálítil átök sem settu svip á
Jón Leifs, átján
ára, um það
leyti sem hann
hélt til tónlist-
arnáms í
Þýzkalandi.
fyrstu tvö skiptin. Ég vann í Kaupmanna-
höfn þegar ég sá hann fyrst. Einhveiju sinni
fylgdi ég Jakobi frænda, sem var sendiherra
í Danmörku, út á Kastrup þegar hann var
að fara heim. Við frændi sátum á bekk í flug-
höfninni.Ég hafði nokkru áður farið í augnað-
gerð og þurfti að hafa dökk gleraugu til
hlífðar augunum. Mér fannst það ekki þægi-
legt af því að ég var mjög feimin og mér
fannst gleraugun gera mig áberandi. Seinna
hjálpaði Jón mér að vinna bug á feimninni
— hann sem var innst inni óskaplega feiminn
sjálfur. Nú, en sem við sitjum þarna kemur
Jón Leifs til okkar og kynnir sig og spyr
hvort ég sé á leið til Islands. Ég var undin
og snúin, fannst hann bara uppáþrengjandi
og hreytti út úr mér að frændi minn væri
að fara heim. Löngu seinna sagði Jón: „Ef
augu gegnum gleraugu hefðu getað drepið
þá hefði ég dottið niður dauður.“ Jón hrökkl-
aðist í burtu við þessar móttökur. Þá sagði
frændi hæglátlega við mig að fleiri ættu við
Jón Leifs við
píanóið. Mynd-
in er tekin
1959.
SÍÐDEGISSTUND MEÐ ÞORBJÖRGU LEIFS