Morgunblaðið - 30.12.1989, Síða 31

Morgunblaðið - 30.12.1989, Síða 31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. DESEMBER 1989 31 Guðjón Jóhannsson skipsljóri - Minning Pabbi minn, Guðjón Jóhannsson skipstjóri, lést í Landspítalanum 21. desember sl. Mig langar að minnast hans nokkrum orðum. Það sem mest var áberandi í fari pabba var trúmennska, heiðarleiki, gott gáfnarfar og fróðleiksþorsti. Aldrei heyrði ég hann leggja illt til nokkurs manns og yrði manni það á að bölsótast út í einhvern í hans áheyrn taldi hann sér ávallt skylt að sjá aðrar hliðar á málunum, jafn- vel þó að hann þekkti ekki viðkom- andi. Pabbi stundaði sjó alla sína starfsævi, hann var kunnur sjó- sóknari og færði íslensku þjóðinni mikla björg í bú. Pabbi átti þann góða eiginleika að geta borið virðingu fyrir öllu því sem andann dró. Hann bar virðingu fyrir sjónum og lífríki hans og hann sýndi virðingu öllu því fólki sem hann mætti á lífsleiðinni, og hann kunni þá list að greina kjamann frá hisminu. Ég minnist allra stundanna við eldhúsborðið heima hjá pabba og mömmu, þar sat hann löngum stundum og fræddi okkur dætur sínar — og fannst ekki vanþörf á. Hann reyndi að vekja athygli okkar á landafræði, sögu, læknisfræði, þjóðmálum og ótal mörgu öðru, m.a. hugsanagangi þorsksins en honum var hann búinn að velta mikið fyrir sér. Pabbi var af gamla skólanum. Hann keypti aldrei neitt nema að borga út í hönd. Hann skapaði mömmu og okkur systrunum góð lífsskilyrði og aldrei þurfti maður að hræðast það sem barn að pabbi kæmi fullur heim — það var mikið öryggi. Eg er stolt af því að hafa átt slíkan pabba, hann var sterkur per- sónuleiki og honum var ekkert mannlegt óviðkomandi. Að vísu vorum við dætur hans ekki alltaf sammála honum, gamli og nýi tíminn skildu ekki alltaf hvor annan og urðu því snarpar umræður við eldhúsborðið. En þrátt fyrir það var hans markmið alltaf það sama — að stýra dætrum sínum rétta leið í lífsins ólgusjó. Minning hans mun lifa hjá okkur. Auður og Qölskylda. Guðjón Jóhannsson skipstjóri, Smáratúni 4, Keflavík, andaðist í Landspítalanum fimmtudaginn 21. desember sl. eftir erfiða sjúkdóms- legu um nokkurt skeið. Hann fæddist í Keflavík 8. mars 1923, elsta barn merkishjónanna Guðrúnar Pétursdóttur, ættaðrar af Vatnsleysuströnd, og Jóhanns Guðjónssonarvélstjóra, sem ættað- ur var úr Svarfaðardal. Þau hjón voru vel þekkt í Keflavík en eru nú bæði látin. Varð þeim fjögurra barna auðið. Auk Guðjóns, sem fæddur var 8. mars 1923, voru þau: Pétur vélstjóri, fæddur 1925, Agnes húsfrú, fædd 1927 og Jón vélstjóri, fæddur 1929. Eins og títt var um Suðurnesja- menn á þessum árum byrjaði Gaui snemma að vinna fyrir sér m.a. við saltfískverkun í landi. En brátt fór hann að stunda sjóinn, því að til þess stóð hugur hans. Það mun hafa verið veturinn 1942-1943, að Gaui sótti skip- stjórnarnámskeið til Siglufjarðar ásamt fleiri ungum mönnum víða af landinu. Var það allmerkur at- burður í hugum okkar Siglfirðinga að hafa svo marga aðkomumenn í firðinum að vetrarlagi, því að venj- an var sú að til Siglufjarðar hóþuð- ust innlendir og erlendir menn í þúsundatali yfir síldveiðitímann á sumrin, en þeir héldu hver til síns heima á haustin og í vetrarbyijun. Það var einmitt þennan vetur sem Gaui og Ólöf frænka mín Pét- ursdóttir kynntust. Þau kynni leiddu svo til þess, að á miðju ári 1945 voru þau gefin saman í hjóna- band af séra Eiríki Brynjólfssyni í Útskálakirkju. Þau hófu búskap í Keflavík, þar sem þau bjuggu alla sína hjúskapartíð. Með þeim Ólu og Gauja var mikið jafnræði, bæði glæsileg ásýndum og svo skemmti- leg og létt í lund að eftir var tekið. Mér er það enn í góðu minni, hversu mjög ég leit upp til síldar- skipstjóranna og síldarsjómann- anna, sem komu á drekkhlöðnum skipum sínum með síldarfarma til vinnslu í Siglufirði. Mér var þá þeg- ar ljóst, hversu mikið öll þjóðin átti undir þessum mönnum um afkomu sína, og óskaði mér þess að feta í fótspor þeirra, þótt af því yrði ekki. Gaui var einn í hópi þessara dánu- manna og ég fann til mikils stolts yfír því, að frænka mín giftist slíkum manni. Gaui og Óla reistu sér hús í Smáratúni 4 í Keflavík og bjuggu þar lengst af. Þangað kom ég oft og naut þeirrar ánægju, sem góðir gestgjafar veita gestum sínum. Ekki einasta naut ég þar góðs beina á hlýlegu heimili heldur líka ánægjulegra viðræðna við húsráð- endur um hin óskyldustu mál. Hús- bóndinn á heimilinu var í mesta máta stéttvís maður, sem ræddi oft og mikið um hagsmunamál sjávar- útvegsins. En hann kunni á mörgu skil og var vel lesinn á mörgum sviðum og heiðarleikann og góðvild- ina þurfti aldrei að draga í efa. Hjónaband Gauja og Ólu var að allra dómi er til þekktu hið besta. Þau voru samhent og frá þeim staf- aði hlýju og skemmtilegheitum. Þó reyndu þau í lífinu ýmis áföll, sem þau báru hetjulega. Þeim hjónum varð fjögurra barna auðið en ólu þar að auki upp dóttur- son sinn, Gauja litla, um nokkurt skeið, en hann andaðist aðeins 14 ára að aldri. Böm Gauja og Ólu eru: Stefanía, fædd 2. september 1945, gift Bandaríkjamanni Walther Baltrym og búa þau í Arisona í Bandaríkjun- um, Auður, fædd 6. nóvember 1948, en hún er gift Bjama Halldórssyni stýrimanni og eiga þau heima á Seltjarnarnesi, Björk, fædd 16. jan- úar 1954, gift Ottó Jörgensen flug- virkja og búa þau í Keflavík, Ingi- björg, fædd 9. júlí 1964, gift Svein- birni Jónssyni vélvirkja og búa þau einnig í Keflavík. Við fráfall Guðjóns Jóhannssonar hefur fjölskylda hans misst mikið. Þjóðin hefur einnig misst góðan son, sem lagt hefur sinn væna skerf til þeirra framfara, sem hér hafa orðið á síðustu áratugum. Þetta er sá gangur lífsins, sem við verðum öll að reyna einhvern tíma, en það breytir því ekki, að söknuður hinna nánustu verður ætíð sár, ekki síst þegar menn falla frá á^góðum aldri. Kæra Óla frænka. Eg og systkini Minning: Jóhannes Steins- son rithöfiindur Fæddur 19. desember 1914 Dáinn 24. desember 1989 Ég sé mynd. Það er mynd af fimm ungum mönnum, gömul tækifæris- mynd tekin á kassavél eins og ódýr- ustu myndavélar voru kallaðar í þá daga. Tilefni myndarinnar: Sex ung- ir menn höfðu lagt leið sína í kirkju- garðinn við Suðurgötu og staldrað þar við leiði Sigurðar Breiðfjörðs í virðingarskyni við alþýðuskáldið. Ungu mennirnir fimm sem standa til hliðar við steininn fagra á leiði Sigurðar Breiðfjörðs ætluðu sér allir að verða skáld og rithöfundar. Þeir eru þessir: Hannes Sigfússon. Jó- hannes Steinsson, Jón Dan, Óskar Aðalsteinn og undirritaður. Einn þessara manna er nú horfmn sjónum okkar, Jóhannes Steinsson, og hann er sá eini þessara manna sem aldrei fékk út gefna bók eftir sig meðan hann lifði. En á þeim tíma sem mynd- in er tekin er draumurinn í augum hans, draumurinn um að verða rit- höfundur sem þjóðin kann að meta, og í augum hans er einnig glettnin, því myndin er nógu skýr til þess að stríðnin leynir sér ekki í svip Jóhann- esar. Það er sem hann horfí öruggur framan í heiminn, ungur, fríður og stæltur og alls ókvíðinn, — eða fram- an í Skúla Magnússon, því svo hét sá sem tók myndina og ætlaði einnig að verða rithöfundur, en í stað þess að frumsemja þýddi hann sögur Kasanova. Hann lést langt fyrir ald- ur fram. „Enda ekki flestir fagrir draumar þar sem þeir ættu einmitt að hefj- ast?“ spyr Jóhannes í einni smásögu sinni, Heimspeki messadrengsins, sem er eitt af því fyrsta sem birtist á prenti eftir hann og er perla í íslenskri smásagnagerð, perla sem ætti heima I úrvali íslenskrar smá- sagnagerðar fremur en sumt annað sem þar hefur verið til tínt, ekki vegna þess að hún sé stórfengleg á þann hátt, að í henni gerist miklir atburðir (eftir þeim skilningi sem venja er að leggja í það orð), heldur vegna þess að hún er listelsk — og hún er þannig formuð að nokkurri furðu sætir, að ungur maður skyldi skrifa þannig á þeim tíma, þegar ytri atburðarás var eini mælikvarðinn á gildi smásagna hér á íslandi. Hún er á ytra borði ekki annað en einn sólarhringur í lífí messadrengs á millilandaskipi, en innra ér hún allt annað og meira, hún er átök draums og veruleika, hún er hrár og óviðráð- anlegur veruleiki og um leið er hún draumur, sá draumur sem gerir manninum fært að lifa veruleikann. í upphafi sögunnar stjakar yngsti hásetinn við messadrengnum: „Ræs! Messi! Ræs!“ — og af því að hann er ungur háseti fer hann að spyija messadrenginn um myndirnar af kvenfólki sem strákur hefur fest á vegg yfir kojunni sinni, en í miðjunni er auður ferhyrningur fyrir eina mynd, og þegar hásetinn spurði hvernig stæði á þessari eyðu, svaraði messinn (sem var enn milli svefns og vöku), að sú eyða væri fyrir „hana“, það var fyrir stúlkuna sem hann hafði séð í bakaríi og hún var svo falleg að hann lét sig dreyma um hana, þó hann hengdi upp á vegg myndir af ýmsum öðrum fegurð- ardísum í samræmi við mannlegt eðli. Klukkan er fjögur um nótt og messadrengurinn verður að fara á fætur til að sinna störfum sínum. Hann er á þönum allan daginn og það er hrópað og kallað til hans úr öllum áttum. Þegar svo önnum dags- ins er lokið fagnar drengurinn nætur- hvíldinni og svefninum. En þá getur verið að einhver úr áhöfnjnni vilji segja drengnum ævisögu sína. Hon- um tekst þó í sögunni með bragðvísi að þagga niður í ævisögumanni, get- ur farið að sofa og svífur inn í heim draumsins. Hann er staddur í bakar- íinu, þar sem draumadísin færir hon- um ijómapönnukökur á diski, baka- ríið breytist í höll og kökumar verða að tveimur hjörtum. Stúlkan býður honum að velja ahnað hjartað. Hann þykist vita að annað hjartað sé gervi- hjarta, þessvegna þorir hann ekki að velja. Þannig var það í draumi messadrengsins. Og þá kvað við: „Ræs, Messi, raes, klukkan er þijú.“ Þegar ég hafði kynnst Jóhannesi og við gengum nokkrir félagar að leiði Sigurðar Breiðfjörðs var enginn vafi á því hvaða stúlku Jóhannes hafði kosið að lifa með í blíðu og stríðu jarðlífsins. Hún hét Kristín Ingólfsdóttir, en Jóhannes kallaði hana Stellu og það gerðum við kunn- ingjar þeirra líka. Þetta var lagleg stelpa, hæglát, en býsna stríðin ef því var að skipta, ekkert feimin við að punda á okkur strákana og láta skoðanir sínar í ljósi, enda vel greind. Það var ekki ónýtt fyrir okkur, ungu höfundana á þeirri tíð, að geta kom- ið inn á heimili þeirra hjóna, þegið vcitingur og rabbað saman. Þá var glatt á hjalla, þó húsnæði væri þröngt, Ólafur Jóhann Sigurðsson og Jón úr Vör gátu staðið fyrir fjör- legum umræðum. En veruleikinn var samt sem áður annar en draumur- inn. Jóhannes varð að leggja hart að sér. Jóhannes var lagermaður í vél- smiðjunni Héðni um langt árabil, og ég minnist þess núna og furða mig á því hvernig bókmenntamaður gat þolað slíka vinnu. Hann var í lítilli kompu og skrifborðið hans var þakið allskonar plöggum, og á því voru tvö símatól. Glumdu hringingar úr þeim báðum í einu, en auk þess þurfti Jóhannes að vera á sífelldum hlaup- um um smiðjuhúsin til að sjá um að pantanir væru afgreiddar. Mér þótti sem hann ætti helst að vera á mörg- um stöðum í einu. Ekki veit ég hvenær hann fékk tóm til að skrifa, því fljótt fjölgaði á heimili þeirra hjóna. Þau eignuðust þijár dætur og einn son. En þrátt fyrir annir samdi Jóhannes gaman- leikinn Nóttina löngu sem Leikfélag Hafnarfjarðar sýndi á sinni tið. Það var ekki venjulegur farsi, þó í farsa- stíl væri, heldur háð um heims- ástandið og sér í lagi afstöðu stór- veldanna og hefur verið í fullu gildi til þessa dags. Það var einmitt þetta verk sem Jóhannes vildi huga að og endurskrifa síðustu mánuðina sem hann lifði, en þrekið var þá farið að bila eftir erilsama ævi. Hann hafði um skeið verið bóndi austur í Mýr- dal, þvínæst skrifstofumaður í Vík og seinast suður í Garði. Fyrir nokkr- um árum missti Stella heilsuna skyndilega og hefur mjög verið á sjúkrahúsum síðan, þar til fyrir nokkrum mánuðum, að hún var send heim til Jóhannesar, og voru þau tvö ein í koti sínu, þegar hann andaðist í svefni við hlið hennar. Hann hafði fyrir nokkrum mánuðum lokið við að fullbúa smásögur sínar til útgáfu í bók, glettnislegar sögur og vel samdar, en honum auðnaðist ekki að finna útgefanda að þeirri bók áður en hann lést. Jóhannes skrifaði fyrir mörgum árum leikritið Gosa eftir bók Collod- is um þann strák. Fyrst miðaði hann það við brúðuleikhús Jóns E. Guð- mundssonar, en seinna breytti hann því fyrir leiksvið og samdi ég söngva mín og fjölskyldur okkar sendum þér og þínu fólki heitar samúðar- kveðjur á þessum erfíðu tímum. En vel megum við þó muna hið for- kveðna „að orðstírr deyr aldregi hveim er sér góðan getr“ eins og segir í Hávamálum. Það á vel við minningu Guðjóns Jóhannssonar. Jón Skaftason í dag verður jarðsettur frá Keflavíkurkirkju góður vinur minn og tengdafaðir, Guðjón Jóhannsson skipstjóri, sem lést að morgni 21. desember eftir erfíða sjúkdómslegu. Ég var þeirrar gæfu aðnjótandi að kynnast Guðjóni eða Gauja eins og hann var ævinlega kallaður fyr- ir u.þ.b. 14 árum. Fljótt komst ég að raun um hvílíkan afbragðs mann hann hafði að geyma, samviskusemi og heiðarleiki var honum í blóð borin. Guðjón var víðlesinn og fróður og fylgdist af áhuga með öllu því sem var að gerast, bæði innanlands og utan. Hann háfði sínar ákveðnu skoðanir á hlutunum og fór ekki leynt með, þá sérstaklega varðandi fiskveiðar og sjávarútveg. Skoðanir hans þar báru vott um mikla reynslu, enda stundaði hann sjó- mennsku alla sína tíð. Allt sem við- kom sjó og sjómennsku var áhuga- mál hans. Fiskveiðar, pólitík og margt fleira varð oft kveikjan að mjög fjör- ugum og skemmtilegum umræðum við eldhúsborðið að Smáratúni 4. Þar komu margir við og tóku þátt í umræðunum. Þar stundir eru mér ofarlega í huga nú á þessari kveðju- stund, enda lærdómsríkar og á ég eftir að sakna þeirra mjög. Það var nú síðsumars að Guðjón komst að því að hann gekk ekki heill til skógar. Með einstöku æðru- leysi og prúðmennsku bjó hann sig undir það sem í vændum var. Nú er hans sárt saknað. Blessuð sé minning Guðjóns Jó- -*•» hannssonar. Otto Jörgensen fyrir hann í þá leikgerð sem síðan var flutt á Seltjarnarnesi við ágætar undirtektir barnanna sem á horfðu. Einhveiju sinni, þegar ég var staddur austur í Vík hjá þeim hjónum, sýndi Jóhannes mér sjónvarpsleikrit sem hann hafði nýlega samið. Það var bráðsmellin ádeila á gróðahyggju og mengun sem þá þegar var orðið vandamál um heim allan. Þetta var efni sem varðaði hvem mann á okk- ar dogum. Hann sendi það sjón- varpinu, en ekki höfðu þeir háu herr- ar þar vit á að taka það til flutnings í staðinn fyrir það einskisverða drasl sem stundum þykir boðlegt að sýna þjóðinni. Þá var það segin saga, hvar sem Jóhannes var, hvort hann var í vélsmiðjunni hér vestur í bæ eða austur í Vík eða suður í Garði, að hann var beðinn að skemmta, ef halda átti skemmtisamkomur, enda var Jóhannes í ritsmíðum sínum ævinlega fullur af glettni. Og það var hann einnig í daglegri umgengni við fólk, síspaugandi og skemmtilega stríðinn. Var einstaklega gaman að spjalla við þau hjón á heimili þeirra, og þar skorti ekki gestrisnina. Ég - minnist ferða austur í Vík, þar sem við hjónin og dóttir okkar gistum hjá Jóhannesi og Stellu og frá Vík fóru þau með okkur í ferðalög í bíl og við sáum nýtt land sem við höfðum ekki séð áður, ég minnist ferða suð- ur í Garð og þaðan ók Jóhannes með okkur að Hvalsnesi og við sáum steininn sem Hallgrímur Pétursson hafði gert til minningar um dóttur sína. Allt geymist þetta í huganum og er ógleymanlegt. Ef til vill má líkja draumi messa- drengsins við draum skálds, hvaða skálds sem er, um fegurð, eða þrá hvers manns eftir fegurð. Jóhannes hlaut vissulega margvíslega fegurð í lífí sínu, enda missti hann aldrei' glaðværð sína hvernig sem viðraði á lífsferlinum. Og þó hann hefði stopul- ar stundir til ritstarfa lánaðist honum að miðla öðrum fegurð og gleði með sögum sínum og leikritum. Hann er nú horfinn sjónum okkar, sem við eigum verk hans. Kallið kom fyrr en við bjuggumst við. Það kom að nóttu, þegar hann lá sofandi við hlið konu sinnar: Ræs! Messi! Ræs!

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.