Morgunblaðið - 31.12.1989, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1989
19
má setja gagnvart útflutningi á
ferskum fiski. Gámaútflutningur og
löndun fiskiskipa erlendis eiga því
að vera án allra annarra takmark-
ana. í stuttu máli er krafa samninga-
manna okkar Islendinga um frelsi í
viskiptum með fisk krafa um að
okkur íslendingum verði með öílu
óheimilt að hafa afskipti af ráðstöf-
un fiskiaflans. A sama tíma og við
gerum þessa kröfu styrkir Evrópu-
bandalagið sjávarútveg sinn um
me'ira en sem nemur verðmætum
alls þorskafla okkar íslendinga. Að
þessu óbreyttu verður viðskiptafrelsi
okkar með fisk byggt á öðrum for-
sendum en viðskiptafrelsi þeirra. Við
gætum svarað því til að auðvitað
verði Evrópubandalagið að hætta að
styrkja sjávarútveg sinn. En ætli sú
krafa sé raunhæf?
Frelsi í viðskiptum með fisk felur
í sér að hvaða útgerð sem er hefur
fullan og óskoraðan rétt til þess að
gera viðskiptasamning til dæmis til
20 ára við fiskvinnslufyrirtæki í
Hull um afhendingu á öllum afla
útgerðarinnar. Krafa Islendinga um
frelsi í viðskiptum með fisk er krafa
um bann við því að íslensk stjóm-
völd setji hömlur á slík viðskipti.
Þótt útlendingum sé að formi til
haldið utan íslenskrar fiskveiðiland-
helgi geta þeir óhindrað keypt sér
einpkunarrétt á ráðstöfun aflans.
Ég tel að hér sé ekki haldið rétt
á spilunum. Ég er þeirrar skoðunar
að nú ætti að fara fram umræða
um hvernig skynsamlegast sé að
ráðstafa takmörkuðum fiskafla. í
mínum huga kemur fleira til álita
en það eitt að taka afleiðingum
hindrunarlausra viðskipta.
Víst hefur íslenskur fiskiðnaður
greiðari aðgang en erlendir keppi-
nautar að fiskimiðunum kringum
landið. En hann getur orðið undir í
samkeppninni ekki síst þegar Evr-
ópubandalagsfyrirtækin njóta
styrkja. Hvar stöndum við þá? Verð-
um við ef til vill að ganga í Evrópu-
bandalagið til þess að fá hlutdeild í
styrkjunum?
Naglasúpan og líf-
eyrissjóðirnir
í lestrarbókinni minni í barna-
skóla var saga af manni sem gisti
hjá nískri konu, sem tímdi ekki að
gefa honum mat.' Hann bað leyfis
um að fá að sjóða sér súpu af nagla
sem hann hafði á sér. Konan trúði
varla að það væri hægt en veitti þó
leyfið. Maðurinn tautaði um það hve
súpan yrði miklu betri ef kjötbiti
væri í pottinum. Konan lét kjötbita
í té. Þannig hélt þetta áfram enn
um sinn; Karlinn vantaði og konan
lét af hendi allt þar til naglasúpan
var orðin að venjulegri kjötsúpu.
Þessi saga hefur sótt á mig þegar
ég hef hlustað og lesið umræður um
lífeyrismál að undanförnu. Nú ganga
menn fram fyrir skjöldu og segja
lífeyrissjóðakerfið tóma dellu. Að
þeirra sögn er eftirsóknarvert að
hver og einn leggi fé inn á bankabók
það sem þeir nú greiða í lífeyrissjóð.
Þegar kemur að elliárunum tekur
eigandinn út af bókifini sinni. Ef
hann deyr áður en hann hefur notað
bankainnistæðuna erfir fjölskyldan
hana. Það verður makalífeyrir og
barnalífeyrir fjölskyldunnar. Þegar
spurt er — en hvað ef eigandi spari-
bókarinnar verður öryrki? — er svar-
ið — við tryggjum bara fyrir því;
Allir greiða sérstakt tryggingarið-
gjald vegna örorkutryggingar. Sé
spurt — og hvað ef bókareigandinn
lifir til hundrað ára aldurs og það
sem hann safnaði dugar honum ekki?
— er svarið það sama — við tryggj-
um bara fyrir því. Allir greiða sér-
stakt tryggingariðgjald.
Þegar allt er dregið saman blasir
við að hin raunverulega uppskrift
þeirra að fyrirmyndarkerfinu er nú-
verandi lífeyrissjóðakerfi í öllum
aðalatriðum. Það sem skilur á mjlli
er tvennt: Ef einhver innistæða er á
sparibókinni þegar eigandinn fellur
frá erfa eftirlifendur hana. Vegna
þess að innistæðan erfist þarf að
greiða hærra iðgjald en nauðsynlegt
er að greiða í lífeyrissjóð með núver-
andi fyrirkomulagi. Hvað ætli bif-
reiðatryggingar myndu kosta ef bif-
reiðaeigandi, sem ekki verður fyrir
tjóni, ætti að fá iðgjald sitt endur-
greitt með vöxtum í árslok?
Kannski er stóri munurinn á hug-
myndinni um bankabók og trygg-
ingafélag í stað lífeyrissjóðs og hug-
mvndinni um naglasúpuna í rauninni
sá að maðurinn sem sauð naglasúp-
una vissi hvernig hann gat gert góða
kjötsúpu. Þeir sem hafa soðið saman
bankabókar- og tryggingarfélags-
hugmyndina gera sér tæplega grein
fyrir því að þeir eru að fara króka-
leið að því að byggja upp hefð-
bundna lífeyrissjóði sem yrðu dýrari
en núverandi fyrirkomulag.
Margt ungt fölk hugsar lítið um
elli eða örorku og lítur á lífeyris-
sjóðaiðgjaldið einfaldlega sem skatt.
Aðrir sem vilja safna til elliáranna
°g tryggja sig og sína sjá hve stór
hluti lífeyrisins fer til þess að spara
ríkissjóði fé. Tekjutrygging einstakl-
inga skerðist um 45 aura fyrir hveija
krónu sem ellilífeyrinn fer fram úr
12.800 krónum á mánuði. Þeim sem
hafa safnað á bankabók eða keypt
skuldabréf er hins vegar frjálst að
ráðstafa bæði vöxtunum og höfuð-
stóinum án þess að það hafi áhrif á
tekjutrygginguna. Vextir eru skatt-
fijálsar tekjur en lífeyrir úr lífeyris-
sjóð eru skattskyldar tekjur. Þetta
ósamræmi hefur enginn þingmaður
tekið upp mér vitanlega. Hjá aðilum
vinnumarkaðarins er hins vegar nú
til skoðunar hugmynd sem Benddikt
Davíðsson setti fram á fundi Sam-
bandsstjórnar ASÍ fyrir stuttu: Að
greiðslum úr lífeyrissjóði verði skipt
í þrennt: Lífeyri, vexti og verð-
bætur. En vextir og verðbætur eru
samanlagt nafnvextir og ættu því
hvorki að hafa áhrif á tekjutrygging-
una eða vera skattskyldar.
Birgir Þorgilsson,
ferðamálastjóri:
Metár í komu
erlendra
ferðamanna
Þó svo endanlegar tölur um fjölg-
un erlendra ferðamanna til Islands
í desember liggi ekki fyrir, er ljóst
að enn eitt metárið er að baki hjá
íslenskri ferðaþjónustu, bæði hvað
viðkemur fjölda ferðamanna og
gjaldeyristekjum af seldri þjónustu.
131.000 útlendingar munu hafa
heimsótt ísland á árinu 1989, u.þ.b.
2.300 f leiri einstaklingar en á árinu
1988. Ferðir íslendinga til annarra
landa hafa á hinn bóginn dregist
saman og eru 6.000 færri í ár. Þó
svo hér sé um mikla fækkun að
ræða er ljóst að samdráttur í ferða-
lögum íslendinga er mun minni en
á öðrum neyslusviðum. Jafnframt
því að utanlandsferðum hefur fækk-
að hafa ferðalög um ísland aukist
og er það vissulega ánægjuleg þró-
un.
Fjölgun erlendra ferðamanna er
heldur minni en almennt var búist
við. Astæðurnar eru áframhaldandi
fækkun ferðamanna frá Banda-
ríkjunum, fækkun frá Norðurlönd-
unum eftir að ferðamönnum þaðan
hafði fjölgað mikið um árabil og
fækkun frá Hollandi. Alvarlegast er
að ferðamönnum frá Bandaríkjunum
fækkar nú, annað ári í röð um 19%
og er hér um að ræða 9.500 einstakl-
inga.
Aukning í fjölda ferðamanna frá
meginlandi Evrópu og frá Bretlands-
eyjum en ánægjuleg staðreynd.
Þessi aukning er á bilinu 14,5-32%
eftir löndum, sem nemur 1.000-
2.300 einstaklingum.
Gjaldeyristekjur
Tölur um gjaldeyristekjur þjóðar-
búsins af seldri þjónustu til erlendra
ferðamanna munu liggja fyrir í byij-
un mars á næsta ári. Óhætt er að
reikna með að þær hafi numið 9
milljörðum íslenskra króna á árinu
1989. Sú upphæð er 10% af niður-
stöðutölum fjárlagafrumvarpsins
fyrir árið 1990. Fyrir nokki-um dög-
um greindu fjölmiðlar frá þvi að
samdráttur í loðnuveiðum á nýlok-
inni haustvertíð myndi kosta þjóðina
2ja milljarða króna lækkun útflutn-
ingstekna. Vissulega var þetta mikil
frétt og alvarlegt áfall fyrir marga
einstaklinga og ég fór að velta því
fyrir mér hversu auðveldlega slíkir
athurðir gætu gerst á sviði ferða-
þjónustunnar ef erlendum ferða-
mönnum hér á landi fækkað eitt
árið um sama hundraðshluta og sem
nemur samdrætti í heimsóknum
Bandaríkjamanna til íslands í ár.
Munurinn er sá, að af hálfu stjórn-
valda er nú sem fyrr staðið dyggi-
lega við bakið á öllum útflutnings-
greinum og sköpun verðmæta, sem
tengjast söltu eða fersku vatni, en
lífvænleg og arðsöm atvinnugrein
eins og ferðaþjónusta látin hýrast í
öskustónni. Þetta á jafnt við um
aðgerðir á sviði landkynningar og
umhverfismála. Svo virðist sem
stjórnvöld séu þeirrar skoðunar að
9 milljarða króna gjaideyristekjur
haldi sjálfkrafa áfram að streyma
inn til þjóðarbúsins árlega, án nokk-
urs tilkostnaðar af opinberri hálfu,
og að fjölförnustu ferðamannastaðir
landsins muni sjálfir breyta flögum
og ofnýttum landsvæðum í öllu til-
liti, í grænar grundir. Mál er að
menn vakni af þessum stórhættu-
lega svefni, nái áttum og setji nýjar
stefnur, í stað þess að snúa sér á
hina hliðina og halda áfram að sofa.
Að öðmm kosti gætu menn hrokkið
upp við þann vonda draum fyrir en
varir, að hrun hafi orðið í tekjum
landsmanna af þjónustu við erlenda
ferðamenn.
Fortíðin
í kringum 1950 hófust skipulagð-
ar aðgerðir við af fá erlenda ferða-
menn til að heimsækja ísland. Síðan
hefur þeim fjölgað úr 5.000 í
131.000 einstaklinga í ár sem munu
hafa eytt hér 800.000 gistinóttum.
Á sl. 5 árum hefur þessum gestum
okkar fjölgað um 45%. Til skamms
tíma voru það bæði fáir menn og
lítil fyrirtæki sem sinntu þessari at-
vinnugrein. Rætt var og ritað um
þessa draumóramenn, sem hefðu
þessi störf nánast að tómstunda-
gamni. Sumir þessara manna eru
nú látnir, aðrir hættir störfum, eða
um það bil að ljúka starfsdeginum.
Ungt og dugandi fólk er að taka við
þessum skemmtilega og fallega
kyndli, sem vonandi mun framvegis
sem hingað til, auka hagsæld og
bæta mannlíf á íslandi.
Nútíðin
Töluverðar sviptingar hafa að
undanförnu átt sér stað á vettvangi
íslenskrar ferðaþjónustu. Þjónustu-
fyrirtæki í atvinnugreininni hafa lent
í fjárhagserfiðleikum, önnur hafa
sameinast í stærri einingar. Ég er
ekki sannfærður um að færri og
stærri ferðaskrifstofur séu rétta
lausnin hér á landi, þegar til lengri
tíma er litið, þó svo slíkt tíðkist nú
mjög úti í hinum stóra heimi. Frá
upphafi hefur þurft mikla sérhæf-
ingu til að markaðssetja og selja
fjölbreytt úrval ferða til Islands.
Fyrir bragðið hefur átt sér stað
verkaskipting og slík sérhæfing
byggst upp, auk þess sem hug-
kvæmni og hugmyndaflug hefur í
mörgum tilfellum orðið íslenskri
ferðaþjónustu til mikils framdráttar.
Ég er þeirrar skoðunar, áð halda
þurfi áfram um langa framtíð að
beita þessum grundvallaraðferðum
og örva einstaklingsframtakið. Með
þessum orðum er ég ekki að for-
dæma stækkun eininga þegar slíkt
á við og er e.t.v. nauðsynlegt, en
„að fortíð skal hyggja þá framtíð
skal byggja".
Nýtt Ferðamálaráð tók til starfa
1. október sl. Það er skipað af sam-
gönguráðherra til fjögurra ára. For-
maður þess er frú Kristín Halldórs-
dóttir og varaformaður Árni Þór
Sigurðsson, en auk þeirra tóku nú
15 nýir aðalmenn sæti í ráðinu.
Ferðaþjónustuaðilar bjóða þá alla
velkomna til þýðingarmikilla starfa
í þágu atvinnugreinarinnar. Þeirra
bíður mikið starf, oftast vanþakkað,
en ég er sannfærður um að þeir
munu, ásamt þeim reynslumeiri sem
lengur hafa átt sæti í Ferðamála-
ráði, reynast ágætlega vel vandan-
um vaxnir og leysa störf sín af hendi
með mikilli prýði á þessum vettvangi
sem öðrum.
Á sl. sumri skipaði Steingrímur
J. Sigfússon, samgönguráðherra, 9
manna nefnd undir forystu Hjörleifs
Guttormssonar, alþingismanns.
Hlutverk nefndarinnar er að kanna
samkeppnisstöðu og rekstrarskilyrði
ferðaþjónustunnar og gera tillögur
um opinbera stefnu og breytingar á
lögum um ferðamál. Nefndin á að
ljúka störfum haustið 1990. Fimm
nefndarmanna eru fulltrúar jafn
margra stjórnmálasamtaka, einn er
starfsmaður samgönguráðuneytisins
og þrír starfa að málefnum innan
ferðaþjónustunnar. Þetta mun vera
í fjórða sinn sem lögin frá 1964 um
ferðamál eru tekin til endurskoðun-
ar. Mikið liggur við að vel takist nú
til, þannig að eining skapist meðal
hagamunaaðila um nauðsynlegar
breytingar og skipan mála til fram-
tíðar.
Nefndin hefur rætt við flesta
hagsmunaaðila innan hinna fjöl-
mörgu þjónustugreina og ráðgert er
að fyrstu hugmyndir og tillögur verði
til umfjöllunar á Ferðamálaráð-
stefnu á Egilsstöðum um miðjan
febrúar. Þessar starfsaðferðir nefnd-
arinnar ættu að víkja úr vegi þeirri
gagnrýni, að fleiri aðilar hefðu átt
að eiga aðild að henni.
Allir aðilar íslenskrar ferðaþjón-
ustu hljóta að binda miklar vonir við
störf nefndarinnar og framkvæmd
þeirra tillagna, sem frá henni munu
koma. Ég vona að árangurinn verði
sá, að ferðaþjónustu á Islandi verði
nú loksins skipað á bekk með öðrum
þýðingarmestu atvinnugreinum
landsmanna.
Framtíðin
Á stundum langar mann til að
svipta hulunni af hinu óþekkta, kíkja
í kristalskúluna og reyna að sjá
lengra fram á veginn heldur en okk-
ur mönnunum er ætlað. Sennilega
felst þó mest gæfa og giftusemi í
því að vera ekki þessum kostum
búinn. Mikill hluti af lífshamingju
og þroska okkar mannanna felst ein-
mitt í því að glíma við og leysa hin
ýmsu vandamál lífsleiðarinnar jafn-
óðum og þau koma upp á sjóndeild-
arhringinn.
Ég hefi óbilandi trú á framtíð
ferðaþjónustu sem atvinnugreinar á
íslandi. Okkur getur greint á hváð
æskilegt sé að þróunin sé hröð, svo
og um leiðir að settu marki. Mark-
miðið er og verður aukin hagsæld
þessa góða og fagra lands, sem við
erum svo lánsöm að eiga fyrir föður-
land, jafnframt því sem við verndum
það og græðum. Takist okkur að ná
þessum markmiðum verður landið
okkar betra og þjóðin, sem það bygg-
ir, hamingjusamari en ella.
Ég þakka öllum þeim mörgu ein-
staklingum, sem unnið hafa af dugn-
aði og ósérhlífni að bættri afkomu
allra landsmanna, með því að leggja
ferðaþjónustunni lið á árinu sem nú
er að kveðja.
Gott og gleðilegt ferðaár 1990.
Einar Oddur Kristjánsson,
forseti Vinnuveitendasam-
bands Islands:
Hefiir miðað
afturábak
en ekki áfram
Enn eitt verðbólguárið er nú senn
liðið, enn eitt ár aukinnar skulda-
söfnunar, minnkandi þjóðartekna,
fallandi kaupmáttar og aukins at-
vinnuleysis; metár gjaldþrota jafnt
einstaklinga sem fyrirtækja.
Það fer ekki á milli mála að á
þessu ári höfum við farið afturábak
en ekki áfram. Það sem skiptir meg-
in máli nú er hvort okkur auðnast
að læra eitthvað af reynslunni eða
hvort við á næsta ári ætlum að feta
áfram á sömu braut. Þá er eins víst
að næsta ár verður alveg eins og
það sem nú er að líða, aðeins miklu
verra og sárara. Eina sem vitað er
með öruggri vissu um árið 1990 er
þetta: þjóðartekjurnar munu
minnka. Skuldir íslands við útlönd
munu halda áfram að vaxa og verða
meira en nokkur dæmi eru til um
áður, er þá sama hvaða mælikvarði
er notaður. Vaxtabyrðin af þessum
skuldum mun halda áfram að þyngj-
ast. í ár greiðum við milli tólf til
þrettán þúsund milljónir í vexti af
skuldum okkar erlendis. Á árinu
1990 munum við greiða meira en
fjórtán þúsund milljónir bara í vexti,
af erlendum skuldum á sama tfina
og þjóðartekjur okkar minnka. Öll
önnur vandamál íslendinga blikna í
samanburði við þennan hrikalega
vanda sem er stöðug aukning er-
lendra skulda. Éf ekki verður spyrnt
við fótum og það strax geta erlend-
ar skuldir okkar orðið óviðráðanleg-
ar. Að leysa öll vandamál hvort sem
það er til að greiða félagslega þjón-
ustu eða fjármagna taprekstur
framleiðslunnar með stöðugt nýjum
lántökum erlendis frá er helvegur.
Þjóð sem tekur erlend lán til þess
að standa undir eyðslu sinni stefnir
bara einn veg, til fátæktar. Við höf-
um ekki þýðst viðvaranir á undan-
fömum árum en endalaust er ekki
hægt að skella skolleyrum eða stinga
höfðinu í sandinn. Þetta er blákaldur
veruleikinn og engum á að líðast
undan að líta. Skuldugt fólk er
ófijálst fólk, skuldug fyrirtæki eru
ófrjáls fyrirtæki, skuldug þjóð er
ófrjáls þjóð.
Nú í ársbyijun eru nær allir samn-
ingar landsmánna um kaup og kjör
lausir. í allt haust hafa verkalýðs-
félögin og atvinnurekendur reynt
sameiginlega að finna leið út úr
þeim vítahring sem við erum í og
allir aðilar þessara viðræðna eru
fullkomlega meðvitaðir um ábyrgð
sína og skyldur. Ekkert er eðlilegra
í lýðfijálsu landi en að deilt sé um
kaup og kjör, hver er sjálfum sér
næstur í slíkum deilum. í nafni rétt-
lætisins er fátt auðveldara en segja
að þessi eða hinn eiga að hækka
meira í launum en einhver annar,
þetta er og verður eilífðar þjark.
Fijálsir samningar á vinnumarkaði
er að sjálfsögðu hverri þjóð óumræð-
anlega dýrmætir, en við megum
ekki nota þetta frelsi okkur til skaða.
Það er ekki kappsmál atvinnurek-
enda að keyra niður kaupmátt laun-
þega, þvert á móti er það sameigin-
legt hagsmunamál allra að kaup-
máttur launa sé sem bestur, en hann
verður að byggja á verðmætasköp-
uninni sjálfri. Erlendar lántökur til
þess að halda uppi lífskjörum eru
bein þjófnaður frá bömum þessa
lands bornum eða óbornum. Þessi
tilraun verkalýðsfélaganna og at-
vinnurekenda til að komast út úr
efnahagsöngþveitinu mun ekki ná
fram að ganga nema sem heildar-
lausn, þ.e.a.s. undantekningarlaust
verði allir að sætta sig við það sama,
því allir munu líka njóta góðs af ef
þetta heppnast. Ef einhveijir vilja
ekki sætta sig við heildarlausn og
telji sig hafa aðstöðu til þess að
knýja fram meiri kauphækkun sér
til handa en fellur í skaut hins al-
SJÁ BLS. 28.