Morgunblaðið - 31.12.1989, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1989
21
Gamla grýla dauð
Sú löggjöf Evrópubandalagsins, sem við erum að tengj-
ast, nær til fjölmargra þátta, sem fram til þessa hafa heyrt
undir innri hagstjórn einstakra ríkja. Vinstri flokkarnir
hafa notað hugtakið fijálshyggja sem eins konar skammar-
yrði um efnahagsstefnu Sjálfstæðisflokksins. Nú stöndum
við frammi fyrir því að festa þessa frjálshyggjustefnu í
sessi með alþjóðlegum samningum.
í því sambandi rhá minna á allar deilurnar sem staðið
hafa um nýju bankalöggjöfina frá 1985. Sú löggjöf mark-
aði þáttaskil í aðlögun Islands að fijálsari fjármagsmark-
aði meðal annars með sjálfstæðum rétti banka og peninga-
stofnana til að ákvarða vexti.
Núverandi ríkisstjórn hefur reynt að snúa blaðinu við í
þessum efnum en með mjög takmörkuðum árangri. Hand-
aflið hefur með öðrum orðum ekki dugað gegn lögmáli
markaðarins.
Eftir samninga við Evrópubandalagið verða kenningar
um handafl á þessu sviði og fleirum aðeins ininnismerki
um misheppnaða vinstristjórn. Það yrði að minnsta kosti
heldur spaugilegt ef ágreiningi yrði áfram haldið uppi með
afsökunum af því tagi að fyrst hefði Sjálfstæðisflokkurinn
platað menn inn á þessa braut og síðan Evrópubandalagið.
Ágreiningur innan ríkisstjórnar
í umræðum á Alþingi hefur komið fram að innan ríkis-
stjórnarinnar er margskonar ágreiningur um stefnumörkun
í þessu efni. Ríkisstjórnin gat til að mynda ekki lokið
umræðum um Evrópumálin með skýrri stefnumarkandi
ályktun.
Þingflokkur Alþýðubandalagsins samþykkti hinsvegar
ályktun sem utanríkisráðherra var gert skylt að tilkynna
viðsemjendum sínum og samstarfsaðilum í Fríverslunar-
samtökunum. Þar kom fram að Alþýðubandalagið væri
ekki að svo stöddu tilbúið til þess að ákveða aðild að form-
legum samningaviðræðum og hefði enn almennan fyrii-vara
um alla þætti fyrirhugaðra samninga.
í tvígang var reynt af hálfu utanríkisráðherra og síðar
viðskiptaráðherra að ná breiðri samstöðu á Alþingi um
stefnumörkun í þessu efni með aðild Sjálfstæðisflokksins.
Í báðum tilvikum var Sjálfstæðisflokkurinn fús til samn-
inga á þeim grundvelli sem fyrir var lagður og ráðherrarn-
ir höfðu kynnt flokknum.
En þegar til átti að taka náðist ekki samkomulag innan
ríkisstjórnarinnar um breiða samstöðu af því tagi. Og Al-
þýðuflokkurinn kaus að sætta sig fremur við skilyrði Al-
þýðubandalagsins en að leita eftir víðtæku samstarfi lýð-
ræðisflokkanna svonefndu á Alþingi.
Hagsmunir sjávarútvegsins
Mestur ágreiningur hefur staðið um það með hvaða
hætti eigi að tryggja hagsmuni íslensks sjávarútvegs í
þessum viðræðum. Ríkisstjórnin hefur lagt áherslu á að
það verði fyrst og fremst gert með því að halda fram kröfu
EFTA-ríkjanna um fríverslun með fisk.
Sú samstaða sem náðist um þetta innan EFTA í byijun
þessa árs hefur þó meira formlegt gildi en efnislegt. Flest-
um er ljóst að Norðmenn hafa ekki í hyggju að falla frá
styrkjastefnu sinni í sjávarútvegi. Og fyrir liggur að Evr-
ópubandalagið ætlar ekki að gera það á næstu árum. All-
ir sem til þekkja vita því að á þessum grundvelli verða
hagsmunir íslensks sjávarútvegs ekki tryggðir.
Svo virðist hinsvegar sem ríkisstjórnin vilji ekki taka
upp tvíhliða viðræður við Evrópubandalagið um hindrunar-
lausan útflutning á sjávarafurðum frá Islandi fyrr en að
loknum eða við lok almennu viðræðnanna á milli þessara
tvennra samtaka. Ýmsum þykir og þar á meðal forystu-
mönnum í íslenskum sjávarútvegi sem óþarfa áhætta sé
tekin með því að bíða svo lengi með ósk um tvíhliða viðræð-
'ur um þessi mikilvægu hagsmunamál íslendinga.
Árangur umræðna á Alþingi
Sjálfstæðismenn hafa lagt á það áherslu að tvíhliða við-
ræður fari fram í samræmi við óskir hagsmunaaðila í sjáv-
arútvegi. Ríkisstjórnin hefur ekki einasta daufheyrst við
þessum kröfum. í raun og veru hefur hún gert lítið úr
þeim og einstaka ráðherrar eins og sjávarútvegsráðherra
og forsætisráðhefra ásamt utanríkisráðherra hafa beinlínis
lagt Evrópubandalagsmönnum til rök gegn slíkri eðlilegri
og sjálfsagðri kröfu af Islands hálfu.
Ætla verður, að Alþingi hafi veitt ríkisstjórninni það
mikið aðhald í þessum efnum að hún fyrr en síðar geri
sér grein fyrir því að taka verði sérstakiega á hagsmuna-
málum íslensks sjávarútvegs í þessum-mikilvægu samning-
um. Leiði þær pólitísku deilur sem staðið hafa um þetta
efni til þess að ríkisstjórnin taki við sér, hafa þær vissu-
lega orðið til nokkurs gagns.
Bjartsýni þar bölmóður hér
Hvarvetna í Evrópu binda menn miklar vonir við þetta
nýja efnahagssamstarf og þá strauma fijálsræðis og fijáls-
lyndis sem fara nú um álfuna. Menn gera sér grein fyrir
jþví að þær fijálshyggjuhugmyndir sem búa að baki lög-
gjöf Evrópubandalagsríkjanna um innri markað eru afl-
vaki framfara á nýrri tækniöld. Allt umhverfis okkur ríkir
því bjartsýni og þar er hvarvetna að finna framfarahug.
Á sama tíma ríkir hér ótti og bölmóður. Það er doði í
íslensku atvinnulífi og hvergi gróandi. Yið óbreyttar að-
stæður hafa menn ekki trú á að breytingar verði þar á.
Vissulega urðum við fyrir ytri áföllum árið 1987 og 1988
en efnahagskreppan og stöðnunin sem við blasir eru afleið-
ingar þeirrar efnahagsstefnu sem núverandi ríkisstjórn
fylgir og boðar.
Mengað andrúmsloft í stjórnmálum
En það er ekki efnahagsstefnan ein sem ræður úrslitum
í þessum efnum. Stjórnarhættirnir hafa líka mikið að
segja. Á sama tíma og þjóðir Austur-Evrópu ráðast gegn
valdhroka og spillingu hefur núverandi ríkisstjóm íslands
tileinkað sér málf lutning og vinnulag af því tagi sem íslend-
ingar hafa ekki kynnst áratugum saman.
Hér er valdhrokinn á ný settur í öndvegi ásamt virðingar-
leysi fyrir því sem satt er og rétt. Blekkingarnar eru uppi-
staðan í því sem stjórnvöld hafa fram að færa og forsætis-
ráðherrann leggur til ívafið með gróusögum.
Það er þetta andrúmsloft sem mengar íslenskt sam-
félag. Fólk hefur á tilfinningunni að hrossakaupin séu lát-
in sitja í fyrirrúmi en stefnumörkun og öll hugsun um fram-
tíðarhagsmuni íslands sé látin sitja á hakanum.
Afkoma útflutningsgreina
Upp á síðkastið hafa talsmenn ríkisstjómarinnar ótt og
títt vitnað tjl greinargerðár Þjóðhagsstofnunar frá síðasta
mánuði, þar sem fram kemur að lítilsháttar hagnaður sé
nú af rekstri frystihúsanna í landinu.
Vissulega er það svo að nokkur rekstrarbati hefur orðið
í fiskvinnslu á síðari hluta þessa árs. Ástæðan er fyrst og
fremst sú að á undanförnum mánuðum hefur ríkisstjórnin
gripið til þess að lækka gengi krónunnar. En áður höfðu
þæði Alþýðuflokkur og Framsóknarflokkur hafnað öllum
tillögum sjálfstæðismanna þar að lútandi.
Stjórnarslitin haustið 1988 urðu einmitt fyrir þá sök að
sjálfstæðismenn vildu þá þegar lækka gengi krónunnar til
þess að skapa eðlileg rekstrarskilyrði í sjávarútvegi.
Þess í stað fóru ríkisstjórnarflokkarnir skuldasöfnunar-
leiðina og hafa með íslandsmeti í söfnun erlendra skuldá
sett þungan myllustein um háls sjávarútvegsins.
En þeir komu því svo fyrír að afborganir af þessum
iánum hefjast ekki fyrr en að loknum næstu alþingiskosn-
ingum. Seðlabankinn birti nýlega skýrslu þar sem fram
kemur að raunvextir sjávarútvegsfyrirtækjanna hafa hækk-
að verulega á þessu ári. Á öðrum sviðum hafa raunvextir
hins vegar lækkað nokkuð. En það er að mati Seðlabank-
ans árangur þeirrar vaxtastefnu, sem fylgt var 1988.
Taprekstur framundan
En því miður eru horfumar ekki jafnbjartar í byijun
næsta árs eins og þær voru í Þjóðhagsstofnunarskýrslum
síðasta mánaðar. Greiðslur falla nú niður úr Verðjöfnunar-
sjóði fiskiðnaðarins og eftir að við höfum fagnað nýju ári
á miðnætti með flugeldum getur Þjóðhagsktofnun ekki
lengur skorast undan því að taka tillit til aflasamdráttar
í mati á rekstrarafkomu sjávarútvegsins.
Ég hef fengið gróft mat Samtaka fiskvinnslustöðva á
þeim nýju rekstrarforsendum í fiskvinnslu, er við blasa
strax á morgun, nýársdag. Niðurstaðan samkvæmt þeim
útreikningum er sú að frystihúsin hefja rekstur á árinu
1990 með 1,2% til 2,4% halla. Munurinn felst í mismun-
andi vaxtaviðmiðun. En líklegt er að fiskvinnslan í heild
verði rekin með 2,4-4% halla. Þar við bætist svo rekstrar-
vandi bátaflotans.
Vinstri stjórnir og lífskjörin
Við þessar aðstæður eiga forystumenn launþega og
vinnuveitenda að semja um endurnýjun kjarasamninga.
Kaupmáttur hefur þegar rýrnað um 14% í tíð núverandi
ríkisstjórnar og samkvæmt áliti efnahagssérfræðinga ríkis-
stjórnarinnar sjálfrar mun óbreytt stjórnarstefna leiða til
að minnsta kosti 5% kaupmáttarrýrnunra til viðbótar á
næsta ári.
Af hálfu ríkisstjórnarinnar er engin forysta um úrlausn-
ir. Fulltrúar launþega og atvinnurekenda hafa hinsvegar
sest á rökstóla í þeim tilgangi að freista þess að finna
leiðir til skynsamlegra ákvarðana þrátt fyrir þær aðstæður
sem við blasa.
Flest bendir til þess að fram til næstu alþingiskosninga
verði þjóðin að treysta á samstöðu leiðtoga vinnuveitenda
og launþega. Vonir manna um að á næsta ári megi veij-
ast mestu áföllunum eru einna helst við það bundnar að
þessir menn geti tekið fram fyrir hendurnar á ríkisstjórn-
inni.
Forystumenn verkalýðsfélaganna líta svo á, að á tímum
vinstri stjórna séu yfirleitt ekki forsendur til þess að bæta
kaupmátt. Þetta viðhorf lýsir raunsæi þeirra og ábyrgð.
Aukinn kaupmáttur er hins vegar sóttur þegar Sjálfstæðis-
f lokkurinn á aðild að ríkisstjórn. í því er fólgin besta hugs-
anlega viðurkenningin á sjálfstæðisstefnunni.
Gróskuvonin er frá fyrri stjórn
Eina vonin um grósku í atvinnumáluro eru stóriðjuvið-
ræðurnar. Grundvöllur þeirra var lagður í iðnaðarráðherr-
atíð Fi-iðriks Sophussonar. Núverandi iðnaðarráðherra hef-
ur um sumt sýnt annað og betra yfirbragð en ríkisstjórn-
in. Það hefur hann m.a. gert með því að halda áfram þvi
verki í stóriðjumálum, sem fyrri ríkisstjórn hóf.
Neikvæð afstaða Alþýðubandalagsins, sem forsætisráð-
herra gaf neitunarvald í málinu, veikir stöðu okkar. Engir
hafa gagnrýnt meir orkuverð til álversins í Straumsvík en
alþýðubandalagsmenn og hluti Framsóknar. Nú er rætt
um að veita nýjum erlendum aðilum 20-40% afslátt fyrstu
árin og það kann að vera hagstætt. En það verður ýmsum
skemmt þegar þessir aðilar þurfa að taka ábyrgð á nýjum
samningi við útlendínga af því tagi.
Svo traustur grunnur var lagður að þessum samningum
í fyrri ríkisstjórn að_ telja yrði til meiriháttar mistaka færu
þeir út um þúfur. Ég hef það jafnvel á tilfinningunni að
þessir samningar hafi hugsanlega verið látnir dragast á
langinn vegna þess ágreinings sem um þá stendur í stjórn-
arliðinu. Það er hin hefðbundna leið í fjölflokka ríkisstjórn
til þess að fara í kringum heitan graut óþægilegra mála.
Vinstristjórnarskattar
Skattstefna ríkisstjórnarinnar hefur haft lamandi áhrif
á þjóðarbúskapinn. Á þessu ári voru skattar hækkaðir um
sjö milljarða króna. Þrátt fyrir það er margra milljarða
króna halli á ríkissjóði og svo verður einnig á næsta ári.
Og eftir öll stóryrðin um ný vinnubrögð keyra aukafjár-
veitingar svo úr hófi að stjórnarþingmenn hóta að stefna
fjármálaráðherra fyrir landsdóm.
Á morgun ganga svo í gildi enn nýjar skattahækkanir.
Venjuleg meðalfjölskylda þarf því að greiða í næsta mán-
uði og í mánuði hveijum þaðan í frá 7.000 krónum meira
i ríkissjóð en áður vegna vinstristjórnarskattanna.
Það verður því éitt af stærstu verkefnum næsta kjörtíma-
bils að létta á þessári byrði heimila og fyrirtækja. Það
gerist því aðeins að hér verði fylgt hagvaxtarstefnu í stað
kreppustefnu og gerð verði markviss nokkurra ára áætlun
um aðhald í ríkisrekstri.
Sveitarslj órnarkosningar
Á komandi vori fara fram sveitarstjórnarkosningar. Þess
má vænta að á næstu mánúðum verði undirbúningur þeirra
ráðandi í stjórnmálaumræðunni í landinu. Verkefni sveitar-
félaganna eru mikil og þau eru um margt nær hagsmunum
heimila og fjölskyldna en viðfangsefni löggjafarvalds og
framkvæmdavalds í landinu. Átökin á milli fijálslyndra
manna og stjórnlyndra hafa því ekki síður gildi á-vett-
vangi sveitarstjórna en Alþingis.
Þó að átök stjórnmálaflokkanna setji mark sitt á kosn-
ingabaráttuna í stærstu bæjum fer ekki hjá því að ýmis
sérmál einstakra byggða geti ráðið miklu um úrslit kosn-
inga. Ljóst er einnig að persónur einstakra manna ráða
oft meir atkvæðum i borgar- og sveitarstjórnarkosningum
en alþingiskosningum.
En hvað sem því líður verða úrslit þessara kosninga í
bæjunum og Reykjavíkurborg til marks um afstöðu alls
almennings í landsmálum. Það er bæði gömul saga og ný.
Baráttan framundan er því mikilvæg og sem fyrr verður
Reykjavík prófsteinp á styrk sjálfstæðismanna. Þar er
málefnastaðan sterk undir forystu varaformanns Sjálfstæð-
isflokksins, Davíðs Oddssonar borgarstjóra.
Skýrar andstæður
Skýrari andstæður í stjórnmálum eru tæpast til en núver-
andi fimmflokka vinstri ríkisstjórn annars vegar og meiri-
hluti sjálfstæðismanna í borgarstjórn Reykjavíkur hins
vegar. Þessar andstæður ættu að verða kjósendum hvatn-
ing til þess að efla Sjálfstæðisflokkinn í Reykjavík sem
og öðrum bæjum og byggðum landsins. En þær sýna einn-
ig fram á nauðsyn þess að valdahlutföll á Alþingi verði
breytt á þann veg að unnt verði að mynda starfhæfa ríkis-
sjórn.
Sveitarstjórnarkosningarnar geta vissulega varðað veg- *
inn fyrir næstu alþingiskosningar. Núverandi ríkisstjórnar-
flokkar hafa hvað eftir annað hótað að sitja áfram eftir
næstu kosningar. í ljósi aðstæðna er það býsna mikil ögr-
un við fólkið í landinu. Þeirri ögrun verður aðeins mætt
með meiri styrk Sjálfstæðisflokksins.
Frjálslynd stefnumótun
Þingflokkur sjálfstæðismanna mótaði nýja fijálslynda
og umbótasinnaða stefnu í efnahags- og atvinnumálum
síðastliðið haust. Fyrstu þingmálin hafa þegar verið flutt
á grundvelli þessarar stefnuyfirlýsingar og fleiri fylgja á
eftir.
Landsfundur mótaði einnig stefnu flokksins í mjög mikil- ■
vægum og viðkvæmum málaf lokkum eins og landbúnaðar-
og fiskveiðimálum. Jafnframt var þar hafin umræða um
stefnumótun til iengri tíma með álíti aldamótanefndarinnar
sem sett var á fót vorið 1988. Með þessum hætti hefur
Sjálfstæðisflokkurinn styrkt málefnagrundvöll sinn. Um
leið hafa innviðir flokksins styrkst á ný. Við horfum því
bjartsýnir fram á veginn og viljum fylgja fram af áræði
ábyrgri og fijálslyndri stefnu í málefnum lands og þjóðar.
Auk þess að innleiða á ný fijálslyndi í stað vinstri stefnu
í efnahags- og atvinnumálum bíða fjölmörg verkefni nýrr-
ar starfhæfrar ríkisstjórnar. Ég nefni breytingar á kjör-
dæmaskipan og kosningalöggjöf; endurskipulagningu Al-
þingis í eina málstofu og fækkun þingmanna; ásamt nýskip-
anstjórnarráðsins með fækkun ráðuneyta í stað fjölgunar.
íslensk vinstri stjórn á þessum fijálslyndistímum er eins
og öfugmælavísa. Og sannleikurinn er auðvitað sá að við
getum dregist langt aftur úr öðrum þjóðum ef blaðinu
verður ekki snúið við. íslendingar þurfa að ganga á vit
nýrrar aldar og á móti nýjum verkefnum undir merkjum
fijálslyndis en ekki stjórnlyndis.
Enginn veit hvað nýtt ár ber í skauti. En ég get lofað
landsmönnum snarpri sókn sjálfstæðismanna og varðstöðu
um þjóðerni, menningu og landsréttindi.
íslendingum óska ég öllum friðar og farsældar á nýju ári.