Morgunblaðið - 31.12.1989, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1989
31
því og treystum að hann leiði til
hagkvæmari bankastarfsemi.
Engu að síður er ljóst að þessi
samruni mun draga úr innlendri
samkeppni á þessu sviði. Því er
nauðsynlegt að hefja skipulega
fríverzlun á sviði fjármagnsþjón-
ustunnar í takt við þá nýju tíma sem
upp eru runnir í Evrópu allri. Þær
aðgerðir sem hingað til hafa verið
framkvæmdar á þessu sviði éru góð-
ar og gildar svo langt sem þær ná
en það erú mörg stór skref óstigin
í þessum efnum, hingað til hefur
verið of hægt fárið. Það er nauðsyn-
legt að afnemá með skipulegum
hætti öll höft á fjármagnsflutning-
um milli íslands og umheimsins á
árunum 1990 og 1991, þannig að
fyrir árslok 1991 verði hér haftalaus
fríverzlun á sviði fjármagnsþjónustu
sem færi kosti alþjóðlegrar fríverzl-
unarsamkeppni tii jákvæðra breyt-
inga á starfskjörum íslenzkra at-
vinnuvega.
Virðisaukaskattur
Það stóðu vonir til að í takt við
nýja tíma tæki 22% almennur virðis-
aukaskattur gildi um þessi áramót.
22% skattur var óþarflega hár að
mati okkar iðnrekenda en við höfð-
um þá fallist á hann sem tíma-
bundna málamiðlun þar sem ekki
var pólitísk samstaða í þjóðfélaginu
um viðtækan uppskurð á millifærslu-
og niðurgreiðslukerfunum en slíkur
uppskurður gæti leitt til þess að virð-
isaukaskattur hér á landi gæti orðið
17-18%. Sá 24,5% virðisaukaskattur
sem nú tekur gildi með fjölda undan-
þága er úr takt við nýja tíma og
verður að breytast strax annars mun
illa fara fyrir íslenzkum atvinnuveg-
um í landamæralausum vöruvið-
skiptum hins nýja evrópska efna-
hagssvæðis. íslenzkir stjórnmála-
menn verða nú þegar að hefjast
handa við þessar breytingar svo virð-
isaukaskattur hér á landi verði í
takt við það sem líklegt er að verði
ríkjandi á evrópska efnahagssvæð-
inu.
Verðbólgan og ný
tækifæri árið 1990
Einn er sá sambýlingur okkar sem
við höfum tekið ástfóstri við og alið
betur en flestar þjóðir og það er
verðbólgan. Ég ætla ekki að orð-
lengja hér um skaðvænleg áhrif
hennar á fólk og fyrirtæki, um það
hefur allt verið sagt og ritað sem
unnt er. Nú um þessi áramót er
betra tækifæri en í annan tíma til
að leggja af þetta séríslenzka ást-
fóstur við óðaverðbólguna.
Við núverandi kostnaðarstig ættu
íslenzkir útflutnings- og samkeppn-
isatvinnuvegir að geta keppt við
óbreytt gengi íslenzku krónunnar.
Það er alveg ljóst að sú mikla raun-
gengislækkun sem orðið hefur um
þessi áramót hefur valdið sársauka-
fullum kaupmáttarsamdrætti hjá
launþegum samhliða vaxandi verð-
bólgu. En nú er tækifæri til að upp-
skera þau jákvæðu áhrif fyrir fólk
og fyrirtæki sem fylgt geta litilli
verðbólgu.
Nú um þessi áramót eigum val
um það hvort verðbólgan frá upp-
hafi til loka hins nýja árs verður
6-8% eða 25-30% eins og á yfir-
standandi ári. Á því leikur enginn
vafi að kaupmáttur á hinu nýja ári
mun halda áfram að rýrna en það
er hins vegar vafalaust að hann mun
rýrna meira við 25-30% verðbólgu
en 6-8%. Við 6-8% verðbólgu munum
við uppskera miklar lækkanir nafn-
vaxta, nafnvextir mundu lækka hér
jafnt og þétt úr núverandi 30-33%
niður í 12-15%. Slík nafnvaxtalækk-
un myndi vinna á móti kaupmáttar-
lækkun fyrir stóran hóp íslendinga
á meðan að nafnvaxtahækkun sem
fylgir vaxandi verðbólgu myndi enn
auka á kaupmáttarrýrnun. Jafn-
framt myndi verðbólguhjöðnun
draga úr gjaldþrotum fólks og fyrir-
tæka sem einkennt hafa árin 1988
og 1989 og treysta atvinnu. Stað-
reyndin er að nú er betra tækifæri
til að snúa vörn í sókn en áður. Það
skiptir miklu að nú takist víðtæk
samstaða launþega og vinnuveitenda
og allra stjórnmálaflokka í stjórn
sem stjórnarandstöðu til að vinna
bug á verðbólgunni. Til að slík sam-
staða geti orðið er óhjákvæmilegt
að sú hækkun tekjuskatts sem gildi
tekur á morgun og hækka mun
skatta flestra íslenzkra launþega á
næsta ári verði látin ganga til baka.
Sú kaupmáttarskerðing til viðbótar
er einfaldlega of mikil til að friður
geti tekizt um skynsamlega lausn
mála. Sú skattahækkun má ekki
standa í vegi fyrir víðtækri samstöðu
um að sigrast á óðaverðbólgunni.
Þess er líka að væntá að ríkisstjórn-
in geti lækkað skátta af samá dug
og hún hefúr'hækkað þá.
Á þessu ári sem nu er að líða
höfum við iðnfekéndur íeitáð sam-
starfs við ykkur, ágætu landar, um
aukin kaup á íslenzkri framleiðslu
undir kjörorðinú „Veljum íslenzkt".
Við höfum fengið mjög góðar undir-
tektir ykkar í þessum efnum og vil
ég þakka það sérstakíéga um leið
og ég óska okkur öllum gleðilegs
nýs árs og iæt í ljós þá von að við
höfum vit til þess að uppskera þann
hagvöxt sem getur beðið okkar ef
okkur tekst að sigrast á óðaverð-
bólgunni.
Ögmundur Jónasson,
formaður Bandalags
starfsmanna ríkis og bæja:
Gerbreytt
heimsmynd
Árið 1989 hefur verið sögulegt
ár fyrir margra hluta sakir. Hvern
hefði órað fyrir þvi í upphafi árs, að
í árslok yrði farið að selja Berlínar-
múrinn í minjagripaverzlunum víðs
vegar um heiminn? Atburðirnir í
Austur-Evrópu eru merkiiegir og
sögulegir. Þeir koma til með að hafa
áhrif á daglegt líf milljóna einstakl-
inga og heilla þjóða og gagnvart
okkur öllum hafa þeir þegar ger-
breytt heimsmyndinni og eiga án efa
eftirað gera það rækilegar á næstu
mánuðum, misserum og árum. Nálg-
un íslands við meginland Evrópu
tengist þessari þróun óbeint. Könn-
unarviðræður EFTA-ríkjanna við
Evrópubandalagið kunna að leiða
af sér afdrifarík skref sem krefjast
árvekni af hálfu íslensku þjóðarinnar
allrar.
Fjarskiptasendingar sjónvarps-
stöðva hafa gert okkur kleift að
fylgjast með viðburðum líðandi
stundar í fjarlægum heimshlutum
svo heita má að við séum þátttak-
endur í þeim. Á sjónvarpsskjám urð-
um við þannig í sumar vitni að ák-
afa og baráttugleði lýðræðissinna i
Kína og við urðum einnig vitni að
því er fjöldahreyfing þeirra var
kramin undir jámhæl á Torgi hins
himneska friðar. Enda þótt þessi
hreyfing hafi verið stöðvuð með of-
beldi þá mun hún án efa rísa að
nýju, öflugri en nokkru sinni fyrr.
Allt eru þetta greinar af sama
meiði, lýðræðisöldu sem fer um
heiminn og kallar á endurmat, ekki
aðeins í austri heldur einnig í vestri.
í okkar heimshluta spyija menn
gagnrýninna spurninga um eigið
þjóðfélagskerfi og í því samhengi
um mein á borð við atvinnuleysi og
misskiptingu lífsgæðanna, þetta
endurmat tekur einnig til vígbúnaðar
og hernaðarbandalaga sem nú í ör-
væntingu leita leiða til að viðhalda
sér eins og öllum kerfum er tamt.
Varsjárbandalagið segist áfram vilja
vera til og Nató talar um að snúa
sér að umhverfisvernd.
Ef þjóðir austurs og vesturs verðu
á komandi árum eins miklum fjár-
munum og starfsorku gegn mengun
og varið hefur verið til vígbúnaðar
þá væri þess skammt að bíða að við
gætum litið framtíðina bjartari aug-
um en við höfum getað gert um
skeið vegna tröllaukinna náttúru-
spjalla og mengunar af mannavöld-
um. Samábyrgð allra þjóða og allra
manna er lykillinn að framtíðinni á
þessu sviði s6m öðrum. Gagmýnar
spurningar eiga ekki síður við hér á
íándi en annárs staðar. Við spytjum
hvernig á því standi að eitt ríkasta
þjóðfélag veraldarinnar búi þannig
að þegnum sínum að Stór hluti þeirra
nái vart endurh saman þótt unnið
sé myrkranna á milli. Þetta er gam-
alkunnug spurning sem nú þarf að
svara með raunhæfum lausnum.
Vandi þessarar þjóðar er að verulegu
leyti heimatilbúinn og lausnimar þar
af leiðandi einnig.
Tími hinna hugmyndafræðilegu
lausna ef liðinn hvort sem þær
byggjast _á forræði flokks eða fjár-
magns. Á þessu þUrfa stjórnmála-
menn allrá landa að átta sig. Enda
þótt öllu hugsandi og sanngjörnu
fólki beri saman um hver bölvaldur
peningafijálshyggjan hefur reynst
þessari þjóð, þúsundum heimila og
atvinnulífinu í landinu, er enn þrá-
ast við og dekrað við okrið og alla
þá iðju sem því tengist.
Með góðum vilja og skynsamleg-
um vinnubrögðum má mörgu breyta
hér á landi til að bæta lífskjör al-
mennings og í þessu skyni þarf að
skoða alla þætti samfélagsins. Við
eigum og getum hagað málum svo
að allir, líka þeir. sem hafa skerta
eða enga starfsorku vegna fötlunar
eða sjúkleika þurfi ekki að búa við
öryggisleysi, jafnvel húsnæðisleysi
eins og alltof mörg dæmi eru um.
Engin kreppa er svo djúp að þessi
mál verði ekki leyst á mannsæmandi
hátt.
í sumar greip launafólk, íslenskur
almenningur, til fjöldaaðgerða til
þess að leggja áherslu á að staðið
yrði við kjarasamninga og að til-
kostnaði heimilanna yrði haldið í
lágmarki, þessar aðgerðir skiluðu
nokkram árangri þegar í stað en
ofar öllu þá færðu þær stjórnmála-
mönnum heim sanninn um hver al-
vara býr að baki kröfum fólks og
hve reiðubúinn almenningur er til
aðgerða þegar sanngirni og skyn-
semi krefst þess.
Það er von mín að á næsta ári
takist að bæta lífskjör heimilanna
og draga úr því misrétti sem við-
gengst hér á landi í allt of ríkum
mæli. Samstillt átak í þessa veru
yrði landi og þjóð til mikilla heilla.
Þorsteinn Gíslason,
fiskimálastjóri:
Sjötta bezta
aflaár
*
Islendinga
Enn kveðjum við gjöfult aflaár,
því árið 1989 verður sjötta árið í röð
sem heildaraflinn er meiri en 1.500
þúsund lestir. Ársaflinn verður um
1.522 þúsund lestir á móti 1.752
þúsund lestum 1988, en það ár færði
íslensku þjóðinni mestan sjávarafla
frá því að fiskveiðar hófust.
Þennan mikla aflafeng ber að
þakka tiltölulega góðri veðráttu og
mikilli loðnuveiði á vetrarvertíð í
byijun ársins.
Vegna loðnubrests á haustvertíð
veiddust aðeins 56 þús. iestir af
loðnu sem er 255 þúsund lestum
minna en á haustvertíðinni i fyrra.
Þorskafiinn verður um 352 þús-
und lestir sem er 6,4% minna en
1988.
Ýsuafiinn verður um 60 þúsund
lestir og vex um 13,2%.
Karfaaf Íinn minnkar um 3 þúsund
lestir og verður 91 þúsund lestir.
Aftur á móti vex grálúðuaflinn úr
49 þúsund lestum í 59 þúsund lestir
og hefur sú veiði liðlega tvöfaidast
á seinustu þremur árum. Að öðru
leyti er bent á meðfylgjandi töflu
sém sýnir afla seinUstu átta árin.
Þegar samanburður er gerður
milli ára á hráefnis- og afurðaverð-
mætum kemur í ljós að verðmæti
upp úr sjó verður um 37,5 milljarðar
króna á móti 30,7 milljörðum 1988
og hefur því aukist um 22,1%.
Áætlað er að útflutningsverðmæti
sjávarafurða verði 57,5 milljarðar
króna á móti 45)2 milljörðum í fyrra
og er þá meðtálið lagmeti sjávar-
afurða. Talið í dollurum er verðmæt-
ið 1.013 milljónir en var 1.052 í
fyrra. Hér er því tæplega 4% sam-
dráttur. Rétt er að benda á að birgð-
ir sjávarafurða eru nú nokkru minni
en undanfarin ár.
Nú hefur verið ákveðið með reglu-
gerð að árið 1990 skuli leyfi til botn-
fiskveiða miðast við að afli úr helstu
botnfisktegundum verði:
Þorskur 260 þús. lestir
Ýsa 65 þús. lestir
Ufsi 90 þús. lestir
Karfi 80 þús. lestir
Grálúða 30þús. lestir
Vegna sveigjanleika í kvótakerf-
inu er talið að heildarþorskafli á
árinu 1990 gæti orðið um 300 þús.
lestir og grálúðuaflinn um 45 þús.
lestir.
í gildandi lögum um stjórn fisk-
veiða 1988-1990 segir að nefnd til-
nefnd af þingflokkum og ~ helstu
hagsmunaaðilum í sjávarútvegi
skuli skila fyrstu tillögum eigi síðar
en haustið 1989 um fyrirkomulag
fiskveiðistjórnar að loknum gild-
istíma nefndra laga.
Er helstu samtök sjávarútvegsins
héldu ársþing og aðalfundi á haust-
mánuðum lágu fyrir þeim frumdrög
frumvarps til laga um stjórn fisk-
veiða. Þarna komu saman fulltrúar
allra sem taka þátt í íslenskum sjáv-
arútvegi. Þeir sem óskuðu eftir og
á margan hátt mótuðu þær leikregl-
ur sem fiskveiðum hefur verið
stjórnað með sl. sex ár.
Eftir að menn höfðu lýst reynslu
sinni sem í f lestum tilfellum endur-
speglar þær forsendur sem farið
var eftir í upphafi náðist merkilega
góð samstaða og sátt um tillögu-
gerð.
Sífellt stækkar sá hópur sem tel-
ur sig eiga hlut í fiskistofnum á
íslandsmiðum. Auðvitað er þessi
auðlind sameign íslensku þjóðarinn-
ar. En getur nokkur neitað því að
þeir sem leggja allt undir við veiðar
og vinnslu eigi tillöguréttinn um
leikreglur?
Þar sem fyrir liggur vilji mikils
meirihluta þeirra, sem um málið
hafa fjallað, er nauðsynlegt að Al-
þingi er nú situr afgreiði málið og
samþykki nýja löggjöf fyrir næsta
vor, svo æskilegur fyrirvari fáist.
Afkoma veiða og vinnslu á botn-
fiski er samtals mun betri en árið
1988 þá var hallinn um 3% en nú
er hagnaður talinn vera um 1%.
Þegar litið er á afkomu þeirra
er stunda botnfiskveiðar hefur hún
versnað verulega frá seinasta ári,
þá voru veiðarnar reknar með um
2% halla en í ár er hallinn talinn
vera um 4%. Aftur á móti hefur
afkoma botnfiskvinnslunnar lagast
mikið frá 1988 og veldur þar að
sjálfsögðu mestu sú leiðrétting sem
orðið hefur á raungengi krónunnar.
Nú er þessi vinnsla rekin með um
3% hagnáði en Vár í fyrra rekin
með 5% halla.
Vegna loðnubrests á haustvertið
hafa myndast miklir erfiðíeikar hjá
loðnuútgerð veiða og vinnslu. Ófyr-
irséð er hvernig úr rætist. Verði
ekki snarlega breyting til hins betra
með veiðar og verðlag afurða eftir
áramótin þárf mikla aðstoð til þess-
arar greinar útvegsins.
Þegar horft er til næsta árs er
greinilegt að vegna samdráttár í
verði verðmætra tegunda eins og
þorsks og grálúðu mun framleiðsla
afurða úr botnfiski minnka veru-
lega á næsta ári. Þetta minnir okk-
ur ðneitanlega á hve afkoma þjóðar-
innar er háð því að ekki verði veiði-
eðá viðkomúbrestUr hinna ýmsu
fiskistofna og hve varnarlaus við
stöndum gegn breytingum ytri að-
stæðna.
Sú lækkun á raungengi krónunn-
ar sem framkvæmd var á árinu kom
vissulega sjávarútveginum til góða.
Einnig hjálpaði hún öðrum atvinnu-
greinum, sérstaklega þeim sem eru
í samkeppni við innfluttar vörur.
Höft eru óholl og geta verið spill-
andi, en þyrftum við ekki að staldra
við og athuga betur hvert stefnir
með hinar ýmsu iðngreinar þjóðar-
innar? Væri ekki nær að nota af-
rakstur útf lutningsgreinanna meira
til að greiða niður erlendar skuldir,
og minnka óhugnanlega vaxtabyrði
þjóðarinnar. Þetta verður ekki gert
nema með þjóðarátaki sem gæfi
lífsmöguleika og vaxtarskilyrði
íslenskum iðnaði, og þeim metnaði
að nota frekar framleiðslu eigin
handa en erlendra. Vandi íslensks
skipaiðnaðar er mikill eftir það nið-
urlægingartímabil sem iðnaðurinn
hefur orðið að þola.
Alltof mörg verkefni í nýsmíði'
og viðhaldi hafa verið framkvæmd
erlendis. Þetta er eðlileg afleiðing
þess aðbúnaðar sem samkeppnisað-
ilar okkar búa við í heimalöndum
sínum. Það er ekki sæmandi þjóð
sem byggir allt sitt á sjósókn og
siglingum að freista þess ekki að
skapa skipasmíðaiðnaði okkar sam-
keppnisfæra aðstöðu við þann er-
lenda hvað varðar fjármögnun í
nýsmíði og viðhald skipa. Minnug
þess hve oft íslensk skipasmíði,
búnaður og hugvit hefur borið af
því innflutta.
Fagna ber framförum í menntun-
armálum sjávarútvegsins eftir þá
stöðnum sem ríkt hefur um tíma.
Það átak sem gert hefur verið með ;
endurmenntun í hinum ýmsum
greinum er þegar farið að skila já-
kvæðum árangri.
Það er skylda okkar að auka
fræðslu og námsmöguleika í sjávar-
útvegsfræðslu á öllum stigum
skólakerfisins. Við það vex máttur
einstaklingsins og verðskulduð virð-
ing greinarinnar. Velfarnaðaróskir
eru sendar sjávarútvegsdeild Há-
skólans á Akureyri sem tekur form-
lega til starfa 4. janúar næstkom-
andi. Þar með næst merkur og lang-
þráður áfangi.
Við þessi áramót ber að þakka
fengsælt ár íslenskra fiskveiða. .
Þakkir eru sendar öllum þeim er
fengu til meðferðar brotgjamt fjör-
egg þjóðarinnar og lögðu að veði
líf og afkomu við að afla úr þeirri
auðlind sem er undirstaðan að
lífskjörum okkar í landinu.
Gleðilegt ár.
Endanleg-ar tölur 1982-1988. Áætlun 1989. (þús/lestir.)
1982 1988 1984 1985 1986 1987 1988 Áætluii FÍ 1989
Þorskur 382.0 294,0 .281,0 323,0 366,0 390,0 376.0 352.0
Ýsa 67,0 64,0 47,0 50,0 47,0 39,0 53.0 60,0
Ufsi 65,0 56.0 60,0 55,0 64,0 78,0 74,0 77,0
Karfi 115,0 123,0 108,0 91,0 86,0 88,0 94,0 91,0
Steinbítur 8,0 12.0 10.0 10,0 12,0 13,0 15,0 15,0
Grálúða 28,0 28,0 30,0 29,0 31,0 45,0 49.0 59,0
Skarkoli 6,0 9,0 11,0 14,0 13,0 11,0 14,0 14,0
Annar botnf-. 19,0 17,0 18,0 9,0 13.0 20,0 23,0 22,0
Botnf. alls 690,0 603,0 565.0 581,0 632,0 684,0 698,0. 690,0
Humar 2.6 9,3 2,7 2,4 2.4 2,6 2,7 2,3 1,8
Hækja 13,1 24,4 24.9 35,8 . 38,7 29,7 26,7
Höipudiskur 12,1 15.2 15.6 17.0 16,4 13.3 10,0 12,5
Sild 57,0 59.0 50,0 49,0 66,0 75,0 93,0 101,0
Lxiðna 13,0 133,0 865,0 993,0 895.0 803,0 909,0 678.0
Annað 2,0 9.0 5.0 6,0 3,0 8,0 10,0 12.0
Heildarafli 786,0 835,0 1527,4 1673,3 1650,8 1624,7 1752,0 1522,0
I