Morgunblaðið - 31.12.1989, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1989
Ólafur Ragnar Grímsson, fjármálaráðherra, formaður
Alþýðubandalagsins:
NÁMSKEÐ
VIRÐIS
AUKA
SKATTINN
Upptaka virðisaukaskattsins í stað sölu-
skatts um þessi óramót er róttœkasta skatt-
kerfisbreyting ó íslandi fró því staðgreiðsla
skatta var tekin upp í byrjun órs 1988.
Þó er engin óstœða til að gera úlfalda úr
mýflugu. Viðskiptaskólinn býður upp ó hnit-
miðað 8 klst. námskeið sem sviptir hulunni
af eðli og áhrifum virðisaukaskattsins og
gerir flókið mál að einföldu.
Hvert námskeið tekurtvo daga og velja má
um morgun-, síðdegis- og kvöldhópa.
Meðal annars er farið í eftirfarandi atriði:
4 Mismunur virðisaukaskatts og söluskatts.
4 Áhrif virðisaukaskatts.
4 Reyns?a annarraliióða af virðisaukaskatti.
4 Breytingar á bókhaldi og bókhaldsgognum.
Leiðbeinendun
Friðrik Eysteinsson B.S. f hagfrœði og M.B.A. í
rekstrarhagfrœði frá U.S.A., Þorvaldur Finn-
björnsson rekstrarhagfrœðingur frá Lundarhá-
skóla f Svíþjóð, Jón K. Ólafsson bókhaldstœknir.
Auk þeirra leiðbeinir ráðgjafi frá embœtti ríkis-
skattstjóra.
Nœstu námskeið hefjast 4. og 5. janúar.
Skráning er hafin. Allar nánari upplýsingar
eru veittar í síma 626655.
Viðskiptaskólinn
Borgartúni 24-105 Reykjavík
Lýðræðið hefiir vikið
lenínismanum til hliðar
1.
Spurt er hvort vandi ríkissjóðs sé
að verða óviðráðanlegur. Sjálfsagt
er hér átt við þá staðreynd að síðan
1985 hefur ríkissjóður verið rekinn
með halla á hverju ári. Mikilvægt er
að gera sér grein fyrir því hveijir eru
helstu orsakaþættir þeirrar þróunar.
I fyrsta lagi var á góðærisárunum
rekin sú sérkennilega stefna í fjár-
málum ríkisins að skila árlegum halla
í stað þess að hamla gegn áhrifum
þenslunnar með verulegum tekjuaf-
gangi. Fjármálaráðherrar Sjálfstæð-
isflokksins réðu þeirri niðurstöðu.
Ríkisútgjöldin jukust ár frá ári á
sama tíma _og haldið var aftur af
tekjunum. Árið 1986 voru ríkisút-
gjöldin aukin allverulega á sama tíma
og tekjumar voru skertar með skatta-
lækkunum! Hallarekstur ríkissjóðs á
góðæristímanum var meginþáttur í
þeim sérstöku erfiðleikum sem sköp-
uðust í fjármálum ríkisins, þegar
samdráttarskeiðið í þjóðarbúskapn-
um hófst 1988.
Þetta samdráttarskeið sem líklega
mun vara í þijú ár er önnur megin
ástæðan fyrir erfiðleikum í ríkisfjár-
málum. Hér ræður mestu minnkandr
afli og verri viðskiptakjjör á útflutn-
ingsafurðum okkar. Þessi þáttur hall-
ans mun hins vegar réttast sjálfkrafa
við þegar þjóðartekjur taka að vaxa
á nýjan leik. Tímabundinn halli á
samdráttartímum er ekki alvarlegt
efnahagslegt vandamál. Hann getur
beinlínis verið skynsamleg hagstjórn-
araðferð.
Þriðja meginástæðan fyrir halla í
rekstri íslenska ríkisins birtist í þeirri
staðreynd að þjóðin gerir miklar kröf-
ur til velferðarþjónustu og trygging-
arkerfis, en gífurleg andstaða er við
að tekjuöflun ríkisins í gegnum
skattakerfið sé hlutfallslega jafn-
mikil hér á landi og í þeim ríkjum
sem búa við sambærilegt velferðar-
kerfi. Ef hlutfall ríkistekna af þjóðar-
tekjum væri það sama á íslandi og
á Norðurlöndum eða í velferðarríkj-
unum á meginlandi Evrópu og
ríkisútgjöldin væru hér á landi þau
sömu og þau eru nú myndi hallarekst-
ur ríkissjóðs snúast í verulegan af-
gang. Það er ekki hægt til lengdar
að gera sömu kröfur og nágranna-
þjóðir okkar til velferðarþjónustu,
menntakerfis, tryggingagreiðslna,
samgangna og annarra veigamikilla
útgjaldaþátta en ætla sér hins vegar
að borga mun minni skatta en gert
er í öllum nágrannalöndum okkar.
Oft á tíðum er sagt að lausnin á
vanda ríkissjóðs felist í sparnaði í
ríkisrekstrinum. Vissulega má þar
koma víða við sparnaði og aukinni
hagræðingu. Hitt er hins vegar ljóst
að sé ætlunin að koma í veg fyrir
halla á rekstri ríkissjóðs með því að
draga verulega úr ríkisútgjöldunum
mun það ekki gerast nema lokað yrði
sjúkrahúsum, skólum og öðrum þeim
stofnunum sem fæst ef nokkur okkar
vilja vera án. Þeir sjö milljarðar sem
stundum eru nefndir í þessu sam-
bandi jafngilda samanlögðum kostn-
aði við að reka ríkisspítalana og Borg-
arspítalann í heilt ár eða samanlögð-
um rekslrarkostnaði við alla grunn-
skóla og alla framhaldsskóla á
landinu.
2.
Það er Ijóst að á árunum 1988-
1989 hefur Alusuisse stundað sér-
kennilegan skollaléik gagnvart
íslenskum stjórnvöldum. Þetta fyrir-
tæki hefur í tuttugu ár fengið að sitja
eitt að þeirri gróðalind s_em felst í
álframleiðslu á íslandi. Ýmsir for-
ystumenn í íslenskum stjórnmálum
og atvinnulífi trúðu þvl að vænleg-
asta leiðin til að auka álframleiðslu
á íslandi væri að gera samninga við
Alusuisse. Nú er ljóst að Alusuisse
meinti aldrei neitt með viðræðum
sínum við íslensk stjórnvöld. Þar var
allt í plati eins og börnin segja. Slikt
er satt að segja svo grófur leikur að
hann sýnir enn á ný að þetta fyrir-
tæki svífst einskis I samskiptum
sínum við íslendinga.
íslensk stjórnvöld hafa þvl glatað
Ólafúr Ragnar Grímsson
dýrmætum tíma vegna blekkinga
Alusuisse. Hins vegar er ljóst að hol-
lenska fyrirtækið Hoogovens og
sænska fyrirtækið Granges vilja í
alvöru ræða við íslensk stjórnvöld um
aukna álframleiðslu á Islandi. I ljósi
þess hve mikill tími hefur farið til
spillis væri skynsamlegast að íslenska
ríkið gerði nú samning um byggingu
nýs álvers á íslandi við hið sænska
og hið hollenska fyrirtæki. íslenska
ríkið yrði í upphafi þriðji eignaraðil-
inn í fyrirtækinu. Hins vegar væri
hægt að áskilja íslendingum þann
rétt að geta síðar selt sinn eignar-
hluta að einhveiju eða öllu leyti til
annarra aðila, innlendra eða erlendra,
ef hin fyrirtækin tvö samþykktu þátt-
töku þeirra.
Því kæmi vel til álita að gera- á
næstu vikum þríhliða rammasamning
milli íslenska ríkisins, Hoogovens og
Granges. Hann þarf að fjalla um
stærð hins nýja álvers, valkosti um
staðsetningu og aðra samningsskil-
mála sem tryggi að íslendingar hljóti
arð fyrir orkuna og fyrirtækið lúti
íslenskum lögum og réttarfari. Takist
slíkir samningar á næstunni gætu
virkjanaframkvæmdir og bygging
hins nýja álvers hafist á þessu ári
og orðið mikilvægt framlag til nýs
vaxtarskeiðs í íslensku hagkerfi.
3.
Hin svokölluðu „fríðindi" sem
tengd eru æðstu embættum íslenska
stjórnkerfisins eru frekar fábrotin í
samanburði við það sem gerist víða
um lönd. Meiri jöfnuður og lýðræðis-
legur þroski ríkir að þessu leyti hér
á landi en annars staðar. í raun er
vafasamt að nota orðið „fríðindi" um
þær reglur sem settar hafa verið um
greiðslu^ kostnaðar við embættisstörf
forseta íslands, ráðherra eða annarra
er gegna æðstu trúnaðarstörfum
ríkisins. Það er því skynsamlegt að
bregðast við þeirri gagnrýni sem
nefnd er í spurningunni með því að
skýrar reglur séu.um greiðslur kostn-
aðar og eftirlitsstofnanir gegni ræki-
lega sínu hlutverki að fara yfir reikn-
inga og uppgjör. Lýðræðislegt aðhald
og opið stjórnkerfi eru ásamt sið-
ferðisstyrk ráðamanna og alls al-
mennings þær tryggingar sem best
duga í þessum efnum.
Siðferði í stjórnmálum og embætt-
isrekstri á Islandi hefur dregið dám
af smæð þjóðarinnar og þeim sam-
skiptavenjum sem oft eru kennd við
ættaveldi og kunningjasamfélag.
Ástandið markast einnig af því að
lýðveldið tók stjórnkerfi sitt I arf frá
einvöidum konungi. Nauðsynlegt er
að innan stjórnkerfisins sé mótaður
skýr siðarammi. Einn þáttur hans
yrðu reglur sem fjalla um greinarmun
á opinberu lífi og einkalífi og taka
til launa, risnu, hlunninda og annars
aðbúnaðar. Annar þáttur eru reglur
sem hindra að hagsmunatengsl hafi
óeðlileg áhrif á ákvarðanir kjörinna
eða ráðinna starfsmanna almennings
hjá rlki og sveitarstjórnum. Mótun
þessa ramma þarf að haldast I hend--
ur við skýr ákvæði um upplýsinga-
skyldu og um samvinnu opinberra
aðila við fjölmiðlana,
4.
Umræðurnar á fundi utanríkisráð-
herra Evrópubandalagsins og EFTA
fyrr I þessum mánuði sýndu að enn
er langt I land að samkomulag takist
um efnahagsleg samskipti og sameig-
inlegan markað þessara tveggja
bandalaga. Greinilegt er að deilan
um rétt EFTA-ríkjanna til þátttöku I
ákvörðunum innan Evrópubandalags-
ins á eftir að reynast erfið hindrun.
Ríki Evrópubandalagsins eru ekki til-
búin að veita öðrum ríkjum aðgang
að töku ákvarðana innan bandalags-
ins, Það er skiljanlegt að ríkjum utan
bandalagsins sé ekki veittur sami
réttur og þeim sem innan þess eru.
Á hinn bóginn eru ríkin í EFTA ekki
reiðubúin að lúta þeim reglum sem
settar eru af Evrópubandalaginu án
þess að eiga aðild að setningu þeirra.
Grundvallarágreiningurinn um sjálfs-
ákvörðunarrétt ríkja annars vegar og
yfirþjóðlegar stofnanir Evrópubanda-
lagsins hins vegar verður örugglega
erfiðasti hjallinn í þeim samningavið-
ræðum sem framundan eru.
Hvað íslenska hagsmuni snertir
sérstaklega er ljóst að krafan um
fríverslun með sjávarafurðir á mjög
erf itt uppdráttar innan Evrópubanda-
lagsins. Þar rekst hún á landbúnaðar-
stefnu bandalagsins, en sjávarútveg-
ur er skilgreindur sem hluti af land-
búnaðarkerfi Evrópubandalagsins.
Það kerfi er I reynd harðsnúnasti
samtryggingarþátturinn og lokaðasta
hagsmunagæslan í allri uppbyggingu
Evrópubandalagsins. Islendingar
geta því I næstu framtíð þurft að
gera upp við sig hvort þeir eigi að
segja skilið við EFTA-Ieiðina I samn-
ingum við Evrópubandalagið ef í ljós
kemur að krafan um fríverslun með
sjávarafurðir nær ekki fram að
ganga.
Auk þessara erfiðleika hefur á
síðustu vikum komið I ljós að hin
sögulega þróun I Austur-Evrópu hef-
ur skapað ný viðfangsefni sem mörg
forysturíki Evrópubandalagsins
munu telja mikilvægari en samninga
við EFTA. Það er hins vegar mikil-
vægt að full alvara verði I þeim við-
ræðum sem fram fara á næstu mán-
uðum.
5.
Árið 1989 verður I sögunni fyrst
og fremst helgað lýðræðisbyltingunni
I löndum Austur-Evrópu, þar sem
fólkið tók völdin I eigin hendur og
krafðist frelsis og réttlætis. Komm-
únisminn var hrópaður niður, leið-
togamir reknir úr valdastólum og
dæmdir fyrir svik og spillingu.
í tæpa öld hefur jafnaðarhreyfing-
in liðið vegna mótsagnarinnar milli
lenínismans annars vegar og fjöl-
f lokka lýðræðisins og þingræðis hins
vegar. Veruleikinn sjálfur hefur nú
kveðið upp sinn ótvíræða dóm.
Kommúnisminn, framlag Leníns og
Sovétríkjanna til hugmyndasögu ver-
aidarinnar, hefur beðið endanlegan
ósigur.
Nær aldargamalli glimu kommún-
ismans og jafnaðarstefnu lýðræðis-
sinna er lokið. Niðurstaðan er ótví-
ræð. Lýðræðið hefur vikið lenínis-
manum til hliðar.
Hrun kommúnismans I Austur-
Evrópu færir afvopnunarhreyfingum
síðustu ára nýjan þrótt. I reynd er
tilvemréttur hernaðarbandalaganna
tveggja brostinn. Varsjárbandalagið
verður senn formið eitt og NATO
hefur týnt sínum óvin.
Afvopnunarhreyfingar Vestur-
landa eignuðust nýja öfluga banda-
menn þegar lýðræðiskynslóðir Aust-
ur-Evrópu bmtu stjórnkerfi komm-
únismans á bak aftur, Krafan um
frið tengdist ákalli um lýðræði og
jöfnuð, Þeir sem lengi hafa setið á
fremstu bekk I hákirkju NATO verða
nú að skrifa nýjan pistil á degi hveij-
um, vegna þess að texti gærdagsins
hefur glatað öllu gildi sínu. Varnar-
bandalag gegn einhveiju sem ekkert
er fær ekki staðist. Herstöðvar sem
reistar em gegn hættu sem enginn
sér verða á skömmum tlma að að-
hlátursefni, tákn um veröld sem var.