Morgunblaðið - 31.12.1989, Síða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1989
33
Kristín Einarsdóttir,
formaður þingflokks Samtaka um kvennalista;
Forsendurnar fyrir viðræðum
EFTA og EB eru hættulegar
í.
Nauðsynlegt er að átta sig á að
þótt ríkissjóður sé mikið bákn er
vandi hans til kominn af manna völd-
um eins og annað sem aflaga fer í
samfélaginu. Þama hefur verið illa
á málum haldið um árabil og þess
ekki gætt að láta tekjur og gjöld
standast á. Hættumerki eru því aug-
Ijós. Halli ríkissjóðs er háskalega
mikill nú og hefur farið vaxandi.
Tekjur ríkissjóðs eru að stærstum
hluta óbeinir skattar, sem eru háðir
ráðstöfunartekjum almennings.
Vandi ríkissjóðs hefur því vaxið jafn-
hliða auknum samdrætti og kjarar-
ýmun almenns launafólks. Viðbrögð
ríkisstjórnarinnar hafa fyrst og
fremst falist í hækkun á hlutfalli
bæði beinna og óbeinna skatta og
það á þeim sem minnst mega sín svo
og í auknum álögum af ýmsu tagi.
Spamaður og niðurskurður útgjalda
hefur verið svo illa undirbúinn og
handahófskenndur, að í raun hefur
ekki verið unnt að framkvæma þau
fyrirmæli. Skattaeftirlit hefur verið
í molum og ótrúlegur fjöldi aðila
kemst undan að taka á sig eðlilegan
hlut í greiðslum í sameiginlegan sjóð.
Til viðbótar hafa svo forsendur fjár-
laga ekki verið réttar.
Vandi ríkissjóðs er ekki óviðráðan-
legur, en vitaskuld æ erfiðari við-
fangs því lengur sem dregst að ráð-
ast að rótum hans. Nauðsynlegt er
að láta af skyndilausnum og gara
áætlanir til lengri tíma. Aðhald í
opinberum rekstri þarf stöðugt að
vera á dagskrá. Hins vegar telur
Kvennalistinn að ekki megi vega að
grundvallarþáttum eins og menntun,
uppeldi og heilsugæslu. Það er sann-
girnina sem fyrst og fremst skortir
í skattheimtu ríkisins, þ.e. að menn
greiði gjöld eftir efnum og ástæðum.
Það kæmi mér ekki á óvart að
samið yrði við útlendinga um stóra
álbræðslu, þó að ég sé því afar mót-
fallin, eins og allt er í pottinn búið.
Það er ljóst, að álframleiðendur í
Evrópu og jafnvel víðar eru farnir
að horfa til íslands í meira mæli en
áður, vegna tilboða íslenskra stjórn-
valda, um lágt orkuverð. Einnig
freista þeirra eflaust þau lágu laun
sem hér eru í boði. Sú hætta blasir
einnig við að andvaraleysi íslenskra
ráðamanna í mengunarvörnum lokki
hingað hættulega stóriðju frá iðnað-
arsvæðum Evrópu þar sem reynslan
hefur kennt mönnum að gera strang-
ar kröfur um mengunarvamir.
Ég tel það ekki vænlegan kost að
fá hingað erlenda stóriðju ef tilgang-
urinn á að vera sá að auka fjöl-
breytni í atvinnulífi þjóðarinnar og
treysta byggð í landinu. Við eigum
að leggja áherslu á að byggja upp
iðnað sem hentar okkur betur. Eðli-
legast og farsælast er að byggja upp
atvinnulífið sem mest á úrvinnslu á
eigin hráefnum.
Þróun almenns iðnaðar í landinu
hefur goldið þeirrar miklu áherslu
sem hér hefur verið á erlenda stór-
iðju. Gífurlegir fjármunir liggja að
baki hverju starfi í orkufrekum iðn-
aði og væri þeim betur verið til inn-
lendrar atvinnuuppbyggingar. Mér
finnst sérstaklega gagnrýnivert að
ekki er litið á atvinnumálin í sam-
hengi. Þannig komast talsmenn stór-
iðju upp með að horfa framhjá heild-
arhagsmunum og það er þeim mun
alvarlegra sem hér er um afar háar
fjárskuldbindingar að ræða. Það er
athyglisvert í þessu samhengi að
háværustu talsmenn einkarekstar í
landinu virðast ekkert hafa við það
að athuga þótt ráðskast sé með opin-
bera fjármuni raforkufyrirtækja eins
og Landsvirkjunar án þess að við-
skiptaleg viðhorf sitji í fyrirrúmi.
3.
Með því að draga, eftir því sem
unnt er, úr greiðslu fríðinda og af-
nema þau, nema í þeim tilvikum þar
sem skýr rök eru til staðar. Svoköll-
uð fríðindi geta verið af ýmsu tagi
og ekki öll af hinu illa. Best er þó,
að allt slíkt sé í lágmarki og miðað
við sannanlegan eða eðlilegan kostn-
að viðkomandi vegna starfs síns.
Reglur um meðferð fríðinda þurfa
að vera einfaldar og skýrar þannig
að unnt sé að koma við virku eftirliti.
Almennar viðmiðunarreglur hljóta
að fela í sér, að hvers konar greiðsl-
ur úr opinberum sjóðum séu bundnar
opinberu starfi viðkomandi aðila, en
ekki einkalífi hans né öðru því sem
ekki tengist vinnu hans. Eðlilegt er
að krafist sé greinargóðra skýringa
á hveiju tilefni og gerðar séu athuga-
semdir strax ef ástæða þykir.
Víða í þjóðfélaginu, ekki síst hjá
einkafyrirtækjum hefur tíðkast að í
stað beinna launagreiðslna komi
ýmis hlunnindi. Þessar hlunninda-
greiðslur auka á misréttið milli þjóð-
félagshópa, einnig á milli kynja þar
eð karlar njóta slíkra hlunninda langt
umfram konur. Mjög óæskilegt er
að byggja upp launakerfi á slíkum
hlunnindagreiðslum. í stað þeirra
eiga launakerfin að vera sem
gagnsæust og þannig að fólk greiði
skatta af raunverulegum tekjum.
4.
Gagnrýnið almenningsálit hér
heima og vonin um að stjómmála-
menn komist ekki upp með að hlaupa
frá gefnum upplýsingum. Ég tel for-
sendurnar fyrir samningaviðræðum
Ingi Björn Albertsson,
formaður Frjálslynda hægri flokksins:
Bylta þarf fj ár málaslj órn
ríkisins
i.
Það er ekkert vandamál til, sem
ekki er til lausn á, svo er einnig með
vanda ríkissjóðs.
Sá vandi sem ríkissjóður á við að
etja er fyrst og síðast tilkominn
vegna stjórnleysis og óráðsíu undan-
farinna ríkisstjórna, en þó er ástand-
ið í þeim efnum sínu verst hjá sitj-
andi ríkisstjórn, þar sem stjórn- og
ráðdeildarleysi hafa farið saman.
Því er það höfuðnauðsyn að breyta
vinnubrögðum í ríkisstjórninni og
fjárveitingarnefnd með það fyrir
augum að draga verulega úr sjálf-
virkum ríkisútgjöldum sem og öðrum
útgjöldum vegna gæluverkefna um
land allt, sem engum arði skila í þjóð-
arbúið. Þessi auma fjármálastjórn
sem við búum við og Iqarkleysi okk-
ar stjórnmálamanna til að takast á
við vandann, leiðir til þess að engin
ríkisstjóm fram til þessa hefur í raun
tekist á við vandann, sem er, að skera
á fjáraustur í vonlausar atvinnu-
greinar. Þetta leiðir ekki til annars
en sífellt hækkandi skatta til að
standa undir þessum óarðbæru at-
vinnugreinum og þessu verður að
linna.
Þá verður ríkið einnig að láta af
þeim ósið að fela atvinnuleysið í
landinu í hinum opinbera geira, nær
væri eins og áður er sagt að horfast
í augu við vandann og takast á við
hann. Það einfaldlega gengur ekki
að bæta þúsundum manna við á
launaskrá ríkisins á hverju ári, bara
til að dylja atvinnuleysi. Afleiðingar
þessarar fjármálastjórnar má til
dæmis sjá í því að við erum með
skuldugustu þjóðum heims miðað við
íbúatölu, og fer versnandi ef eitthvað
er. Ef litið er til landa þar sem óða-
verðbólga hefur geisað þá er það
samdóma álit færustu sérfræðinga
að hún hafi fyrst og fremst komið
til vegna rangra fjárfestinga ríkis-
valdsins og stóraukinna erlendra lán-
taka. Er nema von að mönnum bregði
við slíkar yfirlýsingar þegar litið er
á ástandið hér á landi.
Ríkisvaldið bendir einstaklingum
jafnt sem atvinnuvegunum á að nú
verði þeir að herða ólina enn um sinn.
Ríkisvaldið verður þá að ganga á
undan með góðu fordæmi en hugsa
ekki sem svo að það eitt eigi að
hafa sömu eða jafnvel meiri ráðstöf-
unartekjur en áður og ná þeim bara
með aukinni skattheimtu á öllum
sviðum. Verði ekki við brugðið mun
fólk flytjast í æ ríkara mæli úr landi
og við því verður að spoma. Það er
einungis hægt með því að hér sé
yfir höfuð lifandi. Hér verður því að
lina skattaáþján þá sem hvflir eins
og mara á fólki, og leyfa fólki að
eignast eitthvað annað en skatta-
kvittanir. Þá á ekki að refsa fólki
fyrir ráðdeild og spamað, en hygla
síðan þeim sem öfugt fara að. Eg
segi því hiklaust að við vanda ríkis-
sjóðs er hægt að ráða, en það þarf
kjark til þess. Við umræður á Al-
þingi um fjárlög bentum við þing-
menn Frjálslynda hægri flokksins á
leiðir. Þær hugmyndir komust að
sjálfsögðu ekki út til fólksins, þar
sem við erum ekki í einum af stóru
eða gömlu flokkunum, en við lögðum
til margskonar sparnað og niður-
skurð, sameiningu stofnana, fækkun
þingmanna og ráðuneyta og fleira
og fleira. Með því að fara þá leið sem
við bendum á væri stigið fyrsta skref-
ið í þá átt að ná tökum á fjármála-
stjóm ríkisins, þar sem allt á að
miðast við þjóðhagslegt mat samfara
arðsemi.
2.
Ég vona svo sannarlega að svo
verði og hef þá í huga síðustu orðin
í sVari mínu við fyrstu spurning-
unni. Að það er að mínu mati þjóð-
hagsiega afar brýnt og arðsemi slíks
fyrirtækis á ekki að þurfa að dyljast
fyrir neinum. Hitt er svo annað mál
að til þess að þessi tvö skilyrði nái
fram að ganga verða menn að gera
sér grein fyrir því að þá koma aðeins
tveir staðir til greina fyrir nýtt ál-
ver. Það er annars vegar við
Straumsvík eða hinsvegar við Gmnd-
artanga við Hvalfjörð.
Á báðum þessum stöðum er að-
staða fyrir hendi, þannig að ekki
þarf að eyða stórfé í hafnarfram-
kvæmdir og það eitt leiðir til þess
að fyrirtækið fer að skila arði mun
fyrr heldur en ef að það yrði reist
til dæmis við Eyjarfjörð, þar sem
eyða þyrfti strax í upphafi stórfé til
hafnarframkvæmda. Hér má ekki
kjördæmapot ráða ferðinni, enda á
mönnum að vera það Ijóst að því
fyrr sem slíkt fyrirtæki fer að skila
arði því betra fyrir þjóðfélagið í
heild, og því fyrr er hægt að veita fé
í ríkara mæli til annarra atvinnu-
tækifæra.
3.
Þegar menn gleyma því að valdið
og fríðindi þess eru komin frá fólkinu
fer illa. Þess vegna veit vitur stjórn-
andi að hann fer best með fríðindi
Kristín Einarsdóttir
EFTA og EB eins og þær nú liggja
fyrir vera alsendis óviðunandi og
hættulegar fyrir íslenska hagsmuni
og sjálfstæði þjóðarinnar. Þess vegna
tel ég rangt að taka þátt í þessum
samningaviðræðum og treysti engan
veginn þeim sem fara með umboð
íslands fyrir okkar hagsmunum. Þótt
gerðir hafi verið nokkrir fyrirvarar,
liggur það fyrir að jafnvel grundvall-
arhagsmunir eins og yfirráð yfir
auðlindum okkar eiga að vera samn-
ingsatriði. í raun er hér verið að stíga
fyrsta skrefið til formlegar aðildar
að Evrópubandalaginu þótt annað sé
látið í veðri vaka. íslendingar eiga
ekkert erindi inn í það bandalag. Sem
smáþjóð sem byggir tilveru sína á
náttúruauðlindum þurfum við að
hafa áfram rétt til eigin hagstjórnar.
Hagsmunir íslendinga eru líka svo
ólíkir öðrum EFTA-þjóðum að við
getum ekki talað sömu rödd og þær
gagnvart EB. Við lifum á því sem
hafið gefur. Það er okkar sérstaða.
Látið var að því liggja að fríverslun
með fisk innan EFTA sé mikið tromp
í samningaviðræðum við EB. Nú
þegar er hins vegar ljóst að það
dugar skammt, því að ÉB mun ekki
fallast á að leggja niður það víðtæka
styrkjakerfi sem sjávarútvegur býr
við innan bandalagsins.
Ingi Björn Albertsson
með því að nota þau sem minnst.
Hitt er svo annað mál að ég tel ekki
að fríðindi séu í raun mikil í æðstu
stöðum. Það ér mín skoðun að við
megum ekki vera svo nánasarlegir
við æðstu ráðamenn þjóðarinnar að
þeir geti ekki komið fram með þeirri
reisn sem við krefjumst af þeim, en
til þess þurfa þeir frekar á risnu að
halda en sérstökum fríðindum og
hana tel ég að þeir hafi og misnoti
ekki. Eitt get ég þó ekki sætt mig
við og það er að ráðherrar fái greidda
dagpeninga til viðbótar því að allur
útlagður kostnaður er greiddur fyrir
þá. Þessir dagpenignar renna síðan
beint í vasa viðkomandi aðila og
þetta á að afnema ekki seinna en
strax. Séu menn á þeirri skoðun, að
fríðindi séu of mikil, þá er einfaldast
að setja þröngar og afdráttarlausar
reglur um öll fríðindi hjá hinu opin-
bera.
4.
Það er nær útilokað að sjá fyrir um
framvindu mála í samningaviðræð-
um EFTA eða EB árið 1990. Það er
ýmislegt sem getur haft áhrif á þessi
mál. Til að mynda ör og byltingar-
kennd framvinda mála í Austur-
Evrópu, þar sem athygli og áhugi
almennings og stjórnmálamanna í
Því fyrr sem við áttum okkur á
því að hagsmuna okkar er best gætt,
með þvi að leita beinna sámninga
um samskipti okkra við EB því betra.
Við eigum að halda fast og ákveðið
á okkar málstað með tilliti til smæð-
ar þjóðarinnar og leita sem víðast
samninga um okkar viðskiptalegu
hagsmuni.
Það er einkennilegt til þess að
vita að á sama tíma og hið mið-
stýrða kerfi, sem kennt hefur veirð
við Marx og Lenín, er að hrynja til
grunna í Austur-Evrópu, er í uppsigl-
ingu ólýðræðislegt og miðstýrt kerfi
í Vestur-Evrópu, sem margir aðilar
hérlendis vilja svo ólmir tengjast.
5.
Öll heimsbyggðin hlýtur að fagna
þeirri viðhorfsbreytingu sem er að
verða í Austur-Evrópu um þessar .
mundir og ekki síður að þessar miklu
þjóðfélagsbreytingar hafa víðast
hvar farið friðsamlega fram. Hrun
Berlínarmúrsins ætti að vera okkur
vegvísir í viðleitni okkar til að eyða
tortryggni og úlfúð milli manna og
þjóða.
Þó að þessa dagana hvíli skuggi
yfir þeim jákvæðu breytingum sem
átt hafa sér stað í austurhluta Evr-
ópu vegna mannfalls í Rúmeniu, er
ég bjartsýn á framhaldið. Það er
athyglisvert að breytingamar hafa
orðið fyrir ákall fólksins eftir frelsi
og nýjum lausnum á þeim mikla efna-
hagsvanda sem við blasir. í svoköll-
uðum alþýðulýðveldum voru vald-
hafamir sjálfir fastir í gamla farinu
og leituðu ekki nýrra lausna. Þeir '
urðu því að gefast upp fyrir kröfu
fólksins um lýðræði. Fólkið fann að
nú var rétti tíminn. Sú hugarfars-
breyting sem einkennir nýja valdhafa
í Sovétríkjunum hefur aukið fólki í
löndum Austur-Evrópu kjark og þor
til að takast á við vandamálin heima
fyrir. Fólk finnur að með samstöðu
tekst að bijóta á bak aftur þau höft
og þá frelsisskerðingu sem vopn,
gaddavír og múrar hefur neytt það
til að lifa við síðustu áratugi.
Það sem einkum vekur bjartsýni
og von um frelsi og frið ekki aðeinss
í Austur-Evrópu heldur alls staðar í
heiminum er, að þrátt fyrir kúgun í
áratugi hefur ekki tekist að bijóta á
bak aftur vilja fólks og frelsisþrá.
einstökum EB-ríkjum mun fyrst og
fremst beinast í þá átt að hjálpa
þessum ríkjum í átt til lýðræðis og
frelsis.
Einnig mun vaxandi hræðsla
stjómmálamanna og hagsmunasam-
taka innan ýmissa EFTA-ríkja, við
að missa sérstöðu sína og völd í við-
komandi löndum, spila inn í. Þá má
ekki gleyma sterkri þjóðemiskennd
með ótta við of nána samvinnu við
erlenda aðila, hræðslu við smæð
landa EFTA í samanburði við EB-
ríkin og harðri andstöðu við yfir-
þjóðlegar ákvarðanir, ásamt hræðslu
við afleiðingar frjáls flæðis fjár-
magns. Allt þetta mun reynast þungt
í skauti við samningaborðið, þannig
að ég efast í raun um að árið 1990
dugi til þess að ná samkomulagi.
5.
Þeir atburðir sem hafa verið að
gerast í Austur-Evrópu eru einhveij-
ir þeir gleðilegustu í háa herrans tíð.
Það sem hefur fyrst og fremst vakið
athygli mína er hversu hratt komm-
únisminn hefur hrunið og hversu rík
þátttaka alls almennings í þeim at-
burðum virðist hafa verið. Almenn-
ingur þar eystra hefur greinilega
verið orðinn fullsaddur og sagt hing-
að og ekki lengra, þetta gengur ekki
lengur, nú tökum við völdin. (Það
er sennilega eitthvað þessu líkt sem
þarf að gera varðandi fjármálastjóm
íslenska ríkisins, fjármálalega bylt-
ingu.) Það sem á ekki hvað minnstan
þátt í þessari þróun er að íbúar aust-
ursins hafa smátt og smátt komist
í kynni við vestræna menningu og
vestræna lifnaðarhætti. Fyrst og
fremst í gegnum fjölmiðla. Þá hefur
smátt og smátt gætt vaxandi
óánægju þegar menn hafa séð sam-
anburðinn að ógleymdum öllum höft-
um og bönnum, oki og kúgun, fá-
tækt, skorti og siðblindu ráðamanna.
Allt hefur þetta að lokum fyllt bikar-
inn svo að útúr f læddi með af leiðing-
um sem umheimurinn hefur orðið
vitni að undanfömu.
Fijálslyndi hægri flokkurinn vill
nota þetta tækifæri og óska lands-
mönnum öllum Guðs friðar með von
um gleðilegt ár.