Morgunblaðið - 07.01.1990, Blaðsíða 12

m Jjv-a'. : ! ,)■■ 'rsma em ui’.r ; :i
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUÐAGUR- 7: -JANUAR 1990
eftir Guðm. Halldórsson
EFTIR ÞÆR breytingar, sem
hafa orðið í Austur-Evrópu að
undanförnu, ræður enginn einn
maður lengur lögum og lofiim
í nokkru landi þar nema í Al-
baníu. Nýir valdhafar hafa tek-
ið við stjórnartaumunum, flest-
ir lítt reyndir og lítt kunnir, og
reynt er að segja skilið við fyrri
stjórnarhætti, en enginn veit
hvað við tekur.
Sú spurning vaknar hvort
völdin muni aftur safnast
saman á hendur eins
manns í einhverju þess-
ara landa eða í þeim öll-
um, eins og venja hefur
verið, Svarið fer eftir því
hve miklar grundvallar-
breytingar verða gerðar á stjórn-
kerfi, sem gat af sér Stalín í Sov-
étríkjunum, Walter Ulbricht og
Erích Honecker í Austur-Þýzkal-
andi, Todor I. Zhivkov í Búlgaríu
og Nicolae Ceausescu í Rúmeníu.
Þótt þetta kerfi sé kennt við
Stalín er ftjóanga þess að finna í
upphaflegum hugmyndum Leníns
um kommúnistaflokkinn, eins og
bent er á í New York Times. Sam-
kvæmt þeim var gert ráð fyrir að
völdin væru sameinuð í hendur
fárra forystumanna, sem talið var
hægt að treysta. Skömmu áður en
Nóbelsverðlaunahafinn Andrei D.
Sakharov lézt benti hann Míkhaíl
S. Gorbatsjov, forseta Sovétríkj-
anna, á að þótt umbótasinnaðir
kommúnistaleiðtogar hefðu tekið
við stjórninni væri of miklum vöid-
um safnað á fárra hendur.
Inn úr kuldanum
Nýju leiðtogarnir I Rúmeníu eru
afkvæmi valdakerfisins, sem þeir
risu gegn. Nýr forseti landsins, lon
Iliescu, er 59 ára garnall kommún-
isti, sem var rekinn úr miðstjórn-
inni fyrir tæpum 20 árum. Hann
er sagður handgenginn Gorbatsjov
og mun hafa kynnzt honum þegar
hann var við nám í vatnafræði í
Moskvu. Hann tók einnig háskóla-
próf í viðskiptafræði, var formaður
félags rúmenskra stúdenta í
Moskvu og varð formaður rúm-
enska stúdentafélagsins þegar hann
kom heim til Rúmeníu.
Iliescu var um skeið yfirmaður
áróðursdeildar miðstjórnarinnar og
vann fleiri störf fyrir miðstjórnina.
Hann varð aðalfulltrúi í miðstjórn
1969 og skjótur frami hans virtist
sýna að hann væri stuðningsmaður
Ceausescus, en einhvern tlma þegar
hann var æskulýðsráðherra, 1967-
1972, fóru margir að líta svo á að
Iliescu ógnaði völdum hans. Þremur
árum eftir brottvikninguna úr mið-
stjórninní 1971 var hann sendur ti!
Iasi, nálægt sovézku landamærun-
um, og síðan fékk hann aðeins að
stunda fremur ómerkileg störf fyrir
f lokkinn. Á síðari árum hefur hann
verið forstjóri bókaforlagsins
Technica.
Skýringarnar á því að Iliescu féll
í ónáð eru einkum taldar þær að
hann var of opinskár og gagnrýndi
það sem aflaga fór. Hann var einn-
ig talinn meiri fyigismaður tækni-
veldis en hugmyndafræðingur. Auk
þess naut hann virðingar mennta-
manna og hlaut stuðning meðal
ungs fólks.
Iliescu var ekki í hópi áhrifa-
manna, sem undirrituðu frægt bréf
til Ceausescus með gagnrýni á
harðstjórn hans í marz 1989.
Ástæðan er sögð sú að forsprakk-
arnir hafi óttazt að líf hans gæti
komizt í hættu, ef hann skrifaði
undir bréfið. Á þeim tíma virðist
hafa verið álitið að hann mundi
gegna mikilvægu hlutverki í rúm-
enskum stjórnmálum I framtíðinni,
þótt engan óraði fyrir því að hlut-
verk hans yrði eins þýðingarmikið
og í ijós kom, þegar hann birtist (
sjónvarpinu fyrir jólin og tilkynnti
að Ceausescu hefði verið handtek-
inn.
„Aðalsmaðurinn“
Hinn nýi forsætisráðherra Rúm-
eníu, Pelre Roman, tilheyrir svo-
köiluðum „aðli“ kommúnista, þar
sem faðir hans, Vaiter Roman, var
félagi í örlitlum flokki rúmenskra
kommúnista fyrir heimsstytjöldina
1939-1945 og barðist gegn Franco
í borgarastrfðinu á Spáni.
Faðir hans hét réttu nafni Ernst
Neulander og var af ætt gyðinga-
presta í Oradera í Transylvaníu, en
tók sér nafnið Valter Roman, þegar
hann gerðist baráttumaður komm-
únista ungur að árum. Hann starf-
aði fyrir Komintern í Moskvu á
stríðsárunum og kvæntist spænskri
konu, Hortensiu, móður Petre Rom-
an og systur hans, Carmen.
Petre Roman fæddist 1946 í
Búkarest, þegar faðir hans stóð á
hátindi ferils síns. Valter Roman
vai' um skeið forseti herráðs rúm-
enska landhersins og ráðherra fjar-
skiptamála, en féll í ónáð vegna
gruns um „títóisma". Hann fékk
uppreisn æru 1953 og varð for-
stjóri pólitísks bókaforlags,
Sonurinn virðist ekki hafa verið
látinn gjaida þess að faðir hans féil
í ónáð. Hann stundaði nám í Petru
Groza-framhaldsskólanum í Búkar-
est og fékk seinna að læra í háskól-
anum í Toulouse í Frakklandi. Hann
hefur gegnt starfi prófessors í verk-