Morgunblaðið - 01.02.1990, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. FEBRÚAR 1990
Dagskrá Norræna hússins:
Bellmaii-hátíð og bæk-
ur á niðursettu verði
DAGSKRÁ Norræna hússins í febrúar til mars á þessu ári er komin
út. Meðal nýbreytni í starfi hússins má nefha að fyrirlestrar verða
haldnir síðasta sunnudag hvers mánaðar og verða fyrirlesarar allir
frá Norðurlöndunum. Einnig verður viðamikil starfsemi á meðan
þing Norðurlandaráðs fer fram í Reykjavík. Dagskráin hefst 25. febrú-
ar þegar Aurora III, sýning 20 ungra norrænna listamanna, verður
opnuð. Þá verður kynning á sænska ljóðskáldinu Tomas Tranströ-
mer, sem tekur á móti bókmenntaverðlaunum Norðurlandaráðs í
tengslum við þingið. Þá ætlar bókasafn Norræna hússins að falbjóða
bækur sem safninu hefúr borist á undanförnum árum.
Starfsemin hefst laugardaginn
3. febrúar með dagskrá um sænska
söng- og vísnaskáldið Carl-Michael
Bellman. Sænski vísnasöngvarinn
Axel Falk flytur Belmanssöngva við
undirleik gítarleikarans Bengts
Magnussons. Þeir fara einnig til
Akureyrar og flytja sömu dagskrá
4. febrúar. Dagskráin verðurendur-
tekin mánudaginn í Norræna hús-
inu 5. febrúar. 10. mars verður ald-
arafmælis Everts Taube minnst
með vísnatónleikum í Norræna hús-
inu og úti á landi. Flytjendur verða
Duo Vi frá Svíþjóð.
í hádeginu á miðvikudögum verð-
ur boðið upp á háskólatónleika en
þeir verða alls sjö talsins í febrúar
'íil mars.
17. febrúar næstkomandi býður
bókasafn Norræna hússins fyrst
allra bókasafna á íslandi, bækur til
sölu á lágu verði. Um er að ræða
nokkur hundruð titla, bæði skáld-
sögur og fræðibækur sem safninu
hefur áskotnast á undanfömum
árum. Bóksala sem þessi hefur
tíðkast á bókasöfnum erlendis en
ástæða þessara sölu er plássleysi
sem bókasafnið býr við. Einnig
verða til sölu gamlar sýningarskrár.
' Norski sagn- og þjóðháttafræð-
ingurinn Olav Bo flytur fyrsta
sunnudagsfyrirlesturinn 25. febrú-
ar næstkomandi. Sama dag verður
dagskrá í Norræna húsinu vegna
þings Norðurlandaráðs í Reykjavík.
Sigmund Groven munnhörpuleikari,
Ivar Anton Waagaard, píanóleikari
og Lars Hauge, vísnasöngvari
skemmta ásamt Garði Cortes,
óperusöngvara.
Gítarleikarinn Bengt Magnus-
son.
Kynning verður á norskum,
sænskum, finnskum og dönskum
bókmenntum og rithöfundar frá
þessum löndum verða gestir. 10.
mars verður norsk bókakynning og
gestur verður rithöfundurinn og
kvikmyndaleikstjórinn Vibeke
Lokkeberg. Daginn eftir, 11. mars
segir hún frá töku kvikmyndar
sinnar „Loperjenten" og myndin
verður sýnd af myndbandi. 17.
mars verður finnsk bókakynning
og gestur verður Esa Sariola rithöf-
undur. 24. mars verður sænsk bóka-
kynning en ekki er afráðið hver
gesturinn verði á kynningunni.
Gestur á dönsku kynningunni 31.
mars verður Helle Stangerup rithöf-
undur. Fyrirlestrarnir hefjast allir
kl. 16.
Mánudaginn 26. febrúar flytur
Borgþór S. Kjærnested hádegis-
fyrirlestur um Island í nútímanum
og Þorbjöm Broddason hefur um-
sjón með dagskrá fyrir blaðamenn
frá Norðurlöndum undir yfirskrift-
inni íslenskir fjölmiðlar. Um kvöldið
verður dagskrá með Tomas
Tranströmer, verðlaunahafa bók-
menntaverðlauna Norðurlandaráðs.
27. febrúar flytur Hjörtur Pálsson
fyrirlestur um íslenskar bókmenntir
og Gylfí Þ. Gíslason flytur hádegis-
fyrirlestur um íslensk efnahagsmál.
28. febrúar flytur Haraldur Ólafs-
son mannfræðingur hádegisfyrir-
lestur sem nefnist Islendingar. Loks
flytur Ingibjörg Hafstað fyrirlestur
um stöðu kvenna í íslensku sam-
félagi. Fyrirlestramir verða allir á
sænsku.
Vísnasöngvarinn Axel Falk.
NEYTENDAMÁL
menn hafa geta sýnt fram á, að
geislun eykur ekki geislavirkni í
fæðunni umfram það sem til stað-
ar er í plöntum frá náttúrunnar
hendi. En þessari geislatækni mun
þó ekki vera hægt að beita á allar
fæðutegundir.
Ávinningur af geislun matvæla
er sagður sá, að hægt vérði að
auka öryggið með því að draga
úr skemmdum í matvælunum,
einnig með því að auka geymslu-
þolið og bæta áferð ákveðinna
fæðutegunda.
Ókosturinn væri aftur á móti
sá, að geislunin eyðir ákveðnu
magni vissra vítamína sérstaklega
C vítamíns og thíamíns (B
vítamín). Lítill geislaskammtur
eyðir ekki efnahvötum eða vírus-
um sem valda skemmdum í mat-
vælum. Geislunin dregur heldur
ekki úr áhrifum eiturefna af völd-
um sýkla sem þegar eru til staðar
í fæðunni, þ.e. að geislamir getr.
eytt bakteríum en ekki eiturefnum
sem þær geta framleitt.
Þessa geislatækni er ekki hægt
að nota við fitu- eða olíuríka fæðu,
þar sem fitan hefur tilhneigingu
til að þrána og breyta bragði
fæðunnar.
Geislun matvæla hefur bæði
sínar jákvæðu og neikvæðu hlið-
ar, eins og öll tækni sem notuð
er við matvælaframleiðslu. Við
verðum að treysta því að vísinda-
menn og opinberir aðilar tryggi
það, að þegar matvæli eru geis-
luð, sé gætt fyilsta öryggis við
framleiðslu heilnæmrar fæðu.
Þýtt og endursagt: M. Þorv.
SPEKI DAGSINS
Allt orkar tvímælis, þá
gjört er.
Salmonellubaktería er algeng í kjúklingum.
Geislun matvæla
GEISLUN matvæla getur verið
mjög áhrifarík aðgerð við eyð-
ingu örvera og sníkjudýra í
matvælum. Geislun er talin
vera heppileg þar sem hún get-
ur komið í stað nitrits, en það
hefúr verið notað gegn óæski-
legum örverugróðri í matvæl-
um, aðallega kjötmeti. Einnig
getur geislun komið í stað eit-
urúðunar sem notuð er til að
útrýma skordýrum og bakter-
íum í ákveðnum fæðutegund-
um.
Vísindamenn hafa í 40 ár
rannsakað áhrif geislunar á
fæðuna og nú hafa sérfræðing-
ar FAO (fæðu- og landbúnaðar-
stofnunar Sameinuðu þjóð-
anna), WHO (alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunarinnar) og IAEA
(alþjóðakjarnorkumálastofun-
arinnar), lagt til að fylgt verði
ákveðnum reglum um geisla-
styrk við geislun matvæla og
að löggjafar samræmi lög í
þeim efnum.
Geislunin fer þannig fram, að
orkuríkar stuttbylgjur t.d. rönt-
gen- eða gammageislar fara í
gegnum fæðuna, þar sem hún
berst að á færibandi. Geislar þess-
ir gera fæðuna ekki geislavirka.
Þessi tækni hefur um árabil
verið notuð víða um heim við
ákveðnar aðstæður. í Banda-
ríkjunum og í Rússlandi hafa
geimferðastofnanir geislað mat-
væli geimfara í geimferðum, í
þeim tilgangi að fyrirbyggja
hættu á matareitrunum. í Bret-
landi hafa sjúklingar í gjörgæslu,
með lítið mótstöðuafl af völdum
sjúkdóma, fengið geislaða fæðu.
Skordýr og sníkjudýr eru sögð
mjög viðkvæm jafnvel fyrir litlum
skammti geislunar. Ef hægt væri
að gera skaðvalda eins og skordýr
óvirk í fóðurgeymslum og þá sér-
Skordýr valda mengun í
kryddi.
staklega í korni, er talið að koma
megi í veg fyrir miklar skemmdir
í matvælum, sem bæta myndi
fæðuforða heims.
Meðalstór geislaskammtur er
talinn geta eytt skaðlegum gerl-
um í fæðutegundum eins og kjúkl-
ingum, rækjum og skelfiski.
Slíkur skammtur gæti einnig gert
óvirkar eða eytt hættulegum
bakteríum eins og salmonellu og
campylobakter. Hár geislastyrkur
gæti dregið úr bakteríugróðri og
tímgun skordýra í fæðutegundum
eins og kryddi, þar sem öryggi
vegna notkunar kemískra efna
væri talið vafasamt.
Efasemdir hafa komið fram um
öryggi geislaðra matvæla og sér-
staklega að geislarnir geri þessi
matvæli vart neysluhæf vegna
óeðlilegrar geislavirkni. Vísinda-