Morgunblaðið - 17.02.1990, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 1990
Snerta flytur verk
eftir Askel Másson
Tónlistarhópurinn Snerta
heldur tónleika í sal Félags
íslenskra hljómlistarmanna,
Rauðagerði 27, sunnudaginn 18.
febrúar nk. og heíjast þeir kl.
17.00.
Á tónleikunum verður flutt verk-
ið Sindur fyrir fjóra slagverksleik-
ara eftir Áskel Másson. Verkið var
samið á vormánuðum 1989 eftir
pöntun Snertu og frumflutt í Þjóð-
leikhúsinu 1. júní sl. Snerta vinnur
nú að hljóðritun verksins fyrir
Ríkisútvarpið og væntanlega hljóm-
plötu.
Snerta er skipuð fjórum slag-
verksmönnum, þeim Árna Áskels-
syni, Eggerti Pálssyni, Maartin van
der Valk og Pétri Grétarssyni.
Áskell Másson
Sýning á
verkum
Eiríks Smith
í tilefni af listaverkagjöf Eiríks
Smith listmálara til Hafnarborg-
ar, menningar- og listastofhunar
Hafnarfjarðar, er sýning á verk-
um hans opin alla daga nema
þriðjudaga frá kl. 14-19.
Sýningunni lýkur 25. febrúar
næstkomandi.
Vaxtagjöid sem hlutfall (%) af útgjöldum ríkissjóðs 1980-90
Miðað ervið greiðslu- fjárlög %
grunn og "endurlán ^_______________|___
ríkissjóðs" eru reiknuð
með öll árin
1980 '81
'89 '90
Heimild: Þjóðhagsstofnun
I Vaxtagreiðslur ríkissjóðs í ár
um 10 milljarðar króna.
I Vaxtagreiðslur ríkissjóðs
jafngilda því að hver Islend-
ingur greiddi um 40 þúsund
krónuríár.
I Ráðherrar láta eins og smá-
kóngar í ríkjum sínum og
ráðskast með almannafé, sem
þeirra eigið væri.
Fjárlög eru haldlítið stjórntæki
sem enginn tekur mark á.
Hallinn á ríkissjóði í ár og í
fyrra verðurá bilinu 10 til 12
milljarðar króna.
I Alþingismenn eru iðnari við
samningu eyðslufrumvarpa en
tekjuöflunarfrumvarpa.
I Tregðulögmál gerir það að
verkum að ríkisútgjöld aukast
stöðugt, þrátt fyrir annan
ásetning stjórnmálamanna.
Enginn tekur mark á
fjárlögum
Ein höfuðskýring þess að Al-
þingi, löggjafarsamkunda íslend-
inga, og fjárlög hvers árs um sig
veita framkvæmdavaldinu ekki það
aðhald og þann aga sem nauðsyn-
legur er, er sú að ólíkt því sem
tíðkast í siðmenntuðum lýðræð-
isríkjum Vesturlanda, þá eru fjár-
lög hér á landi ekki tekin alvar-
lega. Það virðist vera Ienska hér,
að öllu megi kippa í liðinn eftir á
og lyfið óbrigðula sem stjórnar-
herrarnir nota til „lækninga“ er
aukafjárveiting. Ríkisfyrirtæki og
stofnanir geta nánast bókað það
að þær fái auknar fjárveitingar í
komandi fjárlögum, fari þær fram
úr gildandi fjárlögum hverju sinni.
Hér gerist það ekki að ríkisstjórnir
standi og falli með framkvæmd
fjárlaga. Hvað skýrast kemur þetta
aga- og ábyrgðarleysi ríkjandi
stjómarherra fram hveiju sinni,
þegar stjómarskipti eru fyrir dyr-
um — þá er hægt að opna opin-
bera sjóði upp á gátt og veita
grimmt á báða bóga, hvað sem
heimildum fjárlaga líður. Hræðsla
stjórnvalda við kjósendur og þann
möguleika að menn nái ekki endur-
kjöri verður öllu öðru yfirsterkari
og þeir sem „hafa puttana á opin-
berum sjóðum", svo notað sé marg-
frægt orðalag eins frægasta kjör-
dæmapotarans, Stefáns Valgeirs-
sonar, keppast við að reisa sér
„ódauðlega minnisvarða" knúnir
áfram af þeim drifkrafti sem felst
í sannfæringunni um að framtíðin
muni með einum eða öðrum hætti
greiða niður afrekin. Ætli það
megi ekki segja að slík afstaða
mótist af kjörorðinu: Koma dagar,
koma ráð?
Hræðsla við kjósendur
heftir þingTiienn
Einn alþingismaður sagði í sam-
tali við mig um þetta efni að hann
teldi að það þyrfti langan aðdrag-
anda og undirbúning til þess að
ná fram raunverulegu aðhaldi,
hagræðingu og sparnaði í ríkisút-
gjöldum og rekstri. Það þyrfti að
breyta lögum og stjórnmálamenn
þyrftu að hafa áætlun um rekstur
og framkvæmdir sem tæki að
minnsta kosti til eins kjörtímabils
í senn, en ekki aðeins til hvers fjár-
lagaárs í senn. Hann sagði að hann
og aðrir þingmenn gerðu sér fylli-
lega grein fyrir því að slíkt væri
varla vænlegt til vinsælda og að
ýmsar ákvarðanir þyrfti að taka,
sem gætu reynst sársaukafullar.
Gera má sér í hugarlund að
dirfska þingmanna til slíkra
ákvarðana ykist, ef þessi háttur
yrði hafður á, enda mætti þá gera
sér vonir um að sjá raunverulegan
og markvissan árangur af starfinu
að fjórum árum liðnum — árangur
sem stjórnmálamenn hefðu þor í
sér að leggja undir dóm kjósenda.
Það er nú einu sinni svo að kjós-
endur heima í héraði spyija ekki
þingmenn sína hvernig gangi að
halda verðbólgu í skefjum, eða
gengi stöðugu; þeir líta ekki á
ríkissjóð sem stjórntæki til sveiflu-
jöfnunar; þeir, eins og svo margir
þingmenn þeirrá, úr öllum flokk-
um, líta til þess hversu miklu
„þingmanninum mínum tekst að
punga út úr ríkissjóði, til góða fyr-
ir kjördæmið mitt, fyrir brúna
mína, fyrir veginn minn, fyrir jarð-
göngin mín, fyrir flugvöllinn minn,
fyrir skólann minn, fyrir heilsu-
gæslustöðina mína“ o.s.frv. Stað-
bundnir hagsmunir og hagsmunir
þjóðarheildarinnar fara síður en
svo alltaf saman, kannski sjaldn-
ast, en hver er sjálfum sér næstur
og margur horfir því af skiljanleg-
um ástæðum til nánasta umhverfis
og hvernig það býr að viðkom-
andi. Hræðsla kjördæmapotaranna
við dóm kjósenda er því að mörgu
leyti skiljanleg, enda þarf þykkari
skráp og sterkari bein til þess að
taka óvinsælar en þjóðhagslega
hagkvæmar ákvarðanir, en að taka
ákvarðanir sem byggjast á stöð-
ugri vinsældakeppni.
Erum við skattpínd þjóð?
Raunar hefur þjóðarsálin um
alllanga hríð verið staðfastlega
sannfærð um að hér búi skattpínd
þjóð. Tölulegar upplýsingar sýna
að beinir skattar Islendinga eru
lægra hlutfall af þjóðartekjum en
hjá helstu viðmiðunarþjóðum okk-
ar, en það sama verður alls ekki
sagt um óbeinu skattana, sem
munu óvíða jafn háir og hérlendis.
Auk þess benda málsvarar aukinn-
ar skattheimtu á að það sé léttvæg
röksemd að skattahlutfall ætti að
vera lægra hér en í viðmiðunar-
löndunum, þar sem við þurfum
ekki að veija háu hlutfalli fjárlaga
til vamarmála eins og tíðkist í
öðrum löndum. Það að halda uppi
byggð jafn víða og hér er gert, í
100 þúsund ferkílómetra landi,
sem hafi aðeins kvartmilljón íbúa,
sé jafn þungur útgjaldaliður á sam-
félaginu og varnarmálin séu í öðr-
um löndum.
Má ekki binda hendur
ráðamanna með fjárlögum
sem skulu halda?
Það má spyija sem svo, fyrst
litlu máli virðist skipta hveijir eru
við stjórnvölinn, hvort ekki megi
binda betur hendur ráðamanna
hvað fjáraustur úr ríkissjóði varð-
ar. Er ekki hægt að setja lög um
að fjárlög skuli halda og ef halli
ríkissjóðs verði umfram einhveija
tiltekna upphæð, eða umfram
ákveðinn hundraðshluta fjárlaga,
þá jafngildi það einfaldlega stjórn-
arfalli? Skyldu ráðamenn ekki fara
betur með almannafé, ef þeir væru
bundnir af slíkum lögum og látnir
sæta ábyrgð? Þannig hefði Alþingi
svipu á sjálft sig og framkvæmda-
valdið. Það er vart hægt að hugsa
sér meiri refsingu fyrir ráðherra,
en að verða að láta stól sinn af
hendi. Væri ekki farsælla að ráð-
herrar sættu samskonar aðhaldi
og forstjórar einkafyrirtækja? Ráð-
herrarnir og aðrir sem ráðstafa
almannafé haga sér í mörgum til-
vikum sem slíkir, en þurfa ekki
að axla samskonar ábyrgð. Reynsl-
an hefur sýnt okkur að fátt er
ríkjandi ráðherrum kærara en ráð-
herrastóllinn eftirsótti.
Þá má einnig spyrja sem svo,
hvort ómarkviss niðurskurðará-
form stjórnvalda, eins og nú virð-
ast vera í burðarliðnum hjá ríkis-
stjórninni, muni nokkurn tíma skila
sér í raunverulegum niðurskurði
ríkisútgjalda. Er ekki bara verið
að setja eitthvað á blað, til þess
að friða aðila vinnumarkaðarins
og kjósendur? Hér skal enginn
dómur lagður á það, enda mun
tíminn einn skera úr um hvort
þessi áform takast eða ekki. Hitt
er staðreynd, að hallinn á ríkis-
sjóði fyrir síðastliðin tvö ár og árið
í ár stefnir í að verða á bilinu 18
til 20 milljarðar króna. Hvað segir
það okkur um vaxtagreiðslur þjóð-
arbúsins í framtíðinni?