Morgunblaðið - 18.02.1990, Blaðsíða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 1990
eftir Árno Þórarinsson/myndir: Ragnar Axelsson
MAGNÚS THORODDSEN segist líta á áfengi sem gleði-
gjafa, sé rétt með það farið. Engu að síður varð það örlaga-
valdurinn í lífi forseta Hæstaréttar íslands.
Þegar hann kom til starfa sinna í Hæstarétti að morgni
fimmtudagsins 24. nóvember 1988 datt honum síst af öllu
í hug að staða hans við þá virðingarstofhun væri í hættu.
En þegar dagurinn var að kvöldi kominn sneri annað upp
á teningi gæfunnar. Forseti Hæstaréttar var kominn í vörn
íyrir kaup sín á áfengi. Hann var krafinn opinberra skýr-
inga á því hvers vegna hann hefði keypt 2.160 flöskur á
kostnaðarverði á tveggja ára tímabili sem einn af hand-
höfum forsetavalds. Hann var sakaður um misnotkun á
forréttindum. Ásakanirnar og fjaðrafokið sem þær höfðu í
íör með sér leiddu til þess að Magnús Thoroddsen var svipt-
ur embætti sínu, fyrstur hæstaréttardómara í sögu lýðveld-
isins, með meirihlutaúrskurði þess dómstóls sem hann hafði
áður starfað við. Hann telur að þar hafi verið brotin á sér
lög. Sá dómari sem að áliti margra hafði í starfi umfram
aðra staðið vörð um réttindi einstaklingsins gagnvart ríkis-
valdinu var sjálfur orðinn að slíku dómsmáli.
Kaldhæðni örlaganna í máli Magnúsar Thoroddsens nær
því ekki einvörðungu til gleðigjafans, sem hann telur reynd-
ar að afhjúpi fúrðulegan tvískinnung í íslensku þjóðinni.
Hann kímir góðlátlega þegar hann er spurður um notkun
sína á þeim fríðindum sem urðu honum, með óbeinum
hætti, að falli. „Ég er enginn bindindismaður," segir hann.
„En áfengisneysla er heldur ekkert vandamál hjá mér og
hefúr aldrei verið. Ég tel mig ekki nota það meira en geng-
ur og gerist. Þegar ég starfaði úti í Frakklandi gat ég
aldrei tileinkað mér þann sið innfæddra að drekka að
minnsta kosti hálfa rauðvínsflösku með hádegismatnum.
Ég varð bara syfjaður af því!“
þijátíu ára búskap þeirra Sólveigar
Kristinsdóttur Thoroddsens hefur
Magnús ævinlega komið daglega
heim í hádegismat. Nú þegar þau
setjast að í Genf hefur hann áhyggj-
ur af því að slíkt gæti reynst erfitt
sökpm fjarlægða milli nýs heimilis,
sem þau eru reyndar ekki búin að
finna, og bækistöðva Fríverslunar-
bandalags Evrópu, þar sem hann
mun starfa næstu árin. í einbýlis-
húsinu í Ártúnsholtinu verður hins
vegar áfram Magnús Thoroddsen.
Sá er þó aðeins fárra mánaða gam-
all, fyrsta bamabarnið, sonur eldri
dótturinnar, Gerðar, sem er lög-
fræðingur eins og pabbinn, og
tengdasonarins ívars Pálssonar.
Það er létt yfir þeim hjónum fyr-
ir brottförina. Og engan bilbug að
fínna á Magnúsi þrátt fyrir embætt-
ismissi, fjölmiðlafár, réttarhöld og
persónulegar árásir. Hann er kvikur
og glettinn, snöggur upp á lagið
og tekur öllum spurningum af yfír-
veguðu æðruleysi. En hvemig blasti
framtíðin við honum þegar hann
gekk út úr Hæstarétti 8. desember
sl. eftir að hafa tapað dómsmálinu?
Leið honum sem æmlausum manni?
„Nei,“ svarar hann strax. „Ég
átti von á annarri niðurstöðu og
dómurinn var mér því mikil von-
brigði. En það fyrsta sem ég gerði
eftir að ég kom heim var að skrifa
umsókn um að fá leyst til mín
hæstaréttarlögmannsleyfíð. Það
reyndist auðsótt og ég hef reyndar
þegar flutt mitt fyrsta mál fyrir
bæjarþingi Reykjavíkur; það varð-
aði ágreining um rétt til að fá af-
hentan farm samkvæmt farmskír-
teini. Um tvennt var að ræða fyrir
mig: Að fara út í lögmannspraxís
eða sækja um starf hjá alþjóða-
stofnun. Og nú hefur hið síðar-
nefnda orðið ofaná.“
Hann segir að starfíð hjá EFTA
hafi komið til sín nánast fyrir tilvilj-
un. „Við vorum stödd hjá yngri
dóttur okkar, Þóru Björgu, og
tengdasyni, Aðalsteini Jónatanssyni
frá Vestmannaeyjum, í Long Beach
í Kaliforníu í desember. Einn daginn
hringir Gerður til okkar frá íslandi
og segist hafa séð auglýstar stöður
hjá EFTA í Genf. Hún spyr hvort
ég ætli ekki að sækja um. Ég segi:
Sæktu bara um fyrir mig. Það gerði
hún og daginn eftir fæ ég send
gögn á telefaxi sem ég útfyllti og
sendi um hæl. í framhaldi af því
fékk ég beiðni um að koma til Genf-
ar og ræða þar við yfirmenn laga-
deildar og stjórnsýsludeildar EFTA,
sem báðir eru Svíar, og við varaað-
alritara samtakanna, sem er Finni.
Ég var hjá þeim heilan dag og 11.
janúar fékk ég svo ráðningarsamn-
ing sendan til íslands. Þar með var
það klappað og klárt."
Magnús segir að starf hans á
lagasviði EFTA verði fólgið í því
að semja Iagareglur um sameigin-
legan markað (European Economic
Space eða EES) sem fyrirhugað er
að EFTA og Evrópubandalagið
komi á fót og á að verða stærsti
fijálsi markaður i heimi. Um 19
stöður sem auglýstar voru sóttu 527
og um sjö störf hjá lagadeildinni
sóttu 50-60. Hann segist ekki hafa
hugmynd um hvernig honum hafi
tekist að skjóta öllum þessum fjölda
aftur fyrir sig. „Ég geri fastlega
ráð fyrir að ég hafí notið þess að
hafa starfað áður hjá alþjóðastofn-
un. Ég var í þrjú ár hjá Mannrétt-
indanefnd Evrópu í Strassborg og
hef enskt lagamál á mínu valdi.
Ég er vanur að semja lagatexta á
ensku, en enskt talmál og lögfræði-
leg enska eru tvennt ólíkt. Að auki
hef ég Norðurlandamálin, þýsku og
frönsku. Svo hef ég starfað að lög-
fræði í rúma þijá áratugi. Þetta
hlýtur allt að hafa sitt að segja.
En ég veit ekki hveijir hinir um-
sækjendumir voru.“
Varðstu var við að dómsmálið
gegn þér hér heima, aðdragandi
þess og niðurstaða hefðu borist inná
borð til þeirra hjá EFTA?
„Þeir vissu greinilega af þessu.
Ein spurningin sem þeir lögðu fyrir
mig var: Hvers vegna hættirðu í
Hæstarétti íslands? Eg svaraði með
einu orði: Dismissal! Eg var rekinn!
Ég sagði þeim allt af létta. Þeir
hlógu bara að brennivínshýsteríu
íslendinga. Útlendingar skilja þetta
ekki. Evrópubúar eru með alla kjall-
ara sína fulla af brennivíni. Þeim
þykir ekkert sjálfsagðara.“ \
Hann segir að launakjörin séu
mjög góð. Vill hvorki játa né neita
að þau séu um 300-400 þúsund
krónur á mánuði skattfrjálst, auk
fríðinda; þau séu trúnaðarmál.
Hann er ráðinn til tveggja ára í
senn, en gangi samstarfið upp af
beggja hálfu geti starfstíminn orðið
allt að sex árum. „Það er sjaldgæft
að menn séu lengur en sex ár hjá
alþjóðastofnunum í sama starfi.
Menn telja æskilegt að fá inn nýtt
blóð. Ég er alveg sammála því við-
horfi. Það er alltof lítil hreyfing hér
á íslandi í dóms- og embættiskerf-
inu. Við eigum að flytja dómara
með reglubundnum hætti milli
borgardóms, sakadóms, fógeta og
dómsmálaráðuneytis, og einnig
milli Reykjavíkur og landsbyggðar-
innar. Kerfið er allt of fastbundið
og einhæft.“
Er þetta óskastaða, — að flytjast
brott af landinu? Var orðið ólíft
fyrir þig og fjölskyldu þína á ís-
landi?
„Ég vil nú ekki taka svo djúpt í
árinni," segir Magnús, „en
óskemmtileg reynsla hefur þetta
vissulega verið. Góður kunningi
minn sagði við mig þegar djöful-
gangurinn í þjóðfélaginu var sem
mestur: Þú verður að átta þig á
því, Magnús minn, að það eru ekki
aðeins einstaklingar sem geta orðið
bijálaðir. Heilu þjóðirnar verða
bijálaðar. Og þetta fannst mér um
tíma, — að stór hluti þjóðarinnar
væri búinn að missa ráðið. Á þessu
rúma ári höfum við kynnst bæði
því versta og því besta í mann-
skepnunni."
Gengu margir úr skaftinu, —
kollegar, vinir, jafnvel ættingjar?
„Nei. Ég er ekki vinmargur en
svo heppinn að eiga þess í stað
góða og trausta vini. Fjölskyldan
þjappaði sér saman og það var eng-
inn sem brást. Það þótti mér ákaf-
lega vænt um.“
vaða tími var þungbærast-
ur?
„Fyrsti mánuðurinn var
erfíðastur. Djöfulgangur
inn og ónæðið var slíkt að það er
varla hægt að lýsa því. Við vildum
ekki taka símann úr sambandi, því
tvö barna okkar eru erlendis og
þurfa að geta náð í okkur. Yfír
dundu stöðugar hótanir, ógnanir og
skítkast, bæði símleiðis og bréfleið-
is, allar nafnlausar auðvitað. Okkur
var hótað að brotist yrði hingað
inná heimilið og mér var ógnað með
líkamsmeiðingum. Þó held ég þetta
bréf hafi gengið lengst...“
Magnús tekur fram umslag og
sýnir mér innihaldið. í því er lítill
vélritaður miði sem á stendur: ÞAÐ
SEM VANTAR VERÐUR ÞÚ AÐ
LEGGJA ÞÉR TIL SJÁLFUR. Og
með fylgir byssukúla.
„Þessi djöfulgangur varð til
þess,“ segir hann sallarólegur, „ að
ég ákvað að skila verulegu magni
af brennivíninu til að slá á heiftina
og öfundina í þjóðfélaginu. Það var
ekki vegna þess að ég teldi mig
hafa brotið eitthvað af mér. Ég vil
taka það fram að ég borgaði þetta
vín sjálfur. Það gera ráðherrar aft-
urámóti ekki. Skattborgararnir
greiða fyrir ráðherrabrennivínið.
Enda kom á daginn að þegar ríkis-
valdinu bar, samkvæmt grundvall-
arreglum réttarfarsins, að sann-
reyna fyrir dómi fullyrðingar mínar
um sambærilega notkun manna >
stjórnkerfinu á umræddum fríðind-
um, bæði fyrr og síðar, var reistur
þagnarmúr. Ríkisvaldið hafði sönn-
unarbyrðina í málinu en neitaði að
upplýsa það. Upphaflega segir fjár-
málaráðherra að ég hafí ekki haft
heimild til að kaupa þetta brennivín
til einkanota og á þessu er hamrað
í fjölmiðlum, þrátt fyrir að þær fá-
tæklegu reglur sem við þó höfum
veiti þessa heimild til einkanota.
Það var eins og almenningur vildi
ekki hlusta á það og kysi heldur
að trúa ósannindum fjármálaráð-
herrans. En þú getur rétt ímyndað
þér hversu algengt er að menn
notfæri sér slík fríðindi ef þú skoð-
ar tölur ÁTVR um áfengisúttektir
Hótanir — þetta bréf og fylgihlutur þess var meðal þess sem Magnús
fékk sent þegar hildarleikurinn stóð sem hæst.