Morgunblaðið - 18.02.1990, Blaðsíða 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 1990
sett eru í efnahagsmálum, fjármál-
um og skattamálum. Þau eru allt
of oft samin í flýti og flaustri.
Vegna þess að ekki er nægilega
vandað til þeirra valda þau ágrein-
ingi og þá_ koma upp þessi vafa-
mál. Við íslendingar verðum að
temja okkur að vanda betur til laga-
setningar en gert er í stjómsýsl-
unni.“
hefði fallið honum í vil, — var ekki
kominn upp óyfirstíganlegur trún-
aðarbrestur? Hann svarar eindregið
neitandi.„Þjóðfélagslegt írafár má
ekki hafa áhrif á dómstóla. Lög
gera ráð fyrir því að dómara verði
ekki vikið frá 'nema með dómi. Ef
dómurinn hefði fallið mér í vil hefði
ég að sjálfsögðu farið inní réttinn
aftur. Dómstóll götunnar á ekki að
ráða. Hann er versti dómstóll sem
til er. Þar sem hann ríkir er réttlæt-
ið farið forgörðum og getur reynst
erfitt að koma því á aftur.“
Ertu breyttur maður eftir þennan
hildarleik?
„Ekki finn ég fyrir því. Ég var
nýlega í boði hjá vini mínum og þar
var haft á orði að ég hefði ekkert
breyst, húmorinn væri enn í góðu
lagi og allt á sínum stað. Ég held
að það sé alveg rétt.“
Értu ekkert bitur?
„Nei,“ svarar' hann ákveðið og
blátt áfram, „það er ég ekki.“
Telurðu að þetta mál skilji eftir
sig sár í íslensku þjóðfélagi?
„Ég á erfítt með að svara því.
Ég held að hinn almenni borgari
geti það frekar en ég, sem hef stað-
ið í miðri eldlínunni, ef svo má
segja.“
Þú hefur gagnrýnt niðurstöðu
meirihluta Hæstaréttar í máli þínu.
Þegar þú lítur til baka, að fenginni
þessari reynslu, sérðu þá einhverja
dóma sem þú hefðir fellt öðru vísi
nú en þá?
„Já, ég geri ráð fyrir því að færi
ég aftur inní Hæstarétt — og mað-
ur skyldi aldrei útiloka slíkt — þá
yrði ég harðari á túlkun ýmissa
ákvæða stjórnarskrárinnar en ég
hef verið. Ég hef þótt frekar íhalds-
samur í þessum efnum, en ef ég
færi inn aftur yrði ég enn íhaids-
samari. Til dæmis myndi ég túlka
skattalögin þannig að þau uppfylltu
ýtrustu kröfur stjórnarskrárinnar.
Þetta á bæði við um 67. greinina
sem fjallar um verndun eignarrétt-
arins og ennfremur 77. grein sem
ijallar um að skattamálum sé skip-
að með lögum, samanber einnig 40.
grein stjórnarskrárinnar. Dómarar
hafa verið mismunandi harðir í túlk-
un sinni á ákvæðum skattalaga.
Ég yrði núna mun harðari í því að
túlka óskýr ákvæði laganna um
rétt einstaklingsins gegn skatt-
heimtuvaldinu skattþegninum í vil.“
Hafa skattborgaramir þá verið
hlunnfarnir í viðskiptum sínum við
ríkisvaldið með dómum Hæstarétt-
ar? .
„Ég tel að það hafí komið fyrir,
já. Það er of algengt að hagsmunir
einstaklingsins verði undir hags-
munum ríkisins. Svo geta aðrir ver-
ið á öðru máli. Menn túlka lögin
eftir sínum grundvallarviðhorfum
til þjóðmála."
Ér mikið um að ágreiningur milli
ólíkra persónulegra skoðana af
þessu tagi setji mark sitt á störf
Hæstaréttar?
„Ég vil ekki segja að mikið sé
um slíkt. En persónuleg viðhorf
geta vissulega haft áhrif á það
hvernig dómarar túlka lögin. Til
dæmis er sennilegt að kommúnisti
túlki vafaákvæði skattalaga öðru-
vísi en íhaldsmaður."
Eru mörg slík vafaákvæði í
íslenskum lögum?
„Já, þetta vill loða við lög sem
síns máls? „Hann hafði ýmislegt til
síns máls. Ég man ekki betur en
hann hafí m.a. vitnað í nokkur sér-
atkvæði mín, þar sem ég tók af-
stöðu með rétti einstaklingsins. En
ég tók upp hanskann fyrir Hæsta-
rétt sem forseti dómsins. Ég reidd-
ist Jóni Steinari og hann hefur
eflaust reiðst mér. En við erum
löngu búnir að grafa þann ágrein-
ing. Ég hef þekkt Jón Steinar lengi.
Við kynntumst á laganemamóti í
Finnlandi 1972, þar sem ég flutti
fyrirlestur og það hefur einatt farið
vel á með okkur. Ég treysti honum
fyrir vöm minni vegna þess að hann
er frábær lögmaður og svo vel að
sér í greininni að hann gæti hvenær
sem er hoppað inní háskólann.
Hann sýndi hugrekki í þessu máli.
Það er meira en að segja það að
standa gegn öllu kerfínu. Til þess
þarf karlmennsku og hugrekki og
hvort tveggja hefur Jón Steinar í
ríkum mæli.“
Hann játar að sitt stóra hugðar-
efni í lögfræðinni sé hagsmunir
borgaranna andspænis hagsmunum
ríkisvaldsins. Hvers vegna?
„Vegna þess að ég tel að ríkið
sé til fyrir einstaklingana en ekki
öfugt,“ svarar hann að bragði.
Eru margar brotalamir í íslensku
dómskerfí?
„Nei, ég tel svo ekki vera. En
verandi hæstaréttarlögmaður, en
þeir ættu að vera þrír að mínu
mati, og síðan einn borgardómari,
einn sakadómari, einn fógeti, einn
sýslumaður og einn fyrrverandi
prófessor. Þannig yrði meiri breidd
í réttinum. Þetta hefur dómsmála-
ráðherra í hendi sér. Lögmanna-
stéttin hefur geysilega og víðfeðma
reynslu sem á að nýta í Hæsta-
rétti. Þetta gera Bretar enda eiga
þeir frábæra dómara."
Er gaman að vera dómari?
„Ekki er það nú skemmtilegt
starf. Starf dómara í Hæstarétti er
sérstaklega erfítt og slítandi. Mér
þótti mjög ánægjulegt að vera borg-
ardómari; þá var maður yfírleitt
einn og allt gekk greiðlega fyrir
sig. En Hæstiréttur er fjölskipaður
dómstóll með þremur, fímm eða sjö
dómurum. Slíkur dómstóll er ákaf-
lega svifaseinn. Allir þurfa að tjá
sig og getur tekið langan tíma að
reyna að jafna ágreining. Og ef það
tekst ekki hafa menn rétt til að
skila sératkvæði."
Varst þú oft andsnúinn meiri-
hlutaálitinu og skilaðir sératkvæði?
„Já, það kom alloft fyrir. Ég
hygg að það hafí einkum verið þeg-
ar reyndi á stjórnarskrána eða þeg-
ar verið var að mæla mönnum refs-
ingu. Ég er ekki refsiglaður maður,
þó ég segi sjálfur frá.“
Fjölskyldan — Sigurður, Þóra Björg, Gerður, Sólveig og Magnús.
að sér í fræðigrein sinni, lögfræð-
inni, hann þarf að vera heiðarlegur,
sanngjarn og hugrakkur. Og ekki
má gleyma því að hann verður að
hafa góða dómgreind."
Varst þú góður dómari?
„Enginn er dómari í sjálfs sín
sök,“ svarar Magnús Thoroddsen
glaðbeittur á svip.
Hann er með lögfræðina í
blóðinu. Faðir hans, Jónas
Thoroddsen, var lögfræð-
ingur og móðurafi, Magn
ús Guðmundsson, einnig. Um tíma
velti hann reyndar fyrir sér að verða
verkfræðingur eins og föðurafínn,
Sigurður Thoroddsen, fyrsti íslend-
ingurinn sem útskrifaðist í því fagi,
en áhugi hans á tungumálum beindi
honum í máladeild svo ekkert varð
úr því.
Hann segist hafa átt mjög góða
æsku. Til ellefu ára aldurs ólst hann
upp á Norðfírði, þar sem faðir hans
var bæjarfógeti. „Þetta var fijálst
strákalíf, — úti í bátum eða uppi í
fjalli. Mér fínnst ég aldrei hafa
upplifað gott veður síðan ég fluttist
frá Norðfírði; blankalogn og 25
stiga hiti dag eftir dag.“
Síðan fluttist fjölskyldan til
Reykjavíkur. „Mér leiddist fyrst og
var sár yfír að missa frelsið og fé-
lagana. Svo lagaðist það eins og
gengur."
Hann segir að engar manneskjur
hafí haft meiri áhrif á sig en foreldr-
ar hans. „Ég vona að ég hafí erft
mildi og víðsýni föður míns en ein-
beitni og skapfestu Bjargar, móður
minnar.“
Heimilið var í góðum efnum.
Systkinin voru fjögur en það
yngsta, Sigurður, dó í bílslysi aðeins
átta ára að aldri.„Þegar Sólveig
gekk með fyrsta barnið okkar
dreymdi hana Sigurð; hann vitjaði
nafns og sonur okkar heitir í höfuð-
ið á honum.“
Trúir hann á svokölluð dulræn
fyrirbæri? „Það er langtum fleira
til í heiminum en það sem augað
sér og skýrt verður með skynsem-
inni einni. Það er ég alveg sann-
færður um. Ég get nefnt sem dæmi
að við vorum eitt sinn að borða hjá
tengdaforeldrum mínum ásamt
fleira fólki og vorum á annarri hæð
hússins. í miðju borðhaldinu, þegar
við vorum að tala um ákveðinn lát-
inn mann, heyrðum við gengið upp
stigann, síðan voru dyrnar opnaðar

flagnús yngri — Gerður og Magnús með Magnúsi Thor-
ddsen yngri.
Eru einhveijir dómar sem þú
sérð hreinlega eftir að hafa kveðið
upp?
„Já, það eru einkum tveir dómar
varðandi skattamál sem eru mér í
fersku minni. Ég vil ekki nefna þá,
en ég hefði dæmt þessi mál öðru
vísi núna. Ég hefði skilað séráliti
sem að vísu hefði ekki breytt niður-
stöðu meirihlutans.“
Verjandi Magnúsar Thor-
oddsens, Jón Steinar
Gunnlaugsson, skrifaði
fyrir nokkrum árum um
talaða bók þar sem hann deildi
hart á dómara Hæstarét.tar, einmitt
fyrir að láta borgaraleg réttindi ein-
staklinganna verða undir hagsmun-
um ríkisvaldsins. Þá svaraði Magn-
ús fyrir hönd Hæstaréttar af fullri
hörku. Ég spyr hann hvers vegna
hann hafi gert andstæðing sinn þá
að veijanda sínum nú og hvort Jón
Steinar hafí ekki haft sitthvað til
Á skíðaslóðum — Fjölskyldan leigði sér fjallakofa jólin 1988 í Chamonix í Frakkl-
andi og þar ætlar Magnús að iðka skíða íþróttina núna þegar hjónin eru sést að í Genf.
dómstólarnir eru mannlegar stofn-
anir. Dómurum getur skjátlast eins
og öðrum dauðlegum mönnum. Það
hefur alltaf komið fyrir í gegnum
tíðina að kveðnir hafa verið upp
rangir dómar, annaðhvort viljandi
eða óviljandi. Og það mun halda
áfram; við verðum að gera okkur
grein fyrir því. En verkefni okkar
er að halda þeim dómum í lág-
marki.“
Er Hæstiréttur vel mannaður?
„Já, þetta eru ágætir menn. En
ég er þeirrar skoðunar að Hæsta-
rétt eigi almennt að skipa með öðr-
um hætti en nú er. Ég tel að lög-
mannastéttin eigi að hafa fleiri full-
trúa í réttinum. Nú er þar einn fyrr-
Leggst ekki sú ábyrgð þungt á
dómara að hafa líf og lífshagsmuni
meðborgaranna nánast í hendi sér?
„Sérstaklega fyrst hélt þetta fyr-
ir manni vöku. Það voru voðalegar
vangaveltur fram og til baka um á
hvorn veginn málið ætti að fara.
Slíkar ákvarðanir dómara, eins og
reyndar margar ákvarðanir sem
menn taka í lífinu, verða ekki aftur
teknar. Starfið er ábyrgðarmikið
og valdið vandmeðfarið. Eftir því
sem tíminn líður sjóast maður nokk-
uð en losnar samt aldrei alveg við
áhyggjurnar af að gera mistök, —
kveða upp rangan dóm.“
Hvað er góður dómari?
„Góður dómari þarf að vera vel
og ljósin slökkt. Að þessu urðu sjö
eða átta manns vitni og engin
vénjuleg skýring fannst. Þetta var
furðuleg reynsla.“
Þau Sólveig hittust fyrst á
balli í Valsheimilinu í
kringum 1950. Hvað var
það sem heillaði hann?
„Ja, mér leist strax ákaflega vel á
hana. En ég held að það sem réð
úrslitum hafi verið að mér leið strax
vel í návist hennar; ég gat verið
ég sjálfur með henni. Ég gat þagað
með henni. Það er afar erfítt að
þegja með sumu fólki.“
Börnin þijú eru nú uppkomin og
flogin burt; Sigurður, 31 árs, er
EGSE
BREKKIM
EYRIR
MER...