Morgunblaðið - 18.02.1990, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 1990
C 13
Tilræðið wið páfa (1981): athyglin beindist að búlgörsku öryggisþjón- Óvenjulegar aðferðir: Eiturkúla
ustunni. eins og þær sem notaðar voru til að
myrða búlgarska flóttamenn fyrir
rúmum 10 árum.
Varnarbarátta einræðisherrans ... Zhivkov nær í línuna frá Moskvu ...
Skopmyndir, sem Todor Zonev hefur teiknað af hinum fallna einræðisherra í 30 ár, hafa ekki komið fyrir
almenningssjónir fyrr en nýverið og njóta gífurlegra vinsælda. Gagnrýni Markovs á Zhivkov á sínum tíma
þykir meinleysisleg miðað við þær árásir, sem hann hefur sætt síðan honum var vikið frá völdum.
Meinlausar
„Þær virðast heldur meinlausar,
þegar þær eru lesnar núna,“ sagði
Ánabel Markov um endurminningar
manns síns fyrir skömmu. „Svo
meinlausar að kaldhæðnislegt er
að bera þær saman við greinar, sem
nú eru birtar í búlgörskum blöðum
og þætti, sem eru sýndir í sjón-
varpi, þar sem Zhivkov er fundið
allt til foráttu og hann er kallaður
þjófóttur og grimmur harðstjóri.
Það er næstum því ótrúlegt að
þær hafi orðið tilefni til þess að
honum vár komið fyrir kattarnef,
sagði hún. „Þær eru ekki ádeila á
Zhivkov, heldur hlutlæg lýsing á
valdamiídum manni, sem hafði
komið á persónudýrkun. Hann réðst
skki á Zhivkov, heldur hló að hon-
um, og það var ófyrirgefanlegt. Því
þótti full ástæðatil að myrða hann.“
„Við höfðum verið vöruð við því
áður en morðið var framið að stjórn-
málaráðið hefði tekið þessa ákvörð-
un vegna ummæla hans um Aust-
ur-Evrópu,“ sagði Annabel. „Til-
ræðismaðurinn komst undan og
ólíklegt er að hann finnist. Vel get-
ur verið að hann sé látinn.“
Mánuði áður en Markov var
myrtur með regnhlífinni hafði ann-
ar búlgarskur útlagi, Vladimir
Kostov, orðið fyrir sams konar árás
í neðanjarðarlestarstöð í París, en
komizt lífs af. í líkama hans fannst
kúla svipuð þeirri og varð Markov
að bana. Kostov hafði unnið fyrir
RadioFree Europe eins og Markov.
Ári síðar lézt vestur-þýzkur
kvenlæknir, Rosemarie Heilmann,
sem hafði þekkt Markov. Banamein
hennar var úrskurðað hjartaáfall,
en við krufningu fundust leifar af
svefnlyfinu metaqualon. Annar
búlgarskur útlagi og vinur Rosem-
arie hafði látizt skömmu áður þegar
hann borðaði eitraða pitsu í veit-
ingahúsi í Nice. Gert var ráð fyrir
að leyniþjónustumenn hefðu myrt
hann, en ekki tókst að upplýsa
málið.
í október 1978 fannst búlgarskur
flóttamaður, Vladimir Simenov, lát-
inn á heimili sínu í London. í febrú-
ar 1983 var útlægur, búlgarskur
rithöfundur í Dallas í Bandaríkjun-
um, Vasil Kazashky, stunginn með
óþekktu vopni og eitur fannst í
sárinu, en lífi hans var bjargað.
„Útibú KGB“
' Þegar reynt var að ráða Jóhann-
es Pál páfa II af dögum í Róm í
maí 1981 voru þrír grunsamlegir
Búlgarar handteknir. Þeir vom
taldir standa í tengslum við búlg-
örsku öryggisþjónustuna, Darzh-
avna Sigurnost (DS), sem var útibú
KGB, enda var Búlgaría stundum
kölluð „16. sovétlýðveldið".
Starfsmenn DS erlendis hafa
heyrt undir foringja úr KGB og
Búlgarar hafa verið frægir fyrir að
taka að sér mannrán, hryðjuverk
og morð. „Morðingjar okkar missa
aldrei marks,“ sagði Zhivkov eitt
sinn við bandaríska dálkahöfundinn
Cyrus Sulzberger.
ítalir höfðu grun um að Búlgarar
stæðu einnig í tengslum við um-
svifamikla eiturlyfja- og vopnasala
og félaga úr Rauðu herdeildunum,
sem rændu bandaríska hershöfð-
ingjanum James Dozier. Einnig var
vitað að búlgarska leyniþjónustan
réð í sína þjónustu kunnan ítalskan
kaupsýslumann, Luigi Scicciola, til
að afla upplýsinga í verkalýðsfélög-
um í Vestur-Evrópu um pólsku
verkalýðshreyfinguna Samstöðu.
Allt frá 1972 var búlgarska ríkis-
fyrirtækið Kintex sakað um að
stunda leynileg eiturlyfjaviðskipti.
Fyrir áratug kom fjórðungur þess
heróíns, sem var flutt inn til Banda-
ríkjanna, frá Búlgaríu. Yfirmenn
Kintex voru háttsettir í búlgörsku
leyniþjónustunni að sögn Banda-
ríkjamanna. Þessi „búlgörsku
tengsl" vöktu áhuga bandarískra
þingmanna vegna ásakana um að
tilræðið við páfann 1981 hefði verið
liður í samsæri Rússa og Búlgara
um að grafa undan Samstöðu í
Póllandi, en ekki tókst að upplýsa
tilræðið við páfa til fullnustu.
Endurreistur
Síðan Zhivkov var steypt af stóli
í nóvember sl. hefur hann átt yfir
höfði sér að verða ákærður fyrir
glæpi. Skömmu eftir fall hans fóru
70 kunnir menntamenn þess á leit
við Petar Mladenov, eftirmann
hans, að morðið á Markov yrði rann-
sakað. Annabel Markov tók undir
kröfuna og hefur krafizt þess að
ein af ákærunum gegn Zhivkov
verði á þá leið að hann hafi fyrir-
skipað morðið á Markov. Brezka
stjórnin lýsti yfir stuðningi við ekkj-
una og William Waldegrave, aðstoð-
arráðherra í brezka utanríkisráðu-
neytinu, sagði í Neðri málstofu
I brezka þingsins í desember að hann
vonaði að sannleikurinn um morðið
mundi köma í ljós, þar sem nýtt
tímabil væri hafið í Austur-Evrópu.
Rétt fyrir áramótin ógilti búlg-
arska rithöfundasambandið brott-
vikningu Markovs úr sambandinu á
sínu tíma og því verður aftur hægt
að gefa út verk hans og sýna leik-
rit hans í Búlgaríu.
Nokkrum dögum síðar fór Anna-
bel Markov til Búlgaríu til að þakka
rithöfundasambandinu fyrir
ákvörðunina og hitta fjölskyldu
manns síns. Um leið vildi hún fá
staðfest að yfirvöld í Sofia hefðu
staðið að morðinu á manni hennar.
„Ég held að nú sé rétti tíminn til
þess að Búlgarar geri hreint fyrir
sínum dyrum og segi sannleikann
um morðið á Georgi,“ sagði hún.
„Þetta var einn viðurstyggilegasti
glæpur kalda stríðsins og er blettur
á Búlgörum."
Annabel varð kunn af viðtölum
í útvarpi og sjónvarpi eftir komuna
til Sofia. „Fyrst var ég í miklu upp-
námi,“ sagði hún síðar. „Ég hafði
ekki gert mér grein fyrir því að
minning hans hafði verið gersam-
lega þurrkuð út. Það eina sem unga
fólkið vissi um hann var að hann
hefði verið landráðamaður. Mér
fannst þetta næstum því ótrúlegt
og ég varð fegin. þegar ég komst
að því að búlgarska útvarpið skýrði
rétt frá öllu þvi' sem ég hafði sagt
þess efnis að hann hefði verið merk-
ur rithöfundur og mikill ættjarðar-
vinur."
Fáfræði
Hún var heiðursgestur í hádegis-
verðarboði rithöfundasambandsins
og varð að svara ótal spurningum
um dauða Markovs. Henni blöskr-
aði að jafnvel gamlir samstarfs-
menn hans vissu það eitt að hann
hefði verið „líflátinn" fyrir landráð.
„Ég trúði þessu ekki. Landar hans
vissu ekkert. Ég varð að segja sög-
una aftur og aftur.“ Að lokum skál-
uðu rithöfundarnir fyrir „anda
Georgi Markovs, sem lifði enn“, og
færðu henni að gjöf eftirlíkingu af
helgimynd af heilögum Georgi og
drekanum.
Þegar Annabel var í Sofia til-
kynnti Dimitar Zhulev, sendiþerra
Búlgaríu í London, Waldegrave að-
stoðarutanríkisráðherra að morðið
á Markov yrði rannsakað. Daginn
eftir gekk Annabel á fund valda-
mikils fulltrúa í hinu nýja stjórn-
málaráði búlgarskra kommúnista,
Alexanders Lilovs, sem nú hefur
verið kjörinn flokksleiðtogi. Hann
fullvissaði hana um að rannsókn
yrði bráðlega fyrirskipuð, þótt hann
neitaði að viðurkenna beinlínis að
búlgörsk yfirvöld bæru sökina.
„Hann sagði að þetta hefðu verið
hræðilegir tímar í Búlgaríu og að
margt hefði gerzt, sem hefði ekki
átt að gerast," sagði frú Markov
eftir heimkomuna til London.
„Hann var mjög vingjarnlegur og
hjálpsamur. Hann kvaðst dást að
verkum manns míns og taldi að
ekki væri síður nauðsynlegt að verk
hans yrðu gefin út en að morðið
yrði rannsakað. Þá mundi fólk geta
gert sér grein fyrir því hvað 35 ára
alræði hefði haft í för með sér.“
Metsölubók?
Endurminningar Markovs voru
gefnar út í Bandaríkjunum og Bret-
landi eftir dauða hans og fengu
nafnið The Truth that Kills (Ban-
vænn sannleikur). Búlgarskir útlag-
ar hafa smyglað vasaútgáfu til and-
ófsmanna í Búlgaríu, en nú verða
þær í fyrsta skipti gefnar út opin-
berlega þar. Tvö forlög í Sofía hafa
slegizt um útgáfuréttinn og því er
spáð að þær verði metsölubók.
Skáldsögur og leikrit Markovs
verða líka gefin út og safn ritgerða
eftir hann kemur út bráðlega. Morð-
inu hefur verið lýst í búlgörskum
sjónvarpsþætti.
„Þetta hefur verið stórkostleg-
asta vika, sem ég hef lifað,“ sagði
Annabel Markov þegar hún kom
aftur til Lundúna._ „Eg er ekki bit-
ur,“ sagði hún. „Ég hef ekki verið
með dauða Georgis á heilanum í
öll þessi ár. En mér fannst að ef
ég ætti að komast að einhveiju þá
væri rétti tíminn til þess núna. Innri
rödd sagði mér að ég yrði að fara
og ég hafði á réttu að standa.
Ég fór til Búlgaríu til að fá játn-
ingu og afsökun," sagði hún. „Það
var aðeins von og ég bjóst ekki við
að fá viðhlítandi skýringu á því sem
gerðist. En framvindan hefur verið
svo hröð að ég er viss um að sann-
leikurinn mun koma í ljós. Ég er
þakklát vegna þess að nú vita allir
um þetta mál. Nú veit fólk hvern
mann Georgi hafði að geyma og
hveiju hann barðist fyrir. Nú verður
hans ekki eingöngu minnzt vegna
þess að hann var myrtur á viður-
styggilegan hátt, heldur einnig
vegna þess að hann var merkur rit-
höfundur."
Aðalfundur
Verslunarráðs
íslands 1990
Fundurinn verður á Hétel Loftleiðum mánu-
daginn 19. febrúar 1990.
Skráning fundarmanna og afhending gagna í Vík
(Víkingasal) kl. 11.15-11.30.
í Vík flytur Jóhann J. Ólafsson, formaður VÍ, ræðu og
afhentir verða námsstyrkir. Þar verður einnig hádegis-
verður.
Kl. 13 flyst fundurinn í Höfða (Kristalssal) og þar talar
fyrst Jean-Paul Schmit, aðstoðarframkvæmdastjóri
Verslunarráðs Luxembourgar, um reynslu þar í landi
af alþjóðlegri þjónustu.
Síðan verður fjallað um „Verslun og þjónustu sem út-
flutningsgreinar" og drög að stefnuskrá VÍ.
Frummælendur verða Bjarni Snæbjörn Jónsson, Gunn-
ar Maack, Einar Sveinsson', Þórður Sverrisson, Ólafur
Örn Ingólfsson, Gunnar Óskarsson, Júlíus S. Ólafsson
og Sverrir V. Bernhöft um fyrri liðinn, en Kristinn Björns-
son um stefnuskrána.
Að lokum fara fram hefðbundin aðalfundarstörf, en
fundinum verður slitið kl. 17.15.
Tímasett dagskrá hefur verið send öllum félögum.
Þeir sem ætla að mæta á aðalfundinn og hafa ekki
skráð sig eru beðnir um að tilkynna þátttöku í síma
83088 eða 678910 á mánudagsmorgun kl. 08-10.