Morgunblaðið - 18.02.1990, Blaðsíða 12

12 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 1990
SNEMMA í september 1978
fékk búlgarskur útlagi og rit-
höfúndur, Georgi I. Markov,
verk í annað lærið, þegar hann
gekk fram hjá strætisvagna-
biðstöð hjá Waterloo-brúnni í
London. Klukkan var að nálg-
ast sjö að kvöldi og hann var
að koma frá vinnu sinni í aðal-
stöðvum brezka heimsút-
varpsins, BBC World Service,
í Bush House. Þegar hann leit
í kringum sig sá hann að giid-
vaxinn maður, sem stóð i bið-
röð við biðstöðina, beygði sig
eftir regnhlíf, sem hann hafði
misst. Maðurinn tautaði eitt-
hvað, flýtti sér yfir götuna og
kallaði á leigubíl, sem hvarf
með hann út í buskann.
Georgi Markov: myrtur samkvæmt fyrirmælum
Zhivkovs?
Um kvöldið fékk Markov
háan hita og daginn eftir
varð hann fárveikur. Hann
var fluttur í sjúkrahús, en
læknar gátu ekkert gert
fyrir hann og hann lézt
fjórum dögum síðar eftir miklar
kvalir. Þegar líkið var krufið fannst
örlítil platínumkúla, sem hann hafði
fengið í hægra
lærið þegar
broddinum á
regnhlífinni var
stungið í hann.
Kúlan var 1,35
millimetrar í
þvermál og í henni var banvænt
eiturefni, ricin, sem myndast við
olíuframleiðslu og ekkert. mótefni
er til við.
„Regnhlífarmorðið“ varð frétta-
efni blaða um allan heim og varð
eitt umtalaðasta atvik kalda
stríðsins og ein af goðsögnum þess.
Markov flutti efni fjandsamlegt
kommúnistum í BBC og „Útvarpi
ftjálsrar Evrópu" (Radio Free
Europe), sem valdamenn í Austur-
Evrópu töldu málpípu CIA. Fullvíst
þótti að búlgarska öryggisþjónust-
an hefði myrt Markov samkvæmt
fyrirmælum frá Todor I. Zhivkov
einræðisherra, þó aldrei tækist að
sanna það. Enginn var handtekinn
og Búlgarar harðneituðu öllum
ásökunum.
Árásir á Zhivkov
Georgi Markov var 49 ára þegar
hann lézt og hafði verið í hópi
fremstu menntamanna Búlgaríu
áður en hann flúði land níu árum
áður en hann var myrtur. Skáldsög-
ur hans og leikrit höfðu fengið góða
dóma og Zhivkov fékk álit á honum.
Með þeim tókst vinátta og Markov
fékk vitneskju um trúnaðarmál inn-
an ríkisstjórnarinnar.
En brátt fylltist Markov óbeit á
mikilli spillingu og ofstjórn í Búlg-
aríu og snerist gegn kerfinu. Þegar
hann fór að fjalla um stjórnmál í
verkum sínum glataði hann trausti
húsbænda sinna og féll í ónáð. Út-
gefendur forðuðust hann og leikrit
hans voru ekki tekin til sýninga.
Eitt þeirra, sem hafði að geyma
hvassa ádeilu á kerfíð, var þó æft
á laun 1969.
Þetta leikrit hét Ég var sá rtmður
og til stóð að færa það upp í virðu-
legu leikhúsi.
Fyrst þurfti það
þó að fá náð fyr-
ir augum menn-
ingarnefndar
flokksins, sem
átti að dæma
hvort það væri hæft til sýninga
fyrir almenning. Á miðri forsýningu
fyrir nefndina tók einn menningar-
vitinn Markov afsíðis og tilkynnti
honum að hann „hefði komið sér í
vandræði" og átti við að hann ætti
það á hættu að verða handtekinn.
Markov komst aldrei nákvæm-
lega að því hvað athugavert var við
leikritið, en eins og koná hans benti
á síðar hafði innrásin í Tékkóslóv-
akíu verið gerð skömmu áð-
ur.„Þetta var viðkvæmur tími og
hann hafði einhvem veginn gengið
of langt,“ sagði hún.
Markov naut þeirra forréttinda
að hafa sérstakt vegabréf, sem
gerði honum kleift að ferðast til
útlanda. Hann flýtti sér heim og
setti nokkur föt niður í tösku,
kvaddi frænda sinn og skildi eftir
dálítið af peningum. Hann ók síðan
grárri BMW-bifreið sinni inn í Júgó-
slavíu og fór þaðan til Lundúna,
þar sem hann fékk starf í Búlgaríu-
deild BBC World Servie i Bush
House, sem hefur verið nokkurs
konar vígi útlaga frá Austur-Evr-
ópu.
Bannfærður
Um leið og Markov hvarf frá
Búlgaríu var hann bannfærður þar.
Verk hans voru bönnuð, nafn hans
var afmáð og hann var sviptur öll-
um verðlaunum, sem hann hafði
H ERLEND k
hringsiA
eftir eftir Gudm. Halldórsson
unnið til. Starf hans hjá BBC var
einkum í því fólgið að segja menn-
ingarfréttir frá Bretlandi og flytja
fréttaskýringar.
I starfinu kynntist hann Annabel
Dilke, sem vann við fréttir í Bush
House og hafði gefið út skáldsög-
ur.-Þau giftust 1975 og eignuðust
eina dóttur, Söshu, sem nú er 13
ára. Anabel er 47 ára gömul og
hætti störfum hjá BBC fyrir tveim-
ur árum, en fæst enn við skáld-
sagnagerð.
Útvarpssendingar Markovs á
búlgörsku gerðu hann að einhveij-
um hættulegasta óvini Zhivkovs og
stjómkerfís hans. Þegar honum var
neitað um leyfí til að heimsækja
deyjandi föður sinn í Búlgaríu kvað
við beiskari tón en áður í útvarps-
þáttum hans. Faðir hans hafði
þjáðst af krabbameini og ekki feng-
ið að fara til Vesturlanda til að leita
sér lækninga.
Upp frá þessu fóru Markov að
berast morðhótanir, en hann hélt
áfram að starfa af fullum krafti.
Hann samdi þijár skáldsögur, Þak-
ið mikla, Konur Varsjár og Svip-
mynd af tvífara mínum, og tvö leik-
rit. Annað þeirra hlaut aukaverð-
laun á Edinborgarhátíðinni.
Um leið hóf Markov að semja
endurminningar sínar. Þar minntist
hann oft á Zhivkov, sem hann lýsti
á napran og persónulegan hátt,
sagði frá fundum þeirra og Ieyni-
legri vitneskju, sem hann hafði
fengið, og nefndi dæmi um spillingu
valdamanna.
Markov las minningar sínar í
Radio Free Europe og var stutt
kominn þegar hann var myrtur með
regnhlífinni 7. september 1978.
Ekkja hans er sannfærð um að
upplesturinn hafí orðið til þess að
leigumorðingi hafí myrt mann
hennar samkvæmt fyrirmælum frá
stjórnmálaráði búlgarska komm-
únistaflokksins, sem hafi viljað
hefna árása hans á stjórnarfarið í
Búlgaríu.
Ekkja Markovs í Sofia:
ánægð með ferðina.
RE6NHUFUMMMB
RIHHSIKlBMHta
Bíilgcn'ski útlaginn Georgi Markov farr upjrrcisn ceru