Morgunblaðið - 06.05.1990, Side 7

D 7»
MORC.UNBLADIÐ SUNNUDAGUR 6. MAÍ 19ÍK)
„Eg hefframið glæp“
--------- Kafbátsforinginn sem sökkti Atheniu
LÝSING SJÓNARYOTTS
Á FYRSTA ÓHÆFUVERKI
HEIMSSTYRJALDARINNAR
eftir ívar Guðmundsson
GLENWALTER, ONTARIO: „Við vorum
að lóna á Norður-Atlantshafinu um 200
míluovestur af írlandi á níunda tímanum
um kvöldið þann 3. september er Woolf
Dehm fyrsta stýrimanni kafbátsins og mér
var skipað að koma á þilfar,“ segir Adolf
Schmidt.
„Það sem við sáum var ógnvekjandi.
Stórt skip, sem var um 200 metra frá okk-
ur, var alelda að aftan. Við heyrðum angist-
aróp og köll kvenna og barna. Verið var
að reyna að koma út björgunarbátum en
það gekk seint og á meðan jukust köllin,
gráturinn og angistarópin frá skipinu. Eg
heyrði kafbátsforingja okkar, Fritz Lemp,
hreyta út úr sér: „Verdamt“ hvað eftir
annað og fleiri blótsyrði: „Hvað er nú til
ráða: Verdamt." Hann sneri sér að Dehm
og endurtók spurninguna: „Hvað skal nú
taka til bragðs?" En enginn svaraði honum
og Lemp mælti loks, eins og við sjálfan
sig: „Það er best að hraða sér burt héðan
sem fyrst.“ Hálfri mínútu síðar var kafbát-
urinn sokkinn 30 metra í hafið. Er við
vorum komnir í kaf heyrði ég loftskeyta-
mann okkar, Erwin Strammer, segja, að
hann hefði heyrt greinilega neyðarmerkið
SOS frá skipinu. Nafn skipsins var nefnt:
„Athenia".
Lemp kafbátsforingi hélt áfram að bölva:
„Verdamt.“ Hann endurtók spuminguna
til Dehms fyrsta stýrimanns: „Hvað er nú
til ráða? En hann fékk ekkert svar. Eg
mátti ekki mæla. Ég skalf eins og laufblað
í vindi. Eftir nokkrar sekúndur vorum við
komnir niður á 30 metra dýpi. En fyrir
augum mér stendur enn fólk í björgunar-
bátunum, eða í sjónum, hrópandi í angist
á hjálp. Þetta var ógurleg reynsla."
„Ég hef framið glæp“
„Er við höfðum verið eina klukkustund
í kafi kallaði Lemp skipstjóri áhöfnina á
fund sinn. Hann sagði okkur að hann hefði
drýgt giæp er hann lét skjóta tundurskeyt-
inu að farþegaskipinu. Hann hefði talið,
og verið viss um, að skipið væri herskip.
Hann skipaði svo fyrir, að enginn skyldi
minnast á hvað gerst hefði fyrr en komin
væru fyrirmæli frá „leiðtoga okkar, Adolf
Hitler, í gegnum Döniz flotamálaráðherra.'
Það var mikið talað meðal skipshafnar-
innar um hvað gerst hefði. Menn áttu bágt
að trúa oggátu ekki skilið, að skipstjóri
með eins mikla reynslu á sjó og Lemp,
hefði getað missýnst hvers konár skip At-
henia var. Er; hann hélt því fram, að sér
hefði sýnst skipið vera herskip.
Klukkan 1 um nóttina fengum við loks
fyrirmæli frá aðalstöðvum þýskra kafbáta
þar sem eftirfarandi fyrirmæli voru gefin:
„Haldið ykkur á sömu slóðum. Gleymið
öllu sem gerðist þann 3. september. Læsið
skipsdagbók „U-30“ á öruggum stað. Þeg-
ar kafbáturinn kemur aftur til Wilhemsha-
ven verður ný blaðsíða fyrir 3. september
sett í dagbókina."
Ég komst síðar að því,“ sagði Adoif
Schmidt, „að ný blaðsíða var sett í dagbók
skipsins, þar sem logið var um stað og
stund hvar kafbáturinn hefði verið þann
3. september. í fyrirskipunum frá aðal-kaf-
bátastöð flotans, sem bárust okkur, voru
fyrirmæli um að halda okkur á sömu slóð-
um og við höfðum verið í Norður-Atlants-
hafinu. Við mættum nokkrum skipum, sem
við sökktum eftir alþjóðareglum, sem voru
á þá leið, að skipstjórum var skipað að fara
í björgunarbáta með áhöfn sína. Þeir voru
spurðir hvort þeir hefðu mat og drykk.
Síðan fóru kafbátsmenn um borð í skipin
með sprengiefni og sprengdu skipin í loft
upp. Meðal þeirra skipa, sem sprengd voru
eftir þessum alþjóðareglum, voru flutninga-
skip með kolafarm frá Englandi til Kanada
og nokkur fiskiskip.“
Adolf Schmidt særist
Adolf Schmidt sagði mér á eftirfarandi
hátt hvernig það vildi til að hann særðist
svo alvarlega, að það var ákveðið að U-30
færi með hann til Reykjavíkur:
„Þann 14. september sáum við kaupskip
á siglingu. Það reyndist vera kanadískt
gufuskip. Eftir að áhöfnin var komin í
björgunarbátana voru fjórir okkar af áhöfn
U-30 sendir um borð í skipið til að sprengja
það í loft upp. Ég var einn þessara manna
vegna þekkingar minnar í vélarrúmum.
Eg hafði meðferðis tvö og hálft pund
af sprengiefni í hvorum hliðarvasa á leður-
jakkanum mínum. Ég átti að setja
sprengjugikkinn þannig að þær spryngju
eftir fimm mínútur. Ég var í þann veginn
að opna botnlokurnar í skipinu, er ég tók
eftir því, að gufuþrýstingurinn var orðinn
hættulega hár. Ég hafði enga löngun til
að springa í loft upp með gufukatlinum svo
ég(fór að ganga frá kælingu ketilsins. Það
var þá, að ég heyrði Franke kalla, að það
væru flugvélar í lofti yfir okkur. Við flýtt-
um okkur uppá þilfar og það var enginn
vafi á að það voru breskar flugvélar yfir
okkur. Þær virtust að vísu vera af gamalli
gerð, en þær höfðu sprengjur og vélbyssur
meðferðis, sem dundu yfir okkur. En það
sem okkur var verst við var að sjá kafbát-
inn okkar sökkva í hafið. Ein flugvélanna
lenti í uppstreymi frá sprengju í sjónum
og féll í sjóinn. Flugvél steypti sér yfir
okkur með ákafri vélbyssuskothríð. Allt í
einu fann ég til nístandi sársauka í hægri
handlegg. Blóðið fossaði úr handleggnum
sem hékk máttlaus eins og garðslanga við
hlið mér. Ég mundi nú eftir sprengiefninuí
jakkavösum mínum. Hefði byssukúlan, sem
fór í gegnum handlegginn á mér, sprungið
nokkrum sentimetrum til hliðar hefði ég
sprungið í loft upp og skipið líka.
Nú sá ég, að það var aðeins ein flugvél
á sveimi yfir okkur. Hinar höfðu vafalaust
farið til að sækja liðsauka. Tveir breskir
flugmenn höfðu bjargast frá vélinni, sem
féll í hafið og frá þeim fengum við að vita,
að flugvélarnar voru frá breska flugvéla-
móðurskipinu „Ark Royal“.
Við fórum vitanlega að skima eftir kaf-
bátnum okkar og það leið ekki á löngu
áður en við sáum hann koma úr djúpinu.
Okkur tókst að komast um borð í kafbát-
inn. Með okkur voru bresku liðsforingjarn-
ir sem við höfðum tekið til fanga. Eftir
skamma hríð komu breskir tundurspillar
og sáðu yfir okkur djúpsprengjum. Ég taldi
94 sprengjur. Mér fannst eins og hver ein
væri sú, sem myndi granda okkur, en allt
í einu heyrðum við ekki lengur í djúp-
sprengjum. Við fengum svo fyrirmæli um
að fara með særða kafbátsmanninn til ís-
lands. Það var ég. Við höfðum ströng fyrir-
mæli um að leyna því, að það væru tveir
brekir liðsforingjar fangar um borð í U-30.
íslensk yfirvöld munu og heldur ekki
hafa komist að því er kafbáturinn kom til
Reykjavíkur. Þessir tveir bresku liðsforingj-
ar urðu fýrstu stríðsfangar möndulveld-
anna í seinni heimsstyrjöldinni.“ ■
TVEMUR
FÖNGUMLEYNT
í KAFBÁTNUM
eftir ívar Guðmundsson
ÞEGAR ÞÝSKI kafbáturinn U-30
komtil Reykjavíkurþann 19. sept-
ember 1939 með særðan þýskan
sjóliða var því leynt fyrir íslenskum
yfirvöldum að því er virðist, að um
borð í kafbátnum voru tveir bresk-
ir fangar. Þeir voru liðsforingjar,
flugmenn frá flugvélamóðurskip-
inu „Ark Royal“, sem hafði ráðist
á þýska kafbátinn U-30 eftir að
hann hafði sökkt breska farþega-
skipinu Athenia fyrirvaralaust 200
sjómílur vestur af írlandi. Þetta
50 ára gamla leyndarmál kom á
daginn er ég átti tal við Adolf
Schmidt á dögunum á heimili hans
í Glenwalter í Ontario-fylki í
Kanada.
Morgunblaðið/ÓtK.M.
í maí 1941
höfðu bresk
sem
fylgdu skipalest undan
ströndum Grænlands, her-
tekið kafbátinn U-110 og náð
þýskri duimálsvél óskemmdri. Dulmálsfræðingar svo-
nefnds „Ultrahóps" sem starfaði með ýtrustu leynd, notuðu
vélina til að ráða dulmálslykil þýska flotans. Þó að Þjóðverj-
ar gerðu sér ekki grein fyrir því, voru mörg mikilvægustu
dulmálsskeyti þeirra lesin í breska flotamálaráðuneytinu
upp frá því.
Olíuskipið Erodona sem Lemp skaut á suður af Reykjanesi og
var dregin til Reykjavíkur.
FRTTZ LEMP SYIPTISIG UFI
þar sem ég hafði unnið aðallegá sem
túlkur. Ég fór heim til Þýskalands,
en þar var eymdin svo mikil að ég
gerði allt sem ég gat til að komast
burt. Smáatriði lýsir ástandinu í
Þýskalandi eftir stíðið. Er ég kom
hafði ég iheðferðis nokkur pund af
Mackintosh-eplum. Kunningjar
mínir rifust um að fá epli og vildu
allt gera til að öðlast slíkan munað!
Strax og þýskum borgurum var
leyft að sækja um landvist og ríkis-
borgararétt í Kanada sótti ég um
og fékk borgararéttindi. Hér hefur
mér liðið vel og hér vil ég nú njóta
þeirra daga sem eftir kunna að
vera.
Ráðið frá íslandsfór
Síðustu árin áður en Adolf
Schmidt fór á eftirlaun var hann
aðstoðarforstjöri firðsambandsfyr-
irtækis, sem Scanner nefnist (MAQ
SONAR) í Cornwall í Ontario-fylki
í Kanada. Forstjóri fyrirtækisins
átti leið til Islands í viðskiptaerind-
um. Er hann kom aftur frá íslandi
sagði hann:
„Þú gætir eins farið til Chicago
eins og til íslands. ísland er algjör-
lega amerískt. Þú sagðir mér trölla-
sögur af Hótel Borg og Hótel Is-
landi. Það er ekki til þar lengur.
Nú er það Hilton, eða eitthvað ann-
að amerískt. Ég hætti við að fara
til Islands. En ef það eru einhveijir
sem muna eftir mér á íslandi þætti
mér vænt um að heyra frá þeim.
Utanáskriftin er Adolf Schmidt,
Glen Walter, Cornwall. Ont. Canada
K5H 5A5.“ ■
FRITZ Lemp, kafbátsforingi á þýska kafbátnum U-30, sem kom til
Reykjavíkur með særða sjóliðann Ádolf Schmidt, var talinn með iðnari
og stórtækari kafbátsforingjum Þjóðverja framan af seinni heimsstyrjöld-
inni, fyrst á U-30, sem var af eldri gerð þýskra kafbáta, en Lemp tók
síðar við nýjum kafbáti, U-110, sem háði marga hildi áður en hann hlaut
þau dapurlegu örlög aö Bretar sökktu honum. Lentp kafbátsforingi og
fyrsti stýrimaður hans sviptu sig báðir lífi i brúuni á leiðinni til hafnar.
U-110 reyndist eitt dýrmætasta herfang Breta í seinni heimsst yrjöldinni,
því í kafbátnum fundu þeir dulntálslykla og aðrar upplýsingar, sem voru
bresku herstjórninni ómetanlega mikilvægar, m.a. við innrás bandamanna
á mcginland Evrópu. Hcimildarmaður fyrir þcssu er Adolf Schmidt. Rétt
er að geta þess að samkvæmt upplýsingum sögusafns breska flotans náðu
herskipin H.M.S. Anbrietia, Bulldog og Broadway kafbátnum U-110 suður
af Islandi, börðust i sex klst. við að halda honum á floti, og náðu öllum
leyniskjöluni og dulmálsvél. Heimildum ber ekki saman um hvort Lemp
svipti sig lífi eða lést af sárum sem hann hlaut við töku kafbátsins.