Morgunblaðið - 06.05.1990, Blaðsíða 10

r r fj i\oot T/M a ctm'* ) cvTT/f/TTO mnA tci-vhT^ciru/?
10 D MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. MAÍ 1990
Þjóóverjqrnir
Um borð í U-464.
þessi maður á fund minn, kynnti
sig og kvaðst heita Werner flug-
stjóri. Hafði flugvél hans orðið fyr-
ir skoti er hún réðst á bresku flug-
vélina sem grandaði kafbátnum,
flugmennimir bjargast um borð í
sökkvandi kafbátinn, breska flug-
vélin hefði sennilega farist en óvíst
um afdrif áhafnarinnar. Löngu
seinna fundust þeir helfrosnir á
fleka.“
Ýmislegt ber á milli í þessum
frásögnum
Ljóst er að ýmislegt ber á milli
í frásögn þessara þriggja manna
og verða hér nefnd fáein dæmi.
Frásögn Páls Þorbjömssonar um
Werner flugkappa sem var eldri en
hinir, svartklæddur og talaði
íslensku var borin undir Reinhard
Beier. Beier telur hann ekki geta
átt við annan en yfirmanninn sem
tók við stjórninni þegar árásin var
gerð. Hann kvaðst ekki muna fyrir
víst nafn hans, en minnir að hann
hafi heitið Werner. Sá maður var
hins vegar ekki flugkappi heldur
foringi í verslunarflotanum eins og
fyrr gat. Beier benti á að kafbátur-
inn hafí verið í kafi frá því hann
yfirgaf Kiel og fyrir mjög skömmu
kominn upp á yfirborðið þegar árás-
in var gerð. Því hafi verið óhugs-
andi að hann hafi bjargað nokkurri
flugáhöfn. Hann benti einnig á að
á kafbát þekkist menn vel í sjón
og hann hafi ekki getað komið auga
neinn ókunnugan í hópi skipbrots-
manna. Hann kvaðst heldur ekki
vita til að neinn úr þeim hópi hafi
verið flugmaður. Um mennina þrjá
sem Páll segir að lokast hafí niðri
í kafbátnum og dáið segir Beier:
Allir úr áhöfninni björguðust nema
Tieler iiðsforðingi og hásetinn fyrr-
nefndi sem ætluðu að skjóta á flug-
vélina en tók út og drukknuðu þeg-
ar árásin stóð yfír. Ennfremur var
hann spurður um íslenskukunnáttu
áhafnarinnar. Hann kannast ekki
við að neinn úr hópnum hafí talað
íslensku eða haft nein tengsl við
ísland. Yfirmaðurinn úr verslunar-
flotanum hafí hins vegar talað
ensku. Um dönskukunnáttu hans,
sem Andrés talar um, treystir hann
sér ekki til að segja neitt.
Örlagasaga Beiers og
Andrésar Gestssonar
En hver urðu svo örlög þeirra
tveggja manna sem enn eru til frá-
sagnar um þessa atburði? Lítið vissu
þeir hvað drífa myndi á daga þeirra
er þeir hittust þarna á köldu Atl-
antshafinu eina afdrifaríka morg-
unstund og síðan aldrei meir. Nú
hefur tíminn skorið úr um örlög
þeirra og þau hafa orðið harla ólfk.
Reinhard Beier var fluttur frá Edin-
borg til Lundúna til harkalegra yfir-
heyrslna og að því loknu settur í
fangabúðir fyrir utan borgina um
tíma. í janúar 1944 var hann flutt-
ur til Kanada og settur ásamt tíu
félögnm úr áhöfn kafbátsins í
fangabúðir nr. 33 við Ontario-fljót-
ið. Beier ber fangabúðastjóranum
þar vel söguna. í Kanada var hann
í tvö ár en var þá fluttur aftur til
Englands ásamt félögum sínum tíu.
Þar var hópnum tvístrað og sáust
þeir aldrei meir. í byijun árs 1947
var hann fluttur til Þýskalands í
fangabúðir í Munster. Eftir það var
hann vikutíma í Dachau-fangabúð-
unum þar sem Bandaríkjamenn
réðu þá ríkjum. Þar var hann upp-
lýstur um þá glæpi sem þar voru
framdir en hann hafði varla heyrt
minnst á fyrr. Um þá hafði ekkert
staðið í bréfum frá ættingjum, enda
bannað að skrifa um neitt nema
persónuleg tíðindi. I lok febrúar
1947 var Beier sleppt úr haldi. Til
Dússeldorf kom hann árið 1955,
þá giftur og átti ársgamlan son. I
Dússeldorf hefur hann síðan búið.
Hann gerðist lestarstjóri og hefur
alla tíð unað hag sínum hið besta
þó vissulega væri lífsbaráttan hörð
fyrstu árin eftir stríð.
Bjargvættar Beiers, Andrésar
Gestssonar, biðu sársaukafyllri ör-
Iög. Hann varð fyrir því óláni tæpu
ári eftir björgun áhafnar kafbátsins
U-464 að drekka tréspíritus sem
fávísir menn höfðu sett á flöskur
til drykkjar. Níu menn dóu af ólyfj-
an þessari, meðal þeirra Jón bróðir
Andrésar. Það var með fyrstu emb-
ættisverkum séra Árelíusar Níels-
sonar að ganga á fund foreldra
þeirra bræðra til að færa þeim dán-
arfregn þeirra. Andrés var svo langt
leiddur að hann var haldinn látinn
um tíma. En hann hjarnaði við og
náði sé að öðru leyti en því að hann
varð alblindur. Hann flutti til
Reykjavíkur og stundaði þar bólstr-
un í mörg ár. Hin síðari ár hefur
hann rekið nuddstofu í blindraheim-
ilinu við Hamrahlíð og þar ræddi
ég við hann. Osjáandi augum horfði
hann inn í liðinn tíma og leiddi mig
með lýsingum sínum yfír á þilfarið
á gamla Skaftfellingi. Sjávarrokið
lamdi kinnarnar og seítan fyllti
augun meðan barist var við að koma
köldum og hröktum þýskum ung-
mennum um borð í bátinn. Frammi-
stöðu íslensku sjómannanna þennan
afdrifaríka morgun verður lengi
minnst.
Frásögn Reinhard Beiers er sú
fyrsta sem birtist á prenti af þessum
atburðum eins og þeir horfðu við
Þjóðveijum, svo vitað sé. Hins veg-
ar hafa íslenskar og breskar frá-
sagnir af björguninni áður komið
fram bæði í dagblöðum og bókum.
I grein sem birtist í Warship no.
48 1988 segir að reynt hafí verið
án árangurs í tvö ár að fínna ein-
hvern úr áhöfn þýska kafbátsins til
að fá frásögn hans en það hafi
ekki heppnast. Eftirgrennslan
Morgunblaðsins leiddi hins vegar
til þess að Reinhard Beier segir nú
þessa sögu. Dr. Sverrir Schopka í
Hamborg og Vilborg Isleifsdóttir
Bickel í Wiesbaden veittu mikils-
verða aðstoð svo það mætti takast. I
Brúðarmynd af Hans Jóakim og Leonóru Durfeld.
VILDI EKKl
TRÚA,AÐ HANN
VÆRIDÁINN
Ilse Frick segirfrá örlögum bróður síns Hans Jóakim
Durfeld sem fórst við Reyðarfjörð árið 1941
eftir Guðrúnu Guðlaugsdóttur
AUPPSTIGNINGARDAG 22. maí 1941 flaug þýsk
flugvél á klettavegg við ReyðarQörð. Fjórir menn
voru um borð í flugvélinni, og fórust þeir allir.
Vélin fórst á stað sem var mjög erfitt að komast að. Nokk-
ur tími leið því þar til breskir hermenn komust á slysstað.
Tókst þeim að flytja líkin til ReyðarQarðar og voru þau
grafin þar með nokkurri viðhöfn. Bretar skutu heiðursskot-
um til þess að sýna hinum follnu þýsku hermönnum virðing-
arvott og eru eldri bæjarbúum á Reyðarfirði atburðir þess-
ir enn minnisstæðir. Flugmaður þýsku vélarinnar var Hans
Joakim Durfeld, 31 árs gamall foringi í þýska flughernum.
Hinir í áhöfhinni voru Breuer yfirliðþjálfi, Leitz undirliðs-
foringi og Hornisch loftskeytamaður. Mörgum árum seinna
voru lík þýsku hermannanna grafin upp og flutt í Fossvogs-
kirkjugarð í Reykjavík, í sameiginlegan grafreit þýskra
hermanna sem féllu á Islandi á árum seinni heimsstyrjaldar-
innar.
FJÖRUTÍU OG NÍU árum eftir
þetta flugslys sit ég inni í stofu hjá
gamalli konu í Hagen í Þýskalandi
og handleik málmmerki sem var
einkennismerki flugvélarinnar sem
fórst hjá Reyðarfirði. Á merkið er
grafið Ernst Heinkel, type HE 11
og númer vélarinnar, 1291 R. Þetta
kalda, gráa málmmerki er það eina
sem Ilse Frick, systir Hans Jóakim
Durfeld fiugmanns, á til minningar
um hörmulegan dauðdaga einka-
bróður síns. „Við fréttina um lát
hans féll ég alveg saman, veröld
mín hrundi til grunna. Bróðir minn,
þessi myndarlegi og glaðlyndi mað-
ur, var stolt okkar systranna. Við
litum svo upp til hans, hann var
okkur næstum eins og Guð almátt-
ugur.“ Örvæntingarfullt líf grárra
augnanna er í undarlegu ósamræmi
við fastmótaðar bylgjurnar sem
hvítt fíngert hár hennar er njörvað
í. Niðurbældur harmur ryður sér
braut gegnum dagfarslegt jafnað-
argeð. Eg hvarfla augunum til
myndarinnar af sjóliðanum unga á
sjónvarpinu sem horfír brosandi
augum út í stofuna. „Mig dreymdi
hann oft eftir þetta. Við vorum ailt-
af saman þá, systkinin, stundum í
bílferðum eða út á bát, en hann
horfði aldrei á mig. Dánir horfa
aldrei á lifendur í draumi."
Fyrstu fregnir sem Ilse, systur
hennar Gerda og Irmgard og Leo-
nóra mágkona þeirra fengu voru
mjög óljósar. Þeim var tilkynnt að
Hans Jóakim hefði ekki snúið aftur
úr flugi til Englands. En í október
1941 barst þeim tilkynning frá upp-
lýsingaskrifstofu hersins þess efnis
að Hans Jóakim Durfeld hefði ekki
snúið aftur frá skyldustörfum
sínum heldur farist i flugslysi á
íslandi. Hann hefði liðið hetjudauða
Hans Jóakim Durfeld ungur sjó'
liði.
Ilse í september 1936.
fyrir foringjann, þjóðina og föður-
landið. Gröf hans væri á íslandi.
„Ég var ekki með sjálfri mér í
hálft ár eftir þetta og man lítið frá
......................—