Morgunblaðið - 06.05.1990, Síða 22

MÖáGÚNBIÍAÉ>IÐ SÚNNUDAGUR 6'. MAÍ 1990
zé
fí
Bandarikjamennirnir
Bandarískur her gengur á land á Kirkjusandi í júlímánuði 1941. Ljfomynd/Svavar Hjaltested
KALDA STRÍÐIÐ GEKK
ÍGARÐÁHÓTEL BORG
Bandaríkjamanna á Islandi 1942
eftir Elínu Pólmadóttur
PORTER MCKEEVER er þekktur maður í Banda-
ríkjunum, nú síðast fyrir bók sína um Adlai Steven-
son, sem tilnefnd var til Pulitzerverðlauna í haust.
En hvers vegna ávarpar þessi maður íslenskan blaðamann,
sem hefúr leitað hann uppi í New York, á íslensku, skýtur
öðru hverju inn í samræðurnar orðum með kórréttum fram-
burði á þ-i og ð-i og spyr um roskna íslenska embættis-
menn, stjórnmálamenn og fjölmiðJamenn með nafiii? Porter
McKeever kom fyrir nærri hálfri öld til íslands með banda-
rískum sendiherra, þegar Bandaríkjamenn tóku við vörnum
landsins af Bretum, og varð þar með fyrsti upplýsingafull-
trúi þeirra í Evrópulandi. Hann var því í upphafí hersetunn-
ar i nálægð við öll samskipti íslendinga og Bandaríkja-
manna og þar sem hann var óeinkennisbúinn og utan við
herinn, kynntist hann persónulega mönnum og málefnum
í landinu. Þessi kímni og hressi maður kann margar
skemmtilegar sögur frá þeim tíma. Segir mér t.d. frá því
að „kalda stríðið“ hafí hafíst á Hótel Borg á Islandi, frá
samskiptum sínum við ýmsa merka íslendinga, frá barns-
meðlagsreikningum sem tóku eins og þruma úr heiðskíru
lofti að streyma til fúrðu lostinna utanríkisþjónustumanna
í Washington o.s.frv.
PORTER MCKEEVER tekur á
móti blaðamanni í hinum virðulega
Century Club í New York með
sínum frægu málverkum í gylltum
römmum og bókahillum upp undir
Ioft þama einhvers staðar hátt uppi,
þar sem rithöfundar og ritstjórar
New York Times sitja við næsta
borð við okkur, en konum var hleypt
inn í þetta aldagamla, virðulega
karlaveldi klúbbsins fyrr en í fyrra.
En gestgjafinn er hvorki gamall né
hátíðlegur þegar hann byijar alúð-
lega að segja frá dvölinni á íslandi
og hefur engu gleymt, þótt hann
hafi síðan verið í snertingu við
ýmis merkileg tímamót á alþjóða-
»
vettvangi. Porter McKeever var
blaðamaður í Washington vorið
1942, þegar McVeigh, nýskipaður
sendiherra, spurði unga manninn
hvort hann vildi ekki koma með sér
til Reykjavíkur til að koma á fót
fyrstu „útvarðarstöð“ upplýsinga-
þjónustu Bandaríkjanna.
„Reykjavík, hvar er það? spurði
ég. Ég átti að vera sériegur fulltrúi
sendiherrans og reyna að smyrja
samskiptin við íbúana, þar sem
höfðu orðið nokkrir árekstrar eftir
að bandarísku hermennimir fóru
að koma. Ég kom með gríðarmik-
illi skipalest, sem var að flytja her-
menn til íslands, en landher tók þar
Porter McKeever kom með fyrstu Bandaríkjamönnunum til ís-
lands. Myndin er tekin í New York fyrir skömmu.
eftir skamman tíma við af land-
gönguliðum flotans sem komu fyrst.
Ekki vildi betur til en svo, að tveim-
ur dögum eftir komu mína til
Reykjavíkur réðist drukkinn her-
maður á eiginkonu sænska blaða-
fulltrúans í einhveiju braggasam-
kvæmi. I átökum hljóp skot í fótinn
á eiginmanninum. Og mátti verða
mitt fyrsta verk að fara og biðja
þau afsökunar. Það urðu mín fyrstu
kynni af „ástandinu“,“ segir
McKeever og þetta síðasta á hreinni
íslensku.
„Þegar ég kom voru 6.600 her-
menn að koma til að leysa af banda-
risku landgönguliðana en ekki
Breta. Og í mars-apríl komu 9.900
menn og leystu af hólmi landherinn
breska. I rauninni finnst mér merki-
legt að ekki skyldu þó verða fleiri
árekstrar vegna ástandsins en þó
urðu. Ungu konurnar á Islandi eru
svo fallegar. Ég fer víða um heim-
inn og segi öllum að besti staðurinn
í veröldinni fyrir „girl watching“,
til að horfa á stúlkur, sé á íslandi,
sá næstbesti á Honolulu og sá þriðji
í DAS-miðstöðinni í Minnieapolis.
Fallegustu stúlkur í heiminum eru
sem sagt á Islandi. Þegar ég lít til
baka, er þarna voru 40 þúsund er-
iendir hermenn I landi með 120
þúsund íbúum, sem voru í hæsta
máta þjóðemissinnaðir, þá sýnist
mér mesta furða hve vel þetta gekk.
Flestir bandarísku hermennimir
vildu ekkert vera á Islandi og sum-
ir þeirra vissu ekki einu sinni hvar
þeir voru. Við Bandaríkjamenn
komum svo seint inn í stríðið og
hermennirnir, sem fóru fyrstir til
íslands, voru fyrsta bylgjan af ung-
um mönnum, sem kallaðir voru til
að gegna herþjónustu. Þeir höfðu
því enga þjálfun og voru ekki hag-
vanir í þessu hlutverki. Þessir menn
voru sendir beint til Islands. Þó var
í samningunum milli íslendinga og
Bandaríkjamanna að ekki ætti að
senda þangað aðra en valda her-
menn. Þeir voru bara ekki til. Enda
reyndum við að skipta þessu fyrsta
liði út eins fljótt og við gátum.
Nei, það þýddi ekkert að vera
að reyna að útskýra þegar slysalega
tókst til, það varð bara að biðjast
afsökunar,“ svarar McKeeve*
spumingunni um það hvemig hann
hafí brugðist við árekstmm og slys-
um. „Ég trúði því að meiri kynni
milli landanna mundu bæta hér úr.
Ef íslendingar kynntust fleiri þátt-
um í bandarískri menningu, þá
sæju þeir að fleira væri þar til. Við
byijuðum að koma á fréttaflæði til
íslands frá Bandaríkjunum, reyna
að byggja upp fréttir, sem ekki
væru svona áróðurskenndar, eins
og Bretamir höfðu til að styrkja
sinn baráttuhug. Heldur bara ein-
faldar almennar fréttir frétta-
manna. En íslendingar voru svo
tortryggnir að það tók langan tíma.
ég man að þegar ég fór og var að
kveðja Áma frá Múla á kaffihúsi
niðri í bæ, þá sagði hann að Banda-
ríkjamenn mundu áreiðanlega aldr-
ei fara frá íslandi. Ég sagði víst:
Því eruð þið svoná fjári tortryggn-
ir? Og hann svaraði: „Við erum svo
litlir og tortryggnin er okkar sjó-
her.“ Eg svaraði á móti: „En það
þarf ekki endilega að vera sjö hafa
floti.“ Það tók langan tíma að koma
fréttamönnum í skilning um að
þessar upplýsingar sem komu frá
Bandaríkjunum væru ekki bara
áróðursbragð. Ég kynntist þessum
ágætu blaðamönnum þess tíma,
ívari Guðmundssyni á Morgunblað-
inu, Skúla Skúlasyni á Fálkanum,
Benedikt Gröndal á Alþýðublaðinu
— sem ég hjálpaði til að komast í
Harvard á sínum tíma og nú er hér
sendiherra í New York og enn góð-
ur vinur minn — Jóni Magnússyni,
fréttastjóra á Útvarpinu og síðar
Pétri Péturssyni. Lengi vel voru
þeir tortryggnir, einkum útvarps-
mennirnir. En þegar eg fór gaf
Útvarpið mér stóran bunka af