Morgunblaðið - 06.05.1990, Side 24

24 D
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. MAI 1990
Bandarikiamennirnir
George Marshall, hershöfðingi og þáverandi yfirmaður bandaríska herráðsins, heilsar upp á banda-
ríska hermenn á Miðnesheiði 1941.
hljómplötum með íslenskum lögurr.
Ætli ég eigi ekki stærsta hljóm-
plötusafn af gömlum íslenskum lög-
um frá þeim tíma í heiminum. En
ég hafði í upphafi fengið heilmikið
safn frá Bandaríkjunum af sinfón-
íum handa ríkisútvarpinu, sem þeir
voru fátækir af og fengum seinna
vikulegan klukkutíma í útvarpinu
til að senda til okkar manna. Lögð-
um áherslu á að hafa það menning-
arlega dagskrá; sígildá tónlist og
fleira slíkt, og Islendingar gátu þá
líka notið góðs af. Nú; og svo var
lagt kapp á að fá til Islands góða
fyrirlesara. Eg fékk vesturíslenska
listfræðinginn Hjörvarð Árnason til
að koma til Islands með fyrirlestra
um listir og til að setja upp listsýn-
ingu. Og við reyndum að efla kynni
milli stétta. Sem sagt að efla al-
menna kynningu.
Á hinn bóginn lögðum við okkur
fram um það í fyrstu, efkir að ég
kom, að láta Bandaríkjamennina
skilja íslendinga. Ég man að ég fór
til Sigurðar Nordals og bað hann
um að skrifa bækling fyrir okkur
um uppruna íslenskrar menningar.
Hann spurði: Hvað langan? Ég
nefndi 48 síður. Það get ég ekki,
svaraði hann um hæl. Ég þyrfti 10
ár til að vita nógu mikið um íslenska
menningu til að geta skrifað svona
bækling. í útvarpsþættinum reynd-
um við að höfða til menntaðra
manna í liðinu. Ég taldi farsælast*
að reyna þannig að efla kynnin af
menningu beggja landanna þessi
tvö ár sem ég var á íslandi.
Svo fóru börnin að koma
Við tölum um „ástandið“ og
McKeever hlær við þegar hann
minnist fyrstu vandamálanna í sam-
bandi við það. „í samningnum milli
landanna um að bandarískt lið komi
til íslands sagði að við ættum að
borga ailan eðlilegan kostnað af
dvöl hersins á íslandi. Svo fóru
bömin að koma og íslenska ríkis-
stjómin taldi að þau féllu undir
„eðlilegan kostnað“. Ög reikning-
amir tóku að streyma inn, 6 man-
aða bam á Seyðisfirði, annað í
Reykjavík o.s.frv. Mjög nákvæmir
og sundurgreindir reikningar um
útgjöld vegna ungbama dundu yfir
utanríkisráðuneytið í Washington,
sem ekki vissi hvaðan á sig stóð
veðrið. Svona herkostnað höfðu
stjómvöld aldrei séð fyrr. Og þar
sem þið hafið annað nafnakerfi en
við, þar sem notuð eru fornöfn, þá
var faðir viðkomandi barns oft Bill
eða Tom og móðirin mundi ekki
seinna nafnið. Engin leið reyndist
að finna manninn, sem átti að
borga. Þar sem íslensk stjórnvöld
borga með bami ef faðirinn gerir
það ekki, taldi íslenska ríkisstjómin
að bandaríska stjómin ætti þá að
borga. En það var alveg óþekkt í
Bandaríkjunum og þetta höfðu
stjómvöld þar ekki séð fyrir. Það
kom yfir þau eins og þruma úr
heiðskíru lofti. Gekk illa að útskýra
það í fyrstu. Jú, jú, íslendingar
voru ákveðnir í að fá að fullu borg-
að fyrir það sem þeir létu af hendi
og verðlagningin var stundum æði
há. En það mátti ræða það,“ segir
McKeever.
„Þar sem ég vann hjá sendiráðinu
og var ekki í einkennisbúningi, þá
gat ég óhindrað kynnst íslending-
um. Ég man að ég fór eitt sinn í
hádegisverð hjá verslunarráðinu og
kom heim um hádegi daginn eftir.
Það var góð veisla. Mér er minnis-
stætt að í hófi um miðnætti stóðum
við Ólafur Thors og sungum saman
Old Black Joe á íslensku. Mér líkaði
best við Ólaf Thors af öllum íslensk-
um stjórnmálamönnum. Hann var
reglulegur „statesman", stjórn-
málavitringur. Hann var ákafur
föðurlandsvinur en samt liðlegur í
öllum samskiptum við okkur. Fyrsti
íslendingurinn sem ég kynntist
raunverulega var Örn Johnson og
svo varð Agnar Kofoed Hansen
mikill vinur minn og sú vinátta
entist alla hans æfi. Stórkostlegur
maður. Nafn hans var á listanum
sem við höfðum fengið frá Bretum
um nasista, því hann hafði verið
við nám í Þýskalandi, en það var
mesta vitleysa. Enn voru þó þegar
ég kom í landinu nokkrir menn, sem
ekki fóru leynt með aðdáun sína á
nasismanum. Einn prófessor í Há-
skólanum sem ég man ekki nafnið
á hafði mynd af Hitler í stofunni
hjá sér, man ég.“
Má ég koma í nótt
McKeever hefur gaman af að
minnast atviks, sem varð vegna
ónógrar íslenskukunnáttu hans:
„Ég hafði kynnst þeim ráðherran-
um sem fór með viðskiptamál, sem
ég man nú ekki hvað heitir. Og ég
hafði útvegað bækur frá Banda-
ríkjunum, sem hann vildi gjarnan
fá. Þegar bókapakkinn kom með
skipspósti, hringdi ég heim til hans,
til að mæla mér mót og afhenda
bækumar. Frúin kom í símann og
ég gerði þau mistök að spyrja hvort
ég mætti koma „í nótt“, í staðinn
fyrir í kvöld. Þegar ég hringdi dyra-
bjöllunni, kom hún í dyragættina
og hafði keðju á hurðinni. Ég gat
rétt smeygt bókunum inn um rif-
una. Seinna heyrði ég svo í ein-
hveiju samkvæmi hjá okkur sögu
um það að einn af okkar mönnum
hefði gerst frekur við eina ráðherra-
-frúna. Og allt í einu þekkti ég frá-
sögnina. Guð minn góður, það er
ég!“
Annars skemmtilegs atviks
minnist Porter McKeever. „Bisk-
upnum ykkar var boðið til Banda-
ríkjanna, þar sem hann hafði aldrei
verið áður, og í Hollywood var vel
tekið á móti honum. Þegar hann
kom aftur sýndi hann mér ljós-
mynd, þar sem þessi prúði maður
stóð milli tveggja frægustu kyn-
bomba þeirra tíma, Jane Russell og
ljósku mikillar, líklega Betty
Grable. Þær sáust á hlið í níðþröng-
um kjólum, sem féllu að þessum
miklu bijóstum og skrokkum. Ég
spurði hvort hann hefði sýnt fjöl-
skyldunni sinni hana og hann sagði
að konan sín hefði veríð hrifin af
myndinni. Ég benti honum á að það
væri nú vissara að sýna hana eng-
um öðrum. Hvort hann gerði það
veit ég ekki.“
Porter McKeever hefur gaman
af að rifja upp atvik frá íslandsveru
sinni. Eitt sinn ætluðu bandarískir
hermenn að fara að æfa skotfimi á
víðavangi. Það reyndist vera land
bór.da, sem vildi fá greitt fyrir af-
notin af sínu landi. Liðsforinginn
var tregur til að greiða fyrir þetta.
Þá sagði bóndinn: Hefurðu aldrei
heyrt talað um Franklin Delano
Roosevelt? Og vísaði þar til samn-
ingsins milli Islendinga og Banda-
ríkjamanna um að allt skyldi greitt.
Upphaf kalda stríðsins
á Islandi
„Við vorum illa undir stríðið bún-
ir, en í samanburði við Breta vorum
við vel haldnir á íslandi," segir
McKeever þegar við ræðum um
útbúnað Bandaríkjamanna þegar
þeir komu til íslands. „Við byggðum
fljótlega Keflavíkurflugvöll, enda
hefði Reykjavíkurflugvöllur aldrei
getað tekið þær flugvélar sem við
þurftum á að halda.
Ég segi alltaf að kalda stríðið
hafi byrjað á Íslandi," segir Porter
McKeever kíminn. „Það var stuttu
eftir Yalta-ráðstefnuna, þar sem
Roosevelt, Churchill og Stalin hitt-
ust, að sendiherrann hringdi til mín
eitt kvöldið frá Hótel Borg. Það var
þá aðsetursstaður bandaríska
sendiherrans, þar sem þau hjónin
höfðu litla setustofu og svefnher-
bergi. Honum hafði verið tilkynnt
að Molotov, utanríkisráðherra Sov-
étríkjanna, hefði lent á Keflavíkur-
flugvelli til að taka bensín en vegna
einhverrar vélarbilunar ætlaði hann
að stansa á íslandi yfir nóttina með
fylgdarliði sínu. Hvar í ósköpunum
átti að koma þeim fyrir? Ekki
smuga í neinu hóteli, enda voru þau
ekki mörg. Það varð úr að banda-
ríski sendiherrann og kona hans
klæddu sig upp úr rúminu og sátu
uppi alla nóttina, til þess að geta
látið þá hafa herbergi sín. Þegar
Molotov kom til Washington og hitti
Truman forseta, byijaði hann strax
að kvarta. Er hann kom til íslands,
þessa lands sem væri hersetið af
Banaríkjamönnum, þá hefði honum
markvisst verið sýndur dónaskapur.
Móttökurnar þar hefðu verið fyrir
neðan allar hellur, þeim komið fyrir
á einhveijum skítastað. Truman
hlustaði á hann þusa og varð æ
reiðari, því hann hafði verið búinn
að lesa skeytið frá sendiherranum
sínum og vissi að þau hjónin höfðu
vikið úr rúmi. Að lokum rauk hann
upp og svaraði Rússanum fullum
hálsi. Upp frá því urðu samskipti
Rússa og Bandaríkjamann verri og
verri. Hefðu eflaust orðið það hvort
sem var. En ég held því fram að
kalda stríðið hafi hafist þarna á
Hótel Borg.“
Porter McKeever segir að þessi
tvö ár sem hann var á Islandi, hafi
verið einhver mest gefandi ár í lífi
hans. „Ég kynntist Islendingum og
íslenskri menningu og á góða vini
þaðan fram á þennan dag.“ Það er
mikið sagt, því ævi hans hefur ekki
verið viðburðarsnaúð og hann hefur
víða komið við í alþjóðamálum.
„Frá íslandi var ég sendur til
Burma. Pakkaði fötunum mínum,
strípuðum buxum, pípuhöttum og
hlýjum fatnaði, niður í tösku og
útvegaði önnur léttari föt fyrir hita-
beltissvækjuna. En þegar ég kom
til Burma fékk ég senda vitlausa
tösku, strípaðar buxur og ullarfatn-
að í hitasvækjuna í frumskóginum,
þar sem rignir 300 mm og allt guf-
ar upp.“ Eftir að það verkefni, sem
var að opna með sameiginlegu átaki
Bandaríkjamanna, Breta og
Kínveija landleið til Kína, þá var
hann 'með Mountbatten lávarði í
Suðaustur-Asíu, sem varð til þess
að hann vann síðar að ýmsum mál-
efnum til stuðnings Asíulöndum.
Meðan hann var hjá Sameinuðu
þjóðunum aðstoðaði hann James
Byrnes við að skrifa bókina „Satt
að segja“ og barðist fyrir Adlai
Stevenson í forsetakosningunum
1952. Þá vann McKeever fyrir Ford
Foundation fram til 1956 og eftir
það að líknarsjóðum fyrir Rockefell-
er. Hann kveðst þá hafa verið
ákveðinn í að vinna fyrst og fremst
að friðarmálum og varð m.a. stofn-
andi og forseti bandaríska Samein-
uðu þjóða félagsins. Kona hans er
trúboðadóttir frá Kína, sem einnig
hefur verið í stjómum margra al-
þjóðastofnana á sviði menningar og
félagsmála og er heiðursfélagi
UNESCO. Og þegar ég spyr hann
hvað hann hafí helst haft fyrir
stafni síðustu árin, þá segist hann
hafa verið niðursokkinn í bókina
um Adlai Stevenson: His Life and
Legacy, sem kom út í haust. Steven-
son kynntist hann 1945 og var
m.a. með honum í London í undir-
búningsnefndinni fyrir stofnun
Sameinuðu þjóðanna og vináttan
hélst þar til Stephenson dó 1965.
Þessi bók hefur hlotið einstakar
viðtökur í Bandaríkjunum. ■
Eriu í húsgagnalelt?
Ný sending af 2ja manna svefnsófum
með rúmfatageymslu. 4 gerðir.
Stærð: 190x130 og 190x120 Hagstætt veró
Ármúla 8, símar: 8-22-75 og 68-53-75