Morgunblaðið - 20.05.1990, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. MAI 1990
C 17
Eftir undanhaldið: Ieifar ökutækja skammt frá Dunkirk.
Þjóðverjar komnir að Ermarsundi: króuðu Breta af.
Þeir komust undan: 338.266 mönnum var bjargað frá Dunkirk.
gerði og komst ekki lengra.“
Meðan þessu fór fram var fleiri
handsprengjum kastað á fangahóp-
inn í hlöðunni. Ein sprengjan sprakk
þegar tveir undirforingjar stukku á
hana. Síðan voru 10 fangar leiddir
út og skotnir. Að lokum var kúlum
látið rigna yfir fangana í hlöðunni.
Þegar þýzku hermennirnir voru
farnir voru að minnsta kosti sex
fangar enn með lífsmarki, þar sem
þeir lágu undir fangahópnum.
Richard Parry stórskotaliði fékk
skot í annan fótinn og þóttist hafa
fallið. Þegar hann opnaði augun sá
hann Þjóðvetja stara á sig. Hermað-
urinn lyfti riffli sínum og skaut á
hann tveimur kúlum í munninn.
Hann _ missti meðvitund. Innst í
hlöðunni lá Reg West þögull undir
líkunúm ásamt fimm félögum
sínum. West tókst að flýja og hann
gekk í andspyrnuhreyfinguna, en
var síðan tekinn til fanga.
Alf Tombs, sem einnig hélt lífi,
lá undir tveimur líkum. Vinur hans
hafði misst annan fótinn í spreng-
ingunni og hrópaði hástöfum, en
þagnaði svo. Tombs og fjórir aðrir
fangar lágu innan um líkin í fjóra
daga, en stauluðust síðan yfir akr-
ana og leituðu að hjálp.
„Skjóttu mig ekki!“
Allt í einu heyrði einn þeirra,
Jimmy Dutton, einhvern segja glað-
lega: „Stríði þínu er lokið.“ Síðan
var hann tekinn til fanga. „Skjóttu
mig ekki,“ hrópaði Dutton, sem
hafði misst bróður sinn, „móðir mín
á aðeins einn son núna.“ Hann bjóst
við að fá kúlu í sig, en honum var
gefinn kexpakki. Þýzkur hermaður
fann Evans og sagði: „Guð minn
góður, þú hefur þjáðst." Taka varð
af honum annan handlegginn.
Ári síðar skipaði þýzkur héraðs-
stjóri landbúnaðarverkamanni á
þessum slóðum, Georges Gautier,
að grafa lík 36 fórnarlambanna á
nýjum stað. Líkin voru flutt á vöru-
bílum til aðaltorgsins í þorpinu Es-
quelbecq og Gautier varð að grafa
þau með berum höndum í herkirkju-
garðinum. Almennt hefur verið tal-
ið að hin líkin hvíli í fjöldagröf hjá
hlöðunni. Fæstir fanganna báru
kenniplötur og því hefur aldrei ver-
ið vitað með vissu hve margir biðu
bana.
Hermálaráðuneytið í London
fékk fyrstu fréttir sínar af morðun-
um í október 1943 þegar skipzt var
á særðum föngum og Evans sneri
aftur til Englands. Á þeim tima tók
brezka stjórnin dræmt í allar hug-
myndir um rannsóknir á stríðsglæp-
um. Heryfirvöld sýndu málinu eng-
an áhuga fyrr en grein um reynslu
Evans birtist í blaðinu Sunday Pict-
oríal.
Fátt gerðist þar til rannsókn var
hafin á morðunum í ársbyijun 1946
undir stjórn Alexanders Scotlands
undirofursta. Ári síðar hafði nefnd
hans tekizt með hjálp Senf að bera
kennsl á nokkra SS-menn, sem
höfðu farið með stríðsfangana inn
í hlöðuna, en þeir neituðu því allir
að þeir væru sekir og skelltu skuld-
inni á liðsforingja, sem höfðu fallið
í stríðinu. Scotland hætti rannsókn-
inni 1947, því að Wilhelm Mohnke,
sem staðhæft var að gefið hefði
skipunina, fannst hvergi.
Fangi Rússa
Eftir uppgjöf Frakka 1940 barð-
ist Mohnke á Balkanskaga, þar sem
hann særðist á fæti. Síðan barðist
hann á rússnesku vígstöðvunum og
árið 1944 var hann yfirmaður Leib-
standarte Adolf Hitler í Normandí.
Árið 1945 var hann sendur til
Berlínar til að taka við stjórn varn-
arliðsins í neðanjarðarbyrgi For-
ingjans. Þá hafði hann verið skipað-
ur hershöfðingi og sæmdur riddara-
krossinum. Eftir sjálfsmorð Hitlers
féll það í hans hlut að eyða neðan-
jarðarbyrginu, 2. maí 1945. Nokkr-
um vikum síðar tóku Rússar hann
til fanga.
Skömmu síðar kröfðust Kanada-
menn þess að fá að tala við Mohnke
um stnðsglæpi, sem þeir voru að
rannsaka. Þeir höfðu sannanir fyrir
því að hann hefði fyrirskipað líflát
12 óvopnaðra, kanadískra
stríðsfanga nálægt Calvados í Nor-
mandí 11. júní 1944 og dæmt 49
aðra til dauða. Rússar höfnuðu
kröfu Kanadamanna vegna þess að
þeir töldu að Mohnke gæti látið
þeim í té mikilvægar upplýsingar.
Auk morðanna í Normandí var
Mohnke sakaður um að hafa verið
viðriðinn morð á 600 belgískum
borgurum og 72 bandarískum
stríðsföngum í Belgíu í desember
1944.
Schmidt, vitnið sem nú hefur
gefið sig fram, segir í yfirlýsingu
sinni frá komu þriggja kanadískra
stríðsfanga til bækistöðva herdeild-
ar hans á akri í Normandí í júní
1944. Mohnke og túlkur hans yfir-
heyrðu mennina í 15-20 mínútur
og síðan sá Schmidt fangana leidda
burtu. Schmidt skýrði fyrst frá
þessum aftökum í yfirheyrslum
1945 þegar hann var stríðsfangi í
Bretlandi.
Því er haldið fram að mennirnir
hafi verið skotnir til bana í
sprengjugíg og að Mohnke hafi
fylgzt með aftökunum. Schmidt
lýsti yfirmanni sínum þannig að
allir hefðu óttazt hann. Hann var
„illilegur . . . og um leið og ein-
hver heyrði að hann væri nálægur
forðuðu allir sér í burtu.“
Árið 1947 færði stríðsglæpa-
nefnd SÞ nafn Mohnkes á skrá um
menn, sem lýst var eftir fyrir „ýmsa
stríðsglæpi". Rússar höfðu hann í
haldi í Lubjanka-fangelsi í Moskvu
til 1955. Bandarískir, brezkir og
þýzkir leyniþjónustumenn yfir-
heyrðu hann þegar hann kom aftur
til Þýzkaiands, en aðeins um dvölina
í Sovétríkjunum. Ian Sayer, annar
tveggja höfunda bókarinnar Síðasti
hershöfðingi Hitlers, sem kom út í
fyrra, kveðst þess fullviss að komizt
hafi verið að samkomulagi við hann.
„Komið hafði verið fram við hann
eins og sérstakan fanga,“ sagði
Sayer í samtali við brezka blaðið
Observer nýlega, „því að hann hafði
sagt Hitler að öllu væri lokið rétt
áður en hann svipti sig lífi. Mig
grunar að hann hafi verið fenginn
til að veita upplýsingar um reynslu
sína í Rússlandi gegn loforði um
að hann yrði látinn í friði.“
„Skortur á sönnunum“
Mohnke settist að í Hamborg og
fékk opinberan styrk til að snúa sér
að kaupsýslustörfum. Hann varð
kunnur félagi í samtökum fyrrver-
andi hermanna Waffen-SS og það
kom honum í koll 1973 þegar sak-
sóknarinn í Lúbeck tók sér fyrir
hendur að rannsaka hvort hann
hefði framið stríðsglæpi. Enginn
þeirra Breta, sem höfðu komizt lífs
af eftir fangamorðin, og enginn
kanadískur sjónarvottur voru yfir-
heyrðir, en þó komst saksóknarinn
að þeirri niðurstöðu að ekki væri
unnt að dæma hann vegna skorts
á sönnunum. Ekki var heldur talið
unnt að dæma hann fyrir meinta
stríðsglæpi í Belgíu 1944 vegna
skorts á sönnunum.
Nýjar upplýsingar komu ekki
fram í málinu fyrr en þingmaður
úr brezká Verkamannaflokknum,
Jeff Rooker, vakti athygli á því í
ræðu í Neðri málstofunni fyrir
tveimur árum að fundizt hefðu ný
leyniskjöl, sem bentu til þess að
Mohnke væri sekur. Ekki virtist
lengur hægt að bera því við að sann-
anir gegn honum skorti. Síðan' hafa
þýzkir saksóknarar unnið að rann-
sókn Mohnke-málsins að beiðni
þeirra sex Breta, sem lifðu af morð-
in í Wormhoudt.
Schmidt var 18 ára þegar hann
kveðst hafa orðið vitni að því að
Mohnke fyrirskipaði aftökurnar.
Hann býr nú í þorpi skammt frá
Wiesbaden í Vestur-Þýzkalandi.
Kvikmyndagerðarmenn frá CBC-
sjónvarpinu í Kanada höfðu upp á
Schmidt fyrr á þessu ári, þegar
þeir voru að rannsaka ásakanirnar
um að Mohnke hefði staðið fyrir
morðum á kanadískum hermönn-
um. Bent er á að úr því að kanadísk-
um kvikmyndatökumönnum hafi
tekizt að finna Schmidt hafi þýzk-
um yfii-völdum átt að vera það í
lófa lagið.
Kvikmyndin var nýlega sýnd í
Neðri málstofunni að tillögu Jeffs
Rooker. Þar með vildi hann sýna
þýzkum yfirvöldum fram á að fyrir
lægju nægar sannanir gegn
Mohnke, ef engar gagnsannanir
kæmu fram. „Þetta er liður í áfram-
haldandi tilraunum til þess að fá
þýzk yfirvöld til að taka málið alvar-
lega,“ sagði hann. „Mikilvægt er
að Schmidt hefur fengizt til að bera
vitn og það ber vott um mikið hug-
rekki, því að ég þekki þijótana, sem
vemda Mohnke."
„Eg var aðeins hermaður“
Mohnke hefur fengið að búa
óáreittur í Stemwarde. Hann er einn
örfárra núlifandi manna, sem höfðu
náin persónuleg kynni af öllum
æðstu mönnum nazista - Hitler,
Himmler, Bonnann og Goebbels -
en hefur lítið viljað gera úr því.
„Ég var aðeins hermaður, sem
barðist fyrir föðurlandið," sagði
Mohnke þegar hann var spurður
um fjöldamorðin fyrir tveimur
árum. „í stríði eru mannslíf einskis
virði,“ sagði hann, neitaði því að
hafa borið nokkra ábyrgð á þeim
og kallaði ásakanirnar gegn sér
„eintómt rugl“. í öðru samtali
kvaðst hann hafa verið hreinsaður
af ásökunum um stríðsglæpi 1973.
„Ég hef engu reynt að leyna, ólíkt
Waldheim,“ sagði hann.
Bert Evans, brezki fanginn sem
lifði af morðin í Wormhoudt, hefur
alltaf furðað sig á takmörkuðum
áhuga brezkra yfirvalda á málinu.
Hann sagði fyrir tveimur árum gð
hann hefði litla trú á því að Bretar
mundu ákæra Mohnke eða að Þjóð-
veijar mundu leiða hann fyrir rétt.
Brezk yfirvöld hafa átt erfitt með
að svara því hvers vegna Mohnke
hafi ekki verið dæmdur fyrir ein-
hver mestu morð á brezkum her-
mönnum sem um getur í stríðinu,
en brezkir dómstólar hafa ekki lög-
sögu í málinu.