Morgunblaðið - 10.07.1990, Qupperneq 25

24
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. JULI 1990

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Átak gegn ólæsi
Menntamálaráðuneytið og
Unesco-nefndin hafa
ákveðið að hrinda úr vör átaki
gegn ólæsi og treglæsi og
stuðla að auknum lestri al-
mennings. Þetta er gert í sam-
ræmi við ákvörðun Sameinuðu
þjóðanna frá 1987 um að árið
1990 skuli tileinkað baráttu
gegn ólæsi.
Þrátt fyrir vöxt skólastarfs,
almennrar menntunar og þekk-
ingar er átak af þessu tagi
talið brýnt. I nýrri könnun á
lestrarkunnáttu skólabarna í
Englandi kemur fram, að ólæsi
hefur aukizt meira á síðustu
fjórum árum þar en á öðrum
tíma frá lyktum síðari heims-
styijaldar. Sjö ára böm, sem
skildu ekki einföld orð og setn-
ingar, eru tvöfalt fleiri en í
sams konar könnun fyrir ijór-
um árum. Þessi niðurstaða,
sem á sér hliðstæður víðar í
samtímanum, hefur ýtt undir
deilur um aðferðir við lestrar-
kennslu.
A blaðamannafundi mennta-
málaráðuneytisins, þar sem
fyrirhugað átak gegn ólæsi hér
á landi var kynnt, kom m.a.
fram, að um 10% íslenzkra
skólabarna á aldrinum 8 til 15
ára eiga við lestrarerfiðleika
að stríða. Þar kom og fram að
vitað er um dulið ólæsi og
treglæsi meðal fullorðinna hér
á landi. Kannanir á Norður-
löndum munu hafa leitt til svip-
aðrar niðurstöðu.
Lestrarkunnátta mun lengst
af hafa verið nokkuð almenn
hér á landi, miðað við læsi al-
mennings í umheiminum. Þetta
á ekki sízt við um þær kynslóð-
ir, sem byggðu landið eftir að
Biblían var gefin út á íslenzku
um siðaskiptin, en það framtak
hefur flestu fremur stuðlað að
varðveizlu móðurmálsins.
Fram undir lok 18. aldar fór
almenn fræðsla í lestri, skrift
og kristindómi að mestu fram
á heimilunum. Að öðru leyti fór
fræðsla fram á vegum presta
og trúlega hefur einhver
barnafræðsla verið á vegum
klaustranna í kaþólskum sið.
Vitað er að einstaka maður
hafði atvinnu af kennslu á 17.
öldinni og manntalið 1703 til-
greinir 32 kennara og skóla-
lærða menn í landinu.
Fyrsti barnaskólinn á Islandi
var stofnaður í Vestmannaeyj-
um 1745 en starfaði aðeins
fáein ár. Barnaskólar risu víða
um land upp úr 1850, einkum
í kjölfar aukins sjálfsforræðis
þjóðarinnar árið 1874. í dag
eru grunnskólar og almenn
skólaksylda með svipuðum
hætti og bezt gerizt í grannr-
íkjum. Engu að síður er talin
ástæða til þess að hrinda úr
vör sérstöku átaki gegn ólæsi
á Islandi og til að stuðla að
auknum lestri bókaþjóðarinn-
ar. Það er bæði rannsóknar-
og íhugunarefni.
Fjórtán manna nefnd, skip-
uð fulltrúum ýmissa þjóðfé-
lagshópa, mun verða til ráðu-
neytis um framkvæmd átaks-
ins. Leitað verður samstarfs
við skóla, foreldra- og nem-
endafélög og fjölmiðla. Meðal
þess sem rætt hefurverið er
að koma á fót leshringjum og
lestrarnámskeiðum og hefja
hvetjandi áróður fyrir auknum
lestri almennings, meðal ann-
ars og ekki sízt lestri foreldra
fyrir börn sín, sem er talið
mjög mikilvægt og mótandi.
Það ungur nemur gamall tem-
ur.
Loks hefur verið rætt um
léttlestrarsíður í prentmiðlum,
sem bjóði upp á fréttir og efni
úr daglegu lífi fólks í einföld-
um, aðgengilegum og auðskild-
um texta — með góðu letri.
Þetta efni á ekki einungis að
höfða til yngstu kynslóðarinn-
ar, heldur og til fólks á öllum
aldri sem á við treglæsi að
stríða. Þetta er athyglisverð
hugmynd en vandmeðfarin.
Vera má að texti íslenzkra
dagblaða sé nokkuð „þungur“
á köflum. En þess er að gæta
að ekkert prentmál kemur fyr-
ir augu fleiri landsmanna á
öllum aldri. Þar af leiðir að það
er m.a. hlutverk blaðanna að
varðveita og koma ríkulega á
framfæri fjölbreytileika og
orðgnótt móðurmálsins.
Meðan tíundi hver grunn-
skólanemi á við lestrarerfið-
leika að stríða og dulið ólæsi
og treglæsi gerir vart við sig
í samfélaginu er átak sem
þetta brýnt og mikilvægt. Það
er vel ef bókaþjóðin tekur virk-
an þátt í herferð Sameinuðu
þjóðanna gegn ólæsi og fyrir
auknum lestri almennings. í
þessu átaki verðum við að
leggja allar árar út. Ekki væri
úr leið að ríkisstjórnin bæti um
betur og felli niður virðisauka-
skatt af bókum til að varða
veginn.
Keilisnes við Vatnsleysuvík.
Morgunblaðið/Sverrir.

Keilisnes fullnægir öllum
skilyrðum Atlantsálhópsins
Stofii- og reksturskostnaður lægri en við Eyjafjörð og Reyðaiflörð
Staðarval fyrir álver:
KEILISNES á Reykjanesi fullnægir öllum skilyrðum Atlantsálfyrir-
tækjanna til að þar sé hægt að velja álveri stað. Þetta kemur fram
í minnisblaði ráðgjafarne&idar iðnaðarráðuneytisins um staðarval
vegna álvers Atlantsálhópsins frá 2. júlí síðastliðnum. Þar kemur fram,
að staðarvalið hafi nú verið þrengt við Eyjafjörð, Reyðarfjörð og
Keilisnes. Fyrstu vísbendingar um samanburð á stoftikostnaði og rekst-
urskostnaði 200 þúsund tonna álvers með stækkunarmöguleikum í
400 þúsund tonn á þessum stöðum bendi til að stofnkostnaður verði
20 til 40 miHjónum bandaríkjadölum lægri á Keilisnesi en á hinum
stöðunum og að reksturskostnaður þar verði verði jafhframt lítillega
lægri.
í minnisblaði ráðgjafarnefndar
iðnaðarráðuneytisins er greint frá
þeim skilyrðum, sem Atlantsálfyrir-
tækin telji að staður verði að upp-
fylla, svo að til greina komi að reisa
þar álver. Gengið er út frá því að
álverið verði 200 þúsund árstonn
og möguleiki sé á því að stækka
það í 400 þúsund árstonn. Til að
tryggja nægilegt starfslið þurfi
5.000 til 6.000 manns að búa í inn-
an við 40 kílómetra fjarlægð frá
álverinu. Lóðin verði að vera 70
hektarar og möguleiki á að stækka
hana í 100 hektara. Hún þurfi að
vera nálægt upphækkuðum vegi,
utan þéttbýlis og nærri strönd. Þá
verði að vera þar örugg höfn fyrir
stór skip (60.000 tonn) með 12
metra djúpristu. Raforkuafhending
þurfi ávallt að vera trygg með
tveimur 220 kv flutningslínum, sem
hvor um sig geti flutt 350 MW. Þá
þurfi viðeigandi umhverfisvarnir að
vera fyrir hendi.
Nálægð við Járnblendið
dregur úr áhuga á Hvalfirði
í minnisblaðinu segir, að aðilar
hafi kynnt sér aðstæður fyrir álver
við Hvalijörð, Eyjaljörð, Reyðar-
fjörð og á Reykjanesi, frá Þorláks-
höfn til Straumsvíkur. Um Hval-
fjörð er sagt, að ekki virðist aðstæð-
ur til að reisa álver sunnan fjarðar-
Lítíll árangnr í
utanríkísmálum
eftirBjörn Bjarnason
í síðustu viku tóku íslenskir ráð-
herrar þátt í tveimur alþjóðafundum
án þess að ná því fram sem þeir
ætluðu. Hér er annars vegar vísað
til baráttu Halldórs Ásgrímssonar,
sjávarútvegsráðherra, fyrir því að
Álþjóðahvalveiðiráðið heimili veiðar
á hrefnu og hins vegar framgöngu
Steingríms Hermannssonar, for-
sætisráðherra, og Jóns Baldvins
Hannibalssonar, utanríkisráðherra,
á leiðtogafundi Atlanthafsbanda-
lagsins (NATO). Þótt leitað sé með
logandi ljósi í hinni stórmerku álykt-
un leiðtogafundarins fínnst þar
hvergi orð um að stigin skuli skref
til að hefja afvopnun á höfunum,
sem forsætisráðherra gerði að
höfuðatriði í ræðum sínum á fundin-
um og utanríkisráðherra hamraði á
eftir hann í fjölmiðlum. Má helst
ætla að afrek ráðherra okkar felist
í þessu orðalagi í 13. grein yfirlýs-
ingarinnar: „Við munum einnig
halda áfram að kanna aðra val-
kosti varðandi takmörkun vígbún-
aðar og möguleika til traustvekj-
andi aðgerða."
Fyrir fáeinum vikum var efnt til
leiðtogafundar aðildarríkja
Fríverslunarbandalags Evrópu
(EFTA) og þar voru þeir Steingrím-
ur Hermannsson og Jón Baldvin
Hannibalsson einnig saman á ferð.
Eftir þann fund sagði utanríkisráð-
herra að lýsingar alþjóðlegra frétta-
.stofa, Ritzau í Danmörku og Reut-
ers í Bretlandi, á því sem þar gerð-
ist væri „bull“. Ástæðan fyrir þess-
ari afdráttarlausu yfirlýsingu sýnist
helst vera sú, að frásagnir blaða-
manna stangist á við skoðanir ráð-
herrans eða túlkanir hans á fundum
sem hann sækir. Eftir NATO-fund-
inn í London lét fréttaritari Reuters
þess sérstaklega getið, að tillaga
Islands um afvopnun á höfunum
hefði verið látin niður falla á fundin-
um vegna afstöðu Bandaríkja-
manna. Utanríkisráðherra segir
hins vegar að hann og Steingrímur
hafi beygt bæði George Bush og
Margaret Thatcher. Segir ráðherr-
ann að íslendingar hafi fallist á
málamiðlunartillögu frá Hollend-
ingum „þar sem sagt hafi verið, að
halda skuli áfram að kanna útvíkk-
un umboðs í afvopnunarviðræðun-
um,“ svo að vitnað sé í Morgun-
blaðsviðtal við ráðherrann síðastlið-
inn sunnudag. Ummæli ráðherrans
í þessu viðtali má einnig skilja á
þann veg, að íslendingar hafi fært
tillögur sínar yfir í þá grein, sem
er númer 14 í endanlegri mynd yfir-
lýsingarinnar. í laugardagsblaði
Morgunblaðsins er yfirlýsingin birt
í heild í þýðingu utanríkisráðuneyt-
isins. Líti menn á 14. grein hennar
sjá þeir, að hún íjallar um breyting-
ar á varnarkerfi og áætlunum
bandalagsins en ekki „útvíkkun
umboðs í afvopnunarviðræðum",
þau orð standa hvergi í þessari
grein. Felist árangur baráttu for-
sætisráðherra og utanríkisráðherra
í fyrrnefndu orðalagi 13. greinar
er hann léttvægur, því að ákvæðið
er opið og án skuldbindingar.
Fyrir leiðtogafund NATO í
Brussel í maí í fyrra reyndu þeir
Steingrímur og Jón Baldvin að
koma sjónarmiðum sínum um af-
vopnun á höfunum á framfæri en
þeim var einfaldlega ýtt til hliðar.
Eftir þann fund lét Jón Baldvin orð
falla á þann veg, að næturfundur
utanríkisráðherra um lokaályktun
fundarins hefði að verulegu leyti
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. JÚLÍ 1990
25

ins en norðan hans, einkum í grennd
við Grundartanga, séu ágætar að-
stæður. Nálægðin við Járnblendi-
verksmiðjunni dragi hins vegar úr
áhuga á þeim stað, jafnframt því
að vinnusókn sé í smærra lagi.
Mikill kostnaður við Ióð á
Dysnesi í Eyjafirði
Fram kemur, að í Eyjafirði hafi
verið bent á tvo staði fyrir álver,
Dysnes í Arnameshreppi og svæði
suðvestan við Litla-Árskógssand. í
ljós hafi komið, að kostnaður við
lóð á Dysnesi væri mun meiri en
upphaflega hefði verið gert ráð fyr-
ir og lóðin við Litla-Árskógssand
sé væntanlega mun hagkvæmari.
Hún sé aftur á móti mjög nálægt
þorpinu og þyrfti það því væntan-
lega að víkja ef verksmiðjan risi
þar. Við Árskógsströnd sé talið að
hægt sé að gera nægilega örugga
höfn, en rannsóknir á því hafi ekki
farið fram. Þar skorti einnig veður-
gögn til að hægt sé að meta dreif-
ingu lofttegunda, sem berist frá
álverum. Loks geti nálægðin við
Hrísey, en fjarlægðin er um 4 kíló-
metrar, valdið því að þar gætti
áhrifa flúors frá verksmiðjunni.
Nálægðin við Evrópu kostur
við Reyðarfiörð
Varðandi Reyðarijörð segir í
minnisblaðinu að þar komi þrír stað-
ir til greina, Hraun fyrir norðan
fjörðinn, Leirur fyrir botni íjarðar-
ins og Eyri sunnan hans. Ibúaíjöldi
í innan við 40 kílómetra fjarlægð
sé í minnsta lagi, sérstaklega fyrir
Eyri og lóðin við Hraun sé of lítil.
Sagt er að kostnaður við lóð og
höfn við Leirur sé mjög lítill og
líklega minni en á nokkrum öðrum
stað, sem nefndur hafi verið við
Atlantsálaðilana. Meginókostur
svæðisins sé hins vegar nálægðin
við byggðina og hætta á flúor-
skemmdum gróðurs í dalbotninum.
Ekki séu fyrir hendi veðurgögn, svo
hægt sé að meta dreifingu loftteg-
unda frá álveri sem kynni að rísa
þar, en sérfræðingur NILU, sem tók
þátt í ferð með Atlantsálaðilunum
í janúar telji skilyrðin þar mjög erf-
ið. Þá kemur fram að lóðin við
Eyri sé of lítil, nema með miklum
efnisflutningum, jafnframt því sem
innan við 2.600 manns búi í minna
en 40 kílómetra fjarlægð frá staðn-
um. Hins vegar sé Eyri væntanlega
heppilegri staður fyrir álver eða
aðra stóriðju en Leirurnar, með til-
liti til mengunar. Að lokum segir
að megin kostur Reyðarfjarðar fyr-
ir stóriðju sé nálægðin við Evrópu.
Keilisnes fúllnægir öllum
skilyrðum
í minnisblaði ráðgjafarnefndar
iðnaðarráðuneytisins segir að að-
stæður til hafnargerðar fyrir skip
með 12 metra djúpristu séu mjög
erfiðar í Þorlákshöfn. Jafnframt sé
ekki nein heppileg lóð fyrir álver í
nálægð við höfnina þar.
Sagt er að þrír staðir á Suður-
nesjum hafi verið taldir koma til
greina; Helguvík, Vogastapi og
Keilisnes við Vatnsleysuvík. Þá seg-
ir orðrétt: „Af þessum stöðum er
Keilisnes talið heppilegast fyrir ál-
ver og hafa sveitarfélög á Suður-
nesjum sameinast um þann stað.
Keilisnes fullnægir öllum skilyrðum
Atlantsálsaðilanna til að þar sé
hægt að velja álveri stað.“
Fram kemur, að eftir að Alu-
suisse hafi dregið sig út úr Atlants-
álhópnum hafí hagræðið af því að
staðsetja Atlantsál í Straumsvík
minnkað. í samningum við Alu-
suisse sé fyrirheit um mögulega
stækkun álvers ÍSAL um allt að
80 þúsund tonna framleiðslu á ári.
Ekki sé eðlilegt að Atlantsál rísi í
Straumsvík ef það komi í veg fyrir
slíka stækkun, sem gæti samkvæmt
áætlunum leitt til yfir 200 þúsund
tonna álframleiðslu í Straumsvík.
Hagkvæmni slíkrar stækkunar sé
mikil og ekki heppilegt að útiloka
þann möguleika. Aðrir þættir er
lúti að nálægðinni við ÍSAL dragi
væntanlega einnig úr áhuga fyrir-
tækjanna á reisa álverið við
Straumsvík, auk þess sem nálægð
við íbúðarbyggð sé ókostur.
Stofii- og reksturskostnaður
lægstur á Keilisnesi
Fram kemur í minnisblaðinu, að
verkfræðilegur ráðunautur Atlants-
álaðilanna, Meemo Trepp, muni
með aðstoð markaðsskrifstofu iðn-
aðarráðuneytisins gera skýrslu um
byggingar- og reksturskostnað á
200 þúsund tonna álveri, með
möguleika á stækkun upp í 400
þúsund árstonna framleiðslu, á
þremur stöðum; við Eyjafjörð,
Reyðarfjörð og á Keilisnesi. Fyrstu
vísbendingar um samanburð á
stofnkostnaði og reksturskostnaði
verksmiðju og hafnar bendi til að
stofnkostnaður verði lægstur á
Keilisnesi og að kostnaðaraukinn
við að byggja verksmiðjuna við
Eyjafjörð eða Reyðarfjörð geti verið
á bilinu 20 til 40 milljónir banda-
ríkjadala, eða um 1.200 til 2.400
milljónir íslenskra króna. Reksturs-
kostnaður virtist einnig lægstur á
Keilisnesi, en lítillega hærri við
Eyjafjörð og Reyðarfjörð.
Tveir fórust í flugvél
suðvestur af Reykjanesi:
TVEIR menn fórust þegar lítil
eins hreyfils vél af Cessna gerð
hrapaði í hafið suðvestur af
Reykjanesi á laugardagskvöld.
Vélin var á leið frá Gæsaflóa i
Kanada til Reykjavíkur. Mennirn-
ir voru bandariskir. Tvær flugvél-
ar og tvær þyrlur fóru til leitar
þegar neyðarkall barst frá vél-
inni, en flugvélin fannst ekki.
Aðeins þijár vikur eru síðan
bandarísk feijuflugvél brotlenti
vestur af íslandi. Þá tókst áhöfn
þyrlu Landhelgisgæslunni að bjarga
tveimur mönnum naumlega áður en
vélin sökk í hafið.
Um kl. 20.20 á laugardagskvöld
tilkynnti flugmaður bandarískrar
einkaflugvélar á austurleið að hún
hefði heyrt neyðarkall annarrar
einkaflugvélar á leið til íslands.
Aðeins nokkrum mínútum síðar
barst merki úr neyðarsendi flugvél-
ar, um 220 km suðvestur af Reykja-
nesi. Neyðarkallið heyrðist aðeins
skamma stund og bendir það til
þess að flugvélin hafi sokkið fljót-
lega eftir að hún lenti í hafinu.
Áhafnir Fokker-flugvélar Land-
helgisgæslunnar og flugvélar Flug-
málastjórnar voru þegar kvaddar til
leitar og lögðu þær af stað frá
Reykjavík um klukkustundu eftir
að neyðarkall barst í fyrsta sinn.
Um líkt leyti flugu tvær björgunar-
þyrlur frá varnarliðinu á Keflavíkur-
flugvelli af stað í fylgd eldsneytis-
birgðarvélar.
Fyrsta flugvélin var komin að
leitarsvæðinu klukkustundu síðar.
Mjög erfið skilyrði voru til leitar,
hvöss norðanátt og skýjahæð innan
við 200 metrar.- Leit var hætt um
klukkan tvö um nóttina. Þá höfðu
hvorki fundist tangur né tetur af
vélinni. Að sögn Flugmálastjórnar
er ekkert vitað um orsök slyssin^.-
175 ár liðin frá stofiiun
Hins íslenska Biblíufélags
í DAG eru liðin 175 ár frá stofn-
un Hins íslenska Bibliufélags, en
aðalhvatamaður að stofnun þess
var Skotinn Ebenezer Hender-
son, sem fæddur var 17 nóvem-
ber 1784.
í frétt frá Hinu íslenska Biblíufé-
lagi segir að í tilefni þessara tíma-
móta muni íslenska sendiráðið í
London, að tilmælum HÍB, leggja
krans á leiði Ebenezers Hendersons
í Abney kirkjugarðinum í London,
til þess að heiðra með því minningu
þessa merka velgjörðarmanns Is-
lendinga.
Afmælis HÍB verður minnst á
Skálholtshátíðinni 22 júh' næstkom-
andi, og verður þá nánar greint frá
lífi og starfí þessa elsta starfandi
félags í landinu.
Ebenezer Henderson
Leiði Ebenezers Hendersons í
Abney Park kirkjugarðinum í
London.
ogafundur NATO:
joimmi í veg fyrir að útvíkk-
juii umboðs væri útilokuð
I- segir Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra
ANRIKISHAUIIEKRA. Jón Hnldvin lUnn.tabaon. tnlknr oriU-
I lokayflrlýsinjtu Iniótok^nndnr AtlanUhnf.butdalng.ln. I
,don á þá lcld. ad band.lagld lutldi opnnn. ntbgulciknnnm á
að vikka út umboð I afvopnunarviðra-ðum þannig að það nái
llota, en Reuter - fréttastofan túlkar þetta. I\ sínum
rundinum svo, aðfslendingar hafi dregið tdlögur sinar um af-
inun á höfunum til baka vcgna andstöðu BandaHkjamanna
rgunblaðið rseddi við utanrikisráðhcrra I gærmorgun og spurði
m um þetta mat Reuter - fréttastofunnan
n Baldvin sagði, að á fundinum
hafi lslendingar flutt tvær
úegar breytingartillögur við
texta yfirlý8Íngarinnar. Fyrri
verið við 9. grein hins upphaf-
texta, þar sem tjallað var um
einingu Þýakalands, og hafi
fjallað um að þegar CFE við-
unum um Ukmörkun hefð-
lins herafla væri lokið. akyldi
oðið vikkað út, þannig að það
i |(ka náð til flota. iRkslðari
textans, og þar hafi cinnig vcrið
gert ráð fyrir að floUstyrkur yrði
inni I myndinni I afropnunarvið-
ræðunum.
UUnrikisráðherra segir. að
þcssar tillögur fslcndinga hafi ver-
ið hvað erfiðasU viðfangsefnið
þcgar Hða tðk á fundinn; BreUr
og Bandarikjamenn hafi bcitt sér
hart gegn þeim og Þjóðverjum
hafi verið^'V’ umhugað
kafla, scm þá varðaði séreUkl^
Hafi fslendingar fallist á baðj
fært tillögur sínar yfir & þá grertl
sem cr númer 14 I endanlej
mynd yfirlýsingarinnar.
Samkvæmt fréttaskeyti Re-
af fundinum drógu fslendingar J
lögur slnar til baka vcgna andsl 1
Bandaríkjamanna. Jón Bald^
segir, að fslendingar hafi fallist I
málamiðlunartinögu frá Hollei *'
ingum, þar scm sagt hafi v
að halda skuli áfram að kann^
útvíkkun umboðs I afvopnum
ræðunum.
Hann scgir, að I þeirri málamiðl
un felist, að Atlantshafsbandal
haldi opnum mögulcikam.*
útvtkkun umboðsins, en skuldöí
sig hins vegar ekki t
það. fslendingar hafi sætt sig v
þcssa málamiðlun, enda hafi þ
komið I vcg fyrir þá ætlun F
lariViamanna, að (‘l
snúist um málflutning sinn; hið
sama endurtekur sig nú eftir fund-
inn í London. Þrátt fyrir ítrekaðar
fyrirspurnir um hinar miklu deilur
á lokaða fundinum í Brussel hefur
ekki tekist að fá lýsingu utanríkis-
ráðherra staðfestar af öðrum.
Þeir sem þekkja til gangs mála
hjá Atlantshafsbandalaginu vita að
hinir reglulegu fundir utanríkisráð-
herra aðildarlandanna eru auk viku-
legra funda fastafulltrúanna í
Brussel sá vettvangur sem bestur
er til að vinna umdeildum málum
stuðning með það í huga að tillit
verði tekið til þeirra, þegar gengið
er frá mikilvægum ályktunum á
borð við þá sem samþykkt var í
London. Skynsamir menn taka mið
af því sem á slíkum fundum gerist,
þegar þeir ákveða, hvort og hvernig
þeir ætla að vinna frekar að málum
innan vébanda bandalagsins. Má
ætla að frá því í maí í fyrra hafi
íslenska ríkisstjórnin fylgt því fast
eftir á vettvangi NATO og annars
staðar, að fá sjónarmið sín varð-
andi afvopnun á höfunum viður-
kennd. Hlutlægt mat á framgangi
málsins hafi Iegið fyrir, þegar geng-
ið var til fundarins í London. Sá
hængur er þó á þessu nú, að stefna
ríkisstjórnarinnar varðandi einstök
efnisatriði málsins er óljós og óskýr.
Embættismenn hafa líklega ekki
fengið skýr fyrirmæli. Auk þess er
keppni milli Steingríms og Jóns
Baldvins í málinu, sem brýst aðeins
fram í tilefni af leiðtogafundum.
Síðasti reglulegi fundur utanrík-
isráðherra NATO-ríkjanna fyrir
leiðtogafundinn í London var í
Turnberry í Skotlandi í fyrstu viku
júní. Eftir hanft sagði Jón Baldvin
í samtali við Aiþýðublaðið: „ísland
var ekki mikið á dagskrá á fundi
utanríkisráðherranna. Hins vegar
var lítillega rætt hvernig Atlants-
hafsbandalagið ætti að búa sig und-
ir framhaldið eftir að afvopnunar-
samningarnir væru komnir í höfn.
Eitt svið afvopnunar sem þá verður
að ræða eru höfin. Ráðherrarnir
voru sammála um að hefja undir-
búning að umræðu um afvopnun í
höfunum og sá þáttur snertir að
sjálfsögðu Island.“ Stangast þessi
ummæli ekki á við lýsingar utanrík-
isráðherra á hinni hörðu baráttu
sem hann segist hafa háð við þessa
sömu utanríkisráðherra í London í
síðustu viku? Ef ráðherrarnir voru
sammála í Turnberry í Skotlandi,
hvers vegna eru höfin falin í Lund-
únaryfirlýsingunni? Spurningin um
það hvað hafi gerst í hugum ut-
ánríkisráðherranna á vikunum sem
liðu á milli funda þeirra í Turnberry
og London verður áleitnari eftir að
þessi ummæli Jóns Baldvins í Þjóð-
viijanum eftir fundinn í London eru
lesin: „Á síðustu stundu hefði tekist
að koma í veg fyrir það [að málið
yrði drepið] með málamiðlunartil-
lögu frá Hollendingum. Viðræðurn-
ar hefðu einnig leitt í ljós að þrátt
fyrir allt nutu íslendingar stuðn-
ings. „Við fengum mjög drengileg-
an stuðning frá Dönum, góðan
skilning og undirtektir frá Kanada-
mönnum en það var eftirtektarvert
að stuðningur Norðmanna brást
gersamlega,“ sagði Jón Baldvin.
Málflutningur íslands innan NATO
í hálft annað ár hefði því skilað
árangri.“
Því fer fjarri að Atlantshafsband-
lagið hafi ákveðið að ganga til við-
ræðna um afvopnun á höfunum. Jón
Baldvin leggur áherslu á „útvíkkun
umboðs“. I 12. grein yfirlýsingar
leiðtogafundarins segir: „Við leggj-
um til, þegar CFE-samningurinn
[um fækkun hefðbundinna vopna í
Evrópu] hefur verið undirritaður,
að framhaldsviðræður hefjist með
þátttöku sömu ríkja og með sama
umboði, væntanlega sem byggist á
því samkomulagi, sem fyrir er, með
viðaukum, þar á meðal varðandi
aðgerðir til að takmarka fjölda her-
manna í Evrópu.“ Þarna er vikið
að CFE-II viðræðunum og sagt að
í þeim eigi að vera „sama umboð“
og í CFE-I, en samkvæmt umboðinu
er afvopnun á höfunum ekki á dag-
skrá þar. Varla felst „útvíkkun
umboðs“ í þessum orðum?
íslendingar vissu nákvæmlega
hvað þeir vildu á fundi Alþjóðahval-
veiðiráðsins en náðu ekki árangri.
Var nægilega vel að undirbúningi
staðið? Ríkisstjórn Steingrims Her-
mannssonar hefur þá stefnu varð-
andi afvopnun á höfunum að um
málið eigi að tala og utanríkisráð-
herra ræddi það svo mjög að allt
annað hvarf í skuggann, að hans
mati, á einum merkasta og söguleg-
asta fundi sem leiðtogar ríkja Atl-
antshafsbandalagsins hafa efnt til
og þar sem fjallað var um gjör-
breyttar aðstæður í Evrópu. Árang-
urinn af talinu er hins vegar ekki
mælanlegur. Hefur verið nægilega
vel að málinu staðið? Mikilvægar
viðræður fara nú fram milli EFTA
og Evrópubandalagsins (EB) um
sameiginlegt evrópskt efnahags-
svæði. Ljóst er af umboði þeirra
viðræðna að brýnir hagsmunir Is-j
lendinga vegna sjávarútvegs verða
þar ekki á dagskrá með forgangs-
efnum. Ríkisstjórnin hefur hafnað
tvíhliða viðræðum um málið við EB.
Hefur verið rétt að málinu staðið?
Bægslagangur einstakra ráð-
herra í íslenskum fjölmiðlum, þótt
þeir telji sig hafa skapraunað er-
lendum ráðamönnum, á lítið skylt
við árangursríka utanríkisstefnu.
Hann getur þvert á móti verið til
marks um minnimáttarkennd og
lítinn árangur. Við þurfum á öðru
að halda nú, þegar jafn miklar
breytingar eru að verða á alþjóða-
vettvangi og áður hafa gerst í styrj-
öldum. <
Vilji ríkisstjórnin halda áfram að
ræða um afvopnun á höfunum þarf
hún að móta efnislega afstöðu í
málinu er byggist á mati á því,
hvaða áhrif afvopnun á landi hafi
á höfin. Hveijir eru hagsmunir okk-
ar íslendinga? Eigum við samleið
með Norðmönnum sem hafa
áhyggjur af auknum vígbúnaði Sov-
étmanna á Kóla-skaga? Verður sov-
éski norðurflotinn efldur um leið
og dregið er úr venjulegum herafla
á meginlandi Evrópu? Getum við
dregið ályktanir um eigið öryggi'
af breytingum sem eru að verða á
meginlandi Evrópu? Þessum spum-
ingum og mörgum fleiri um íslenska
öryggishagsmuni verður að svara.
Leitin að svörum við þeim ætti að
vera ofar á dagskrá um þessar
mundir hjá íslenskum ráðamönnum
en órökstudd kröfugerð á hendur
samheijum um afvopnun á höfun-
um.