Morgunblaðið - 19.09.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. SEPTEMBER 1990
ÁLGRÓÐI
eftir Einar Júlíusson
Fyrir nokkrum dögum sneypti
seðlabankastjóri tvo ráðherra ríkis-
stjórnarinnar fyrir að minnast á
raforkuverð til álversins. Þeir vissu
ekki um hvað verið væri að semja.
Á baksíðu Morgunblaðsins 11. sept.
hefur verðið loks verið birt og segja
sumir nú ríkisstjórninni gefinn 19
daga frestur til að samþykkja það
sem og staðarvalið. Nú geta allir
og ekki aðeins ráðherrar farið' að
reikna út gróðann af álverinu. Við
skulum bera nýja samninginn sam-
an við þann gamla, við skuldabyrð-
ina og við gull hafsins. íslenska
krónan er fallvölt og því rétt að
reikna allt í dollurum ef ekki ein-
hveiju ennþá stöðugra eins og olíu-
tunnum eða þorsktonnum.
Á miðjum sjöunda áratugnum
sömdu ráðamenn um raforkusölu
til ÍSAL á föstu verði til 20 eða 40
ára. Verðið var víst 3 mill en skyldi
lækka í 2,5 mill eftir tiltekinn ára-
fjölda. Það þótti snjallt að ná næst-
um föstu verði fyrir íslenska vatns-
orku meðan horfur voru á því að
erlend kjarnorka mundi lækka niður
í næstum ekki neitt. Einnig var
keypt olíuknúin vararafstöð til
notkunar af Þjórsá skyldi nú leggja
og ekkert vatnsafl væri að fá.
Úr hverri olíutunnu fást um 500
kílóvattstundir (KWs) brúttó miðað
við 30% hreyfilnýtni. Það er þó líka
fjármagns- og annar rekstrarkostn-
aður af rekstri slíkrar rafstöðvar.
Hámark væri held ég að fá 400
KWs nettó út úr olíutunnunni. Þá
mundi ÍSAL greiða okkur einn doll-
ar fyrir olíutunnu sem við keyptum
frá Arabíu eða Rússlandi fyrir 30
dollara. Auðveldara er að snúa á
íslendinga í viðskiptum en araba.
Ekki hefur þurft að nota olíuraf-
stöðina og ekki kom til verðlækkun-
arinnar. Veit ég reyndar ekki hvað
ÍSAL fékk í staðinn fyrir að leyfa
okkur að rifta þessum afarsamningi
og hækka raforkuverðið. Varla hafa
þeir bara vorkennt þessum viðvan-
„Hver er þá heildar-
gróðinn ef hann er 2
mill á KWs? Alíir geta
nú margfaldað með
tveimur. Það gera
hvorki meira né minna
en 5,8 milljón dollara á
ári í hreinan ágóða, eitt
og hálft prósent af sölu-
verði álsins.“
ingum sem ekki kunnu til verka og
gleymdu að reikna með verðbólg-
unni?
Aftur er nú samið um fast verð
og nú til 40 ára. En við gerum
varla sömu vitleysuna tvisvar og
nú er rætt um verðtryggt raforku-
verð. Það á að vera fast hlutfall
af álverðinu, nánar tiltekið 16%.
Ef orkuverð stórhækkar úti í heimi
svo álverð þarf að hækka lítilshátt-
ar þá fáum við líka lítilsháttar
hækkun á okkar orku.
Og hvert verður þá verðið? Jú,
það er áætlað 2 mill á kílóvattstund
umfram kostnaðarverð. Tveir þús-
undustu partar úr einum dollar. Nú
ætlum við aldeilis ekki að selja olíu-
tunnuna á einn dollar heldur 7,3
dollara og viljum frá 0,8 dollara í
hreinan ágóða af hverri orkutunnu
sem seld er álverinu. Framleiðslu-
kostnaðurinn er nefnilega 16,3 mill
eða 6,5 doliarar á tunnu. Að vísu
er ætlunin að gefa góðan afslátt
fyrsta áratuginn. Það er samið um
10,5—14 mill 1994—1996 hvertsvo
sem álverðið verður þá. Það er 2—6
mill undir kostnaðarverði en eitt-
hvað verðum við auðvitað að gefa
í staðinn fyrir allan þennan fram-
tíðarágóða.
Ekki jafnast þetta beinlínis á við
olíugróða arabanna. Þar kostar að
sögn minna en einn dollar að ná
hverri tunnu af oiíu upp úr jörðinni
og arabar vilja hafa 29 dollara í
sinn ágóða. Nú, ekki viljum við
kalla yfir okkur styijaldir og ódýrt
vinnuafl frá Asíulöndum. Við erum
hamingjusöm þjóð í óspilltu og
ómenguðu landi hinnar ódýru orku
og ekki einhverjir arabaokrarar.
Flestir eru að vísu að kikna undan
vaxtaokrinu og uppblásturinn að
gera landið að arabískri eyðimörk
en það er nú önnur saga.
Ekki veit ég gjörla hvernig
Landsvirkjun reiknar út að fram-
leiðslukostnaður á þeirra raforku-
verði, 16,3 mill og ætla ekki að
skipta mér af þeim reikningum. Ef
þeir misreikna sig þá fara þeir ekk-
ert á hausinn eins og eitthvert
einkafyrirtæki. Álverinu er tryggð
orkan, hún hækkar einfaldlega því
meira til hinna sem ekki fá rafork-
una á föstu verði til 40 ára.
Samkvæmt Morgunblaðinu 13.
sept. sl. er raforkuþörfin 2900
GWs. Hver er þá heildargróðinn ef
hann er 2 mill á KWs? Allir geta
nú margfaldað með tveimur. Það
gera hvorki meira né minna en 5,8
milljón dollara á ári í hreinan ágóða,
eitt og hálft prósent af söluverði
álsins.
Ágóðmn er 23 dollarar á hvern
einasta íslending. Varla skiptir það
sköpum fyrst þjóðartekjur eru
næstum 20 þús. dollarar á hvert
mannsbarn. Eg veit að vísu ekki
hvert allar þær þjóðartekjur fara
en það er nú önnur saga.
Úpphæðin nægir til að greiða 6%
vexti af næstum 100 milljón dollara
láni. Að vísu eru erlendar skuldir
okkar nú um 3.000 milljón dollarar
svo það þarf ágóða 30 álvera ein-
göngu til að greiða vextina ef þeir
eru 5,8%. Það er nú önnur saga.
Auévitað þarf að taka ný lán til
að reisa allar þessar nýju virkjanir
en vextina og afborganirnar af þeim
greiðir Landsvirkjun af 16,3 mili
kostnaðarverðinu sem það fær frá
ATLANTAL til viðbótar umrædd-
um tveimur mill. Ekki þurfum við
að hafa áhyggjur af þeim eða hvað?
Ágóðinn jafngildir söluverði tæp-
lega 3 þús. tonna af þorskfiski upp
úr sjó. Sanngirniskrafa er að lands-
Einar Júlíusson
byggðin fái einn togara með 3 þús.
tonna kvóta ef suðvesturhornið fær
nýtt álver.
Einhver taldi ál jafngilda jafn-
þyngd af nýveiddum þorskum. Sá
hefur rækilega misreiknað sig og
ekki vitað fremur en sneyptu ráð-
herrarnir um hvaða verð var verið
að semja. Ágóðinn af hverri kíló-
wattstund er áætlað að verði 2
mill árið 2003. Þá svarar ágóðinn
af raforkusölu til 200 þús. tonna
álframleiðslu námkvæmlega til
söluverðs 2900x2x56,8/145,51=
2.264,037 tonn af þorski á Bret-
landsmarkaði og til 2.594,016
tonna af þorski á Fiskmarkaði Suð-
urnesja samkvæmt upplýsingum
Morgunblaðsins 11. sept. sl. um
þágildandi meðalfiskverð og kaup-
gengi.
Við eigum reyndar nóg af togur-
um en ekki veitir af þessum álþorsk-
um því við höfum á örfáum árum
minnkað afrakstursgetu þorsk-
stofnsins um líkast til ein 200 þús.
tonn. En það er nú önnur saga.
Það er ekki sanngjarnt að bera
saman ágóða af raforkusölu og
söluverð á fiski. Ekki er rétt að
bera saman söluverðið því í raun
skiptir verðið minnstu máli. Það er
ágóðinn sem mestu máli skiptir en
útgerðin er rekin á núllinu og það
er enginn ágóði af fiskveiðunum.
Álver er þrátt fyrir allt gróðavæn-
legra en útgerð. Ef hins vegar fiski-
skipaflotinn væri minnkaður um
helming, gæti hreinn ágóði af
þorskstofninum, sem nú er verið
að eyðileggja numið allt að 250
þús. tonnum eða eins og af raforku-
sölu til eitt hundrað álvera. Það er
víst líka allt önnur sorgarsaga.
Eg er alls ekki á móti álverum,
virkjun orkulinda okkar eða al-
mennri atvinnuuppbyggingu. Ég vil
aðeins að menn horfi á hlutina í
réttu ljósi og ekki með álglampa í
augum. Það er óvíst að við getum
í annað sinn rift þeim samningum
sem við sjálfir gerum og ég held
að við getum fengið betra verð fyr-
ir okkar orku innan 40 ára. Álver
skiptir ekki sköpum varðandi
framtíð okkar. Umgengnin um
landið og fiskimiðin gerir það hins
vegar. A umræddu verði er þorsk-
stofninn 10 sinnum stærri auðlind
en allt virkjanalegt vatnsafl lands-
ins.
Ekki get ég því beint lagt til að
ríkisstjórnin flýti sér að samþykkja
þetta kostaboð Atlantal og Lands-
virkjunar um 5,8 milljón dollara
hreinan árlegan ágóða eftir árið
2003 og setji ekki fyrir sig eitt-
hvert tap fyrsta áratuginn. Ef hún
gerir það ekki.er allt eins víst að
ATLANTAL leiti til arabíu eða ein-
hverra annarra en þá áhættu höfum
við alveg efni á að taka.
Höfundur er eðlisfræðingur.
Erindi
um svefn-
truflanir
FORELDRAFÉLAG misþroska
barna er nú að heíja nýtt starfs-
ár. Fyrsti fundur vetrarins verð-
ur haldinn nk. miðvikudagskvöld
klukkan 8.30. Helgi Kristbjarn-
arson læknir verður þá með fyr-
irlestur í Æfingadeild Kennara-
háskóla íslands.
Hann fjallar um svefn og svefn-
truflanir og hvernig þær tengjast
atferli ög einbeitingu. Helgi hefur
undanfarið unnið að viðamiklum
rannsóknum um svefnhegðun
barna. Helgi mun svara fyrirspurn-
um og á eftir verða almennar um-
ræður.
Við hvetjum alla til að koma og
hlýða á áhugaverðan fyrirlestur.
(Fréttatilkynning)
MEÐAL ANNARRA ORÐA
NÓTTBÓKANNA
eftir Njörð P.
Njarðvík
Austur í Helsinki er ein stærsta
og glæsilegasta bókaverslun í
Evrópu og þótt víðar væri leitað,
og heitir á sænsku Akademiska
bokhandeln. Það er sönn unun
bókelsku fólki að ganga þar um
sali og getur tekið langan tíma
að skoða bækur af öllu tagi á
óteljandi tungumálum. Á slíkum
stað fær maður hugboð um, hvílík
kynstur af bókum eru gefin út í
heiminum. Það er í raun eins og
að vera kominn inn í sérstakan
heim — heim bókanna sem aftur
leiðir inn í annan heim — heim
hugar og ímyndunarafls.
Akademiska bokhandeln eða
Akademen eins og hún er kölluð
manna á milli, gerir ýmislegt til
að ýta undir áhuga á bókum. Það
er til dæmis algengt að nýjar
bækur séu kynntar með þeim
hætti að höfundi sé boðið í heim-
sókn og tekið við hann viðtal á
litlu sviði sem stendur í aðalsaln-
um og það berst síðan um hátal-
arakerfi til gestanna, þeirra sem
ekki eru alveg í námunda. Þarna
geta því viðskiptavinirnir átt von
á því að hitta fyrir kannski heims-
fræga rithöfunda. Af þessum sök-
um er Akademen eins konar fast-
ui' punktur í menningarlífi Hels-
inki, og mjög algengt að fólk
mæli sér þar mót, enda miðsvæð-
is, beint á móti Stockmann efst í
Södra Esplanaden hjá Svenska
Teatem.
Höfundastefna
En það er fleira sem þeir láta
sér detta í hug hjá Akademen.
30. ágúst síðastliðinn efndu þeir
til fyrirbæris sem þeir kalla Nótl
bókanna og er eitt heljarmikið
húllumhæ. Þennan dag er búðin
ekki einungis opin daglangt, held-
ur fram til klukkan tvö aðfara-
nótt næsta dags. Þá býður versl-
unin til sínum fjöldanum öllum
af rithöfundum af ýmsu tagi og
stefnir þeim til móts við lesendur
og kaupendur'bóka,
Svo vildi til að ég var staddur
í Helsinki þennan dag í tilefni af
því að bók mín I flæðarmálinu
var að koma út á finnsku, og mér
var boðið að koma til Akademen
í þessa undarlegu bókaveislu. Mitt
hlutverk var að sönnu lítið og
nánast ekkert, enda ekki frægur
rithöfundur, en mér gafst þeim
mun betra tóm til að virða fyrir
mér það sem fram fór. Okkur rit-
höfundum var boðið upp í salar-
kynni yfirstjórnar verslunarinnar
og starfsfólksins að þiggja vínglas
og spjalla saman, það er að segja
þeim sem ekki voru þegar farnir
að taka þátt í dagskráratriðum.
Mér þótti gaman að hitta þarna
fjöldann allan af gömlum kunn-
ingjum að stofna til kynna við
nýja, en þarna voru saman komn-
ir margir af þekktustu rithöfund-'
um Finna, svo sem Vejo Meri,
Antti Tuuri, Eso Sariola, Hannu
Makelá, Kaj Westberg. Af sæn-
skumælandi höfundum má nefna
Gösta Ágren og Bo Carpelan, og
svo var þarna sá frægi leikari
Lassi Pöysti sem er að gefa út
endurminningar sínar, sem Bo
Carpelan þýðir á sænsku.
Þorláksmessa og
kjötkveðjuhátíð
En þetta var bara byijunin og
ekki nema fyrir höfundana. Raun-
veruleikinn var niðri í búðinni
sjálfri, þar sem var örtröð fólks
líkt og á Þorláksmessukvöldi í
Reykjavík. Mér var sagt að ein-
hveijar tegundir bóka hefðu verið
á niðursettu verði, þar á meðal
sumar nýútkomnar bækur, svona
í tilefni dagsins. En yfirleitt hefði
venjulegt verð verið á bókunum.
Þegar ég fór að reika um sali
(reika er kannski ekki rétta orðið
eins og þeir vita sem troðast á
árlegum bókamarkaði hér), þá gaf
á að líta. Vejo Meri var að lesa
úr nýrri ljóðabók sinni Lasianker-
iaat, og að lestri loknum sótti að
honum fjölmennur her að fá árit-
un. Á öðrum stað var verið að
taka viðtal við höfund sem ég bar
ekki kennsl á og komst ekki í
námunda við sakir fjölmennis.
Segja má að í hveiju horni hafi
eitthvað verið að gerast, og svo
margt að vonlaust var að reyna
að fylgjast með því öllu, enda fór
ýmsum atriðum fram samtímis.
Fólk var glatt og eins og yfir öilu
einhver kjötkveðjuhátíðarsvipur,
og þá datt mér í hug að þetta.
kvöld væri eins og sambland af
Þorláksmessu og karnívaji. Og
hvað skyldu margar hafa komið
þarna þetta kvöld? Það hljómar
ótrúlega, en finnsku blöðin full-
yrtu að það hefðu verið 45.600
manns, hvorki meira né minna.
Um sölu bóka veit ég ekkert, en
ýmsir ráku upp stór augu þegar
í ljós kom að tölvudeildin hafi
selt 15 tölvur!
Ekki allir hrifnir
Ekki eru allir jafnhrifnir af
svona uppátæki. Ég rakst á virðu-
legan uppábúinn breskan herra-
mann sem fitjaði upp á nefið og
spurði hvað þetta ætti skylt við
bókmenntir. Og vissulega hefur
hann mikið til síns máls. Svona
gassagangur er náttúrlega í tölu-
verðri andstöðu við eðli bók-
mennta, þar sem lesandinn mætir
höfundi í hljóðri íhugun og saman
skapa þeir listaverk sem aldrei
verður skilgreint til fulls, og allra
síst með ytra pijáli. Á móti má
spyija: hví ekki karnival bók-
anna? Gerir það nokkuð til? Það
Ieyndi sér að minnsta kosti ekki,
að almenningur kunni sannarlega
að meta þessa tilbreytingu í hvers-
dagslífi síðsumarsins. Ég fór auð-
vitað að hugsa eins og íslendingur
gerir jafnan, hvort eitthvað svipað
gæti gerst hér, en sá í hendi mér
að engin bókabúð á íslandi gæti
leikið þetta eftir. Þær eru einfald-
lega of litlar.
Veislan var ekki á enda, þegar
ég hvarf á brott. Ég var satt að
segja búinn að fá nóg af örtröð-
inni og fyrirganginum. Og það
var gott að koma út í hlýja nótt-
ina og rölta heimleiðis eftir svo
til auðum götum. En því verður
ekki neitað, að það er ekki lítið
afrek að fá 45.600 manns til að
skemmta sér í bókabúð — og fara
heimleiðis með þunga bókapakka.
Síðar á þetta fólk sitt raunveru-
lega stefnumót við bókmenntirn-
ar.
llöfundur er rithöfundur og
dósent ííslenskum bóknienntum
við Háskóla íslands.