Morgunblaðið - 13.10.1990, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. OKTÓBER 1990
Málað út fyr-
ir rammann
Hörður í
Nýhöfn
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Það er algengt að listamenn
komi víðar við á sínum ferli en
flestir aðrir gera á starfsævinni.
Víst er að þannig háttar til með
Hörð Ágústsson, því að utan
þess að hafa starfað sem mynd-
listarmaður og kennari um langt
skeið hefur hann framkvæmt
merkar grunnrannsóknir á bygg-
ingarsögu landsmanna, svo og
fleiri þáttum menningarsögu ís-
lands, og er því ekki síður virtur
sem fræðimaður en listamaður.
Hitt er mun sjaldgæfara nú á
tímum, að merkur hluti úr sköp-
unarferli listamanna komi aðeins
fyrir sjónir almennings mörgum
árum eða áratugum eftir að hann
varð til, og jafnvel nokkru eftir
að viðkomandi hefur lagt liti og
pensla á hilluna. — Þannig er
þessu nú samt farið með mynd-
irnar á sýningu Harðar í lista-
salnum Nýhöfn þessa dagana,
því sýningin ber yfirskriftina
„Ljóðrænar fansanir frá árunum
1956-1963 og 1973-1976“.
Allar eru þessar fimmtíu litlu
myndir unnar á pappír, þær eldri
með gvassi en hinar yngri með
tússi. Þær sýna vel, að listrænt
gildi þarf hvorki að felast í stærð
né margbrotinni framsetningu.
Og flestir þekkja þau almennu
sannindi að myndlistinni verður
ekki þrengt að mönnum, heldur
skulu þeir leita til listarinnar; því
til áherslu eru myndirnar á sýn-
ingunni hengdar nokkuð fyrir
neðan sjónlínu meðalmanns, og
því þurfa flestir að „beygja sig
fyrir listinni" til að njóta hennar
sem best.
Þó áratugur hið minnsta sé á
milli þeirra myndaflokka sem hér
eru sýndir, þá tengjast þeir mefra
og minna í gegnum viðfangsefni
sem eru dregin af einföldum
náttúrumyndum. Þannig fjalla
„Vefur 1“ (nr. 12), „Vefur 11“
(nr. 38) og „Megn“ (nr. 4) um
svipaða hluti, þó tveir áratugir
séu frá því fyrsta til hins síðasta.
Þetta og fleiri dæmi á sýning-
unni leiðir vel í ljós þann eilífa
sannleika, að ekkert verkefni
myndlistarinnar verður nokkurn
tíma afgreitt endanlega, og at-
Hörður Ágústsson: Teikning.
Túss á pappír. 1973.
hugulir listamenn munu sífellt
koma aftur að verðugum mynd-
efnum.
Myndimar tengjast einnig í
þeim vinnubrögðum sem Hörður
hefur tamið sér í þessum verk-
um. Þar er ekkert ofgert, og
hver mótun nýtur þess að standa
ein og skýrt mörkuð á fletinum,
hvort sem um er að ræða frjálsa
litun „Sveiflu“ (nr. 28) frá 1957,
nákvæmari framsetningu „Hafs-
brúnar“ (nr. 1) frá 1974 eða ein-
litar tússteikningar frá miðjum
áttunda áratugnum.
Það er birta og líf í öllum
þessum verkum, og eru þau gott
vitni þess að tilraunir i myndgerð
og þróun myndmáls geta verið
Ijósar, skemmtilegar og fræð-
andi. Margar myndanna frá
sjötta áratugnum varpa ljósi á
hvernig hin óhlutbundna list
mýktist og tók að Ieita fanga í
náttúrunni meira en áður hafði
verið. Myndraðirnar frá áttunda
áratugnum eru ekki síður áhuga-
verðar, bæði fyrir einfaldleik
línunnar í þeim verkum sem
heita „Teikning“ (nr. 15-24 og
45-47) og skemmtilegar sam-
setningar litanna í myndröð frá
1976 (nr. 39-44).
Á síðasta ári voru sýndar í
Nýhöfn portrettmyndir sem
Hörður hafði gert á árunum
1947-49, og var sú sýning einnig
opinberun á því sem hann hafði
ekki sýnt áður. Þessi sýning er
flestum jafnmikil nýjung, og ef
Hörður á fleiri flokka listaverka
frá árum áður, sem ekki hafa
enn komið fyrir sjónir listunn-
enda, gæti verið forvitnilegt að
sjá þær myndir við annað tæki-
færi.
Sýningunni í Nýhöfn lýkur 17.
október.
eftir Gunnar
Salvarsson
í Morgunblaðinu, 11. september
síðastliðinn, gagnrýndi ég viðhorf
sem birtust í grein Braga Ásgeirs-
sonar myndlistarmanns, „Móður-
mál heymarlausra“, sem birst hafði
4. september, en í þeirri grein taldi
hann okkur grunnhyggna, sem tök-
um undir eitt helsta baráttumál
Félags heyrnarlausra um viður-
kenningu á táknmáli sem móður-
máli þeirra.
Látum vera þó Bragi telji sér það
til framdráttar að tala um grunn-
hyggni í þessu sambandi. Hitt er
miklu alvarlegra að maður sem
íslenskur almenningur telur vera
skólabókardæmi um getu og hæfni
heyrnarlausra, skuli leggja stein í
götu annarra heymleysingja, sem
beijast fyrir helgum rétti sínum,
með því að skrifa með lítilsvirðingu
um táknmál, vefengja það sem
móðurmál og nefna það aðeins einn
af tjáskiptamöguleikum þeirra þeg-
ar það í raun ber ægishjálm yfír
aðra möguleika til tjáskipta vegna
þess að það er fullgilt sjálfstætt
mál.
Mælikvarðinn í augum almenn-
ings á getu heymarlausra hefur því
miður mótast í okkar litla samfé-
lagi á hæfíleikum Braga Ásgeirs-
sonar, einkanlega hæfni hans til
að skrifa íslenskt mál og gott vald
hans á útlendum tungumálum. Allir
heymarlausir em meira og minna
Iagðir á þessa röngu mælistiku, þar
sem Bragi trónir í efstu tröppunni,
og þessi viðmiðun viðheldur for-
dómum í garð heyrnarlausra. Þessu
væri tæpast til að dreifa ef mynd-
listarmaðurinn hefði ætíð gætt þess
að undirstrika sína sérstöðu, heyrn-
armissi löngu eftir máltökualdur, í
fjölmiðlum þegar við hann hefur
verið rætt. Og það kastar tólfunum
þegar hann sjálfur opinberlega ve-
fengir rétt þeirra til að kalla tákn-
málið móðurmál.
Við sem störfum með og í þágu
heymarlausra hljótum að freista
þess að eyða fordómum í þeirra
garð og auka skilning almennings.
Til þess að heymarlausir fái sann-
gjaman dóm samfélagsins og séu
metnir að eigin verðleikum þyrfti í
eitt skipti fyrir öll að útrýma þeirri
viðteknu skoðun að hæfnin til að
nota talað mál sé í nánum tengslum
við greind og hugsun. Hér er annar
rangur mælikvarði sem heyrnar-
lausir líða fyrir og kemur oft upp
í samskiptum við heyrandi meiri-
hlutann. Á sama tíma er þeirra mál
og þeirra menning litin hornauga.
Til skamms tíma vom þær skoð-
anir ríkjandi að menntun heymar-
lausra skilaði bestum árangri ef
nemendur yrðu eins og sæmilegt
ljósrit af heyrandi samborgurum.
Sjálfsvirðing þeirra beið skipbrot
og þeir upplifðu sjálfa sig sem
öðruvísi, ófullkomna og annars
flokks. Það er ekki fyrr en á síðustu
árum að æ fleiri, sem hafa raun-
vemlegan áhuga á þessum mál-
minnihlutahóp og hans menningu,
hafa séð að rétturinn til að nota
móðurmál sitt óhindrað er forsenda
þess að heyrnariausir fái sterka til-
finningu fyrir sjálfum sér og þar
með tækifæri til að öðlast mannlega
reisn. Þar er ekki um forsjárhyggju
okkar heyrandi að ræða^ eða mið-
stýringu eins og Bragi Ásgeirsson
óttast heldur þvert á móti: við sem
heyrandi erum höfum hlustað á
óskir og væntingar heymarlausra,
gert þeirra skoðun að okkar. Það
er kórvilla og hrein öfugmæli að
tala í þessu samhengi um forsiár-
hyggju.
Með auknu vægi táknmálsins í
kennslunni er ekki sjálfgefíð að
minni áhersla sé lögð á íslensku-
kennslu en áður. Öll kennslan og
þar með íslenskukennslan verður
til muna markvissari þegar kennar-
ar og nemendur tala sama mál,
táknmál, og útskýra má flóknar
málfræðireglur á miklu skemmri
t?ma en áður var unnt. Félag heyrn-
arlausra og Heyrnleysingjaskólinn
eru líka sammála um að nemendur
eigi að ná valdi á báðum málunum
og bera jafna virðingu fýrir þeim.
Á því byggir skólastefnan með
tvítyngi að leiðarljósi.
Öðrum tjáskiptamöguleikum er
líka sinnt í kennslu heymarlausra,
eins og varalestri og talþjálfun. Mér
er því ljúft að fullvissa Braga Ás-
geirsson um það að útrýming vofir
ekki yfír þessum möguleikum til
tjáskiptra en ég er sammála banda-
rískum höfundum bókarinnar
„Hvað er heyrnarleysi?“ (© íslensk
útgáfa. Foreldrar og styrktarfélag
heymardaufra, 1988), sem segja
að forðast beri að skaða sjálfs-
Gunnar Salvarsson
„Með auknu vægi tákn-
málsins í kennslunni er
ekki sjálfgefið að minni
áhersla sé lögð á
íslenskukennslu en áð-
ur.“
traust barnsins með því að leggja
áherslu á hluti sem það ræður illa
eða alls ekki við. „Því er nauðsyn-
legt að líta á heyrnarleysi sem frá-
vik fremur en ágalla er þurfí að
lagfæra," (bls. 145) segja þeir, og
þessi viðhorfbreyting er líkast til
sú ánægjulegasta sem orðið hefur
í skólamálum heyrnarlausra frá því
Bragi var nemandi í gamla Málleys-
ingjaskólanum fyrir tæpri hálfri öld.
Þá átti talþjálfun og nútíma heyrn-
artæki að vera hinn mikli bjarg-
vættur en oftrúin á nýtæknina, sem
enn virðist vera efst í huga málar-
ans, gerði það að verkum að tákn-
málinu var útrýmt úr kennslustof-
um með tilheyrandi gengisfalli
sjálfsvirðingar og mannlegrar
reisnar.
Ég tel að skoðanaskipti eins og
þessi sem fram hafa farið á milli
okkar Braga Ásgeirssonar um mál-
efni heyrnarlausra eigi aðeins rétt
á sér í viðlesnu dagblaði að þar
komi fram skoðanir sem eru hinum
almenna lesanda til fróðleiks. Margt
í fírnalöngu greininni til mín föstu-
daginn 5. október var sögulegur
fróðleikur og skemmtileg lesning,
en uppsþuni og dylgjur settu þar
óneitanlega leiðinlegan svip á. Og
ég vona það hafí aðeins verið eftir-
tektarleysi, sterkari að orði vil ég
ekki kveða, þegar Bragi hefur það
BLÓMLAUKASPJALL
Elisabeth Arden hefur löngum verið gæðastimpill á vinsælum
snyrtivörum — þessir glæsilegu túlipanar bera einnig það nafn.
Blóm vikunnar
Umsjón: Ágústa Björnsdóttir
186. þáttur
Áhugi fólks á ræktun blóm-
lauka virðist fara vaxandi ár frá
ári. Er það vel, enda ætti enginn
garðeigandi — hversu lítilli holu
sem hann hefur yfir að ráða —
(jafnvel þó það sé ekki nema alt-
ankassi eða dallur á stétt) að neita
sér um þá ánægju sem þessar
vinsælu, litskrúðugu jurtir veita.
Vinsældir sínar eiga blómlauk-
ar vafalaust fýrst og fremst því
að þakka hversu auðræktaðir þeir
eru og harðgerðir. Heita má að
þeir geti þrifist í hvaða jarðvegi
sem er að því tilskildu að hann
sé vel framræstur og þess vand-
lega gætt að vatn nái ekki að
setjast að lauknum. Auðvitað geta
verið áraskipti að því hversu vel
tekst til með ræktun blómlauka
sem og annarra jurta og í miklum
umhleypingum þegar snögg skipti
verða milli frosts og þíðu hættir
rótunum við að slitna sem auð-
veldlega getur komið niður á
blómguninni. En þetta kemur sem
betur fer sjaldan fyrir og ræktun-
arfólk er jafnan hlaðið þvílíkri
bjartsýni að það horfír björtum
augum með eftirvæntingu til
næsta vors. Raunar til næstu vora
því flestir eru þessir Iaukar fjölær-
ir, fjölga sér og geta myndað hin-
ar fegurstu blómabreiður í áranna
rás.
Til þess að fá dágóða breidd í
laukaræktun þarf að taka tillit til
blómgunartíma laukanna og skulu
í því sambandi nefndar hér örfáar
tegundir þekktra og reyndra
blómlauka.
Þeir fyrstu sem koma fram á
sjónarsviðið eru vorboði (Erant-
his) og vetrargosar (Galanthus),
sem oft eru farnir að kíkja upp
eftir húsveggjum áður en febrúar-
mánuður er liðinn. Þá má nefna
vorlilju (Bulbocodoxa vernum),
vorstjörnulilju (Puschkinia), snæ-
stjömu (Chinodoxa) og ýmsar vil-
likrókusategundir sem blómstra
fyrr og bera smærri blóm en kyn-
bættu tegundimar, sem algeng-
astar era hér á laukamarkaðinum.
Allt tekur þetta við hvað af öðra
og nokkra síðar koma síberíulilja
(Scilla sibirica), perlulilja (Mus-
cari), Tulipa tarda o.fl. o.fl. Allir
þessir smálaukar fara vel undir
tijám og rannum sem á þessum
tíma era rétt að byija að laufgast
og skyggja því litið á þessar sól-
elsku jurtir meðan blómgunartími
þeirra stendur yfir.
Páska- og hvítasunnuliljur eru
jafnan ofarlega á blaði hjá þeim
sem rækta blómlauka enda era
það fagrar og tilkomumiklar jurt-
ir, harðgerðar og meðfærilegar á
allan hátt. Fjölbreytnin er mikil
bæði hvað blómstærð, blómgun-
artíma, lit og lögun snertir. Þær
era fjölærar, fjölga sér vel og
nauðsynlegt að grisja á nokkurra
ára fresti.
Túlípanar eru allra lauka
þekktastir og vinsælastir en var-
íega skal því treyst að þeir séu
allir fjölærir. Ræktun þeirra og
kynbætur hafa þróast jafnt og
þétt gegnum aldirnar og nú er svo
komið að fjölbreytni þeirra eru
lítil takmörk sett í öllu tilliti. Og
fyrir þá sem vilja lengja blómgun-
artíma laukjurta sinna ætti að
vera harla lítið mál að velja teg-
undir sem hægt er að láta taka
við hveija af annarri með blómgun
allt frá fyrstu vordægram og
langt fram á sumar. Upplýsingar
og leiðbeiningar um slíkt hlýtur
að mega fá í hverri blómabúð sem
lauka hefur á boðstólum.