Morgunblaðið - 29.12.1990, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 1990
norður í land á um 140 milljónir
króna. Þar með hafi kvótinn horfið
af Suðurnesjum til Skagaijarðar.
Þetta dæmi gangi einfaldlega ekki
upp. Bátur sem geti aflað fyrir 50
til 60 milljónir, standi ekki undir
slíkri ijárfestingu, auk þess sem
raunveruleg verðmæti að baki ijár-
festingunni séu engan veginn ná-
lægt því að vera 140 milljónir króna.
Spurning um byggðamál
Brynjólfur segir um þetta: „Það
er þessi spurning um byggðamál,
sem rétt kjörnir fulltrúar til löggjaf-
arvalds og síðan sem framkvæmda-
vald eiga að hafa eitthvað með að
gera. Að sjálfsögðu hljóta byggða-
mál að koma við sögu við endur-
skipulagningu í sjávarútveginum og
ég á von á að þar verði breytingar
á. Hvort það gerist þannig að
ákveðið verði af stjómvöldum, lög-
gjafa og framkvæmdavaldi, að at-
vinnutæki, eins og skip t.d. skuli
verða selt frá einum byggðakjarna
eða ekki, skal ég ekki segja neitt
um. En oftar en ekki tel ég slíka
íhlutun eða slíkar aðgerðir frekar
trufla en hitt. Þó má vel vera að
slíkar aðgerðir geti verið réttlætan-
legar, a.m.k. til skamms tíma.“
Bjartmar, Árni og Geir segja það
tíðkast að kvótakaupin séu gjald-
færð, þegar um einnota kvóta er
að ræða, og útgerðin fái þannig
skattafrádrátt yegna kaupanna.
Þannig séu skattgreiðendur að
hluta til að greiða kvótakaup út-
gerðanna. En þegar varanlegur
kvóti sé keyptur, þá sé hann eign-
færður, sem veki aftur upp spurn-
inguna um það hvernig hægt sé að
eignfæra hjá einstökum fyrirtækj-
um sameign allrar þjóðarinnar.
Geta við enga sakast nema
' sjálfasig
Brynjólfur Bjarnason segir að
margir af þeim aðilum sem eru nú
í fiskverkun, en voru í útgerð áður
og seldu báta sína á yfirsprengdu
kvótaverði telji nú að þeir eigi að
fá kvóta, eftir að þeir eru búnir að
taka hagnaðinn af sölunni. „Eðli-
lega er þetta erfitt og ein af niður-
stöðunum sem menn geta komist,
er sú að erfitt er að reka fisk-
vinnslu í dag, nema með því að
reka jafnframt útgerð. Ef menn
hafa á einhveijum tímapunkti selt
báta sína og skip með kvóta til
Félagar í FFF óttast mjög
um hag fiskvinnslu í
landinu, þar sem
fiskverkendur eru ekki
jafnframt útgerðarmenn.
„Að öllu óbreyttu, verður
engin fiskvinnsla hér í
landinu eftir tvö ár, nema í
tengslum við útgerð. Það er
einfaldlega staðreynd að
fiskvinnslan með útgerð á
kvótann á íslandi,“ segir
Bjartmar Pétursson,
framkvæmdastjóri
Skerseyrar og einn
stjórnarmanna í FFF.
þess að snúa sér alfarið að vinnslu
og treysta eingöngu á markaði með
hráefnisöflun, þá geta þeir við enga
sakast nema sjálfa sig, ef ekki
gengur sem skyldi.
Fyrst og síðast standa þessir
menn frammi fyrir því að verða að
gagnrýna eigin ákvörðun, þ.e. að
vera bara með vinnslu, en ekki út-
gerð. Þeir geta ekki gert kröfu til
þess að vegna þess að þeir tóku
áhættuna, þá eigi að útvega þeim
hráefni. Þeir verða bara að sitja
uppi með gerðan hlut. Þeir eiga
möguleika eins og aðrir að verða
sér úti um báta og gera út. Ég er
ekki þar með að segja að það sé
hin æskilegasta þróun því einhvern
tíma kemur að því að meiri fiskur
fer yfir markað. Það er mjög eðlileg
þróun að mínu mati,“ segir Brynj-
ólfur.
Verður ekki leyst nema með
auðlindaskatti
Auðvitað brennur sú spuming á
vörum þeirra sem íhuga þessi mál,
hvað eigi að koma í staðinn, ef fyrir-
komulagið er jafnómögulegt og
margir telja. Félagarnir í FFF segja:
„Það verður að skylda fiskinn inn
á innlendan markað og skera á
þessi tengsl. Það verður að koma
að því að allur fiskur komi inn á
markað, en slíkt verður að gerast
í áföngum. Fyrst verður að setja
gámafiskinn á markað. Þannig set-
ur þú undir lekann með það að út-
lendingurinn láti fískinn rýrna á
leiðinni yfir hafið og vigti hann svo
vitlaust úti, og íslenska þjóðfélagið
taki þannig á sig alla rýrnunina.
Allur fiskur sem fluttur er út í dag,
er vigtaður erlendis. Það er hefð-
bundin 10% yfirvigt erlendis. Á
síðasta ári voru 119 þúsund tonn
vigtuð upp úr hafinu erlendis og
við þau má a.m.k. bæta 10%, eða
12 þúsund tonnum, þannig að sam-
tals er hér um 131 þúsund tonn að
ræða. Ef allur fiskur verður vigtað-
ur hér, áður en hann er seldur út,
þá er hægt að koma í veg fyrir
þetta, en tillaga vigtunarnefndar-
innar gerir ráð fyrir því. Annað
skrefið væri síðan að láta regluna
um 20% rýrnun vegna gámaútflutn-
ings taka gildi, til þess að jafna
aðstöðumuninn."
Sjá fyrir sér íslandsmarkað hf.
Ef allur fiskur væri boðinn upp
á íslenskum markaði, segja þeir
félagar sem sjá fyrir sér í fram-
tíðinni íslandsmarkað hf. að um
mikil margfeldisáhrif yrði að ræða.
Fiskurinn yrði að hluta til seldur
úr landinu, beint til erlendra kaup-
enda og markaðsstarfsemin færðist
hingað heim. „Það er ekkert sem
skeður á fiskmarkaði í Grimsby,
Hull eða Bremerhaven, sem ekki
er hægt að fara niður á Faxamark-
að á morgnana og sjá. Það sem
gefur að líta er fiskur í körum eða
kössum, uppboðshaldari og físk-
kaupendur. Það er enginn neyt-
andi, engin húsmóðir, sem kemur á
þessa markaði, hvorki hér né er-
lendis og kaupir í soðið. Allt sem
gerist úti getum við látið gerast hér
á mörkuðunum, auk þess sem hér
er vigtað rétt,“ segir Bjartmar.
Má ekki skilja heilu
byggðirnar eftir lamaðar
Fiskverkendurnir í FFF segja að
tryggja verði að heilu byggðirnar
verði ekki skildar eftir lamaðar, í
kjölfar kvótasölu. Það verða að vera
einhvers konar átthagafjötrar,
bundnir úthlutun kvóta, til þess að
tryggja afkomu fólksins í landinu.
„Þetta verður líklega ekki ’ leyst
nema með auðlindaskatti, sem
skapar raunvirði kvótans, en það
gerist ekki með þessari fijálsu
kvótaverslun, þar sem þeir stóru
ráða verðlagningunni og sölsa stöð-
ugt undir sig stærri hlut, í skjóli
þess fjármagns sem þeir hafa yfir
að ráða,“ segir Árni.
Félagar í FFF gagnrýna það
einnig að stórir útgerðaraðilar eins
og Grandi hf. sem hefur um 27
þúsund tonna kvóta ráði verðlagn-
ingunni á fiskmörkuðunum. Það
skipti ekki sköpum fyrir slíkt fyrir-
tæki að kaupa brot af sínu hráefni
til vinnslu á mjög háu verði af
mörkuðunum. Grandi kaupi megnið
af sínum físki á Landsambands-
verði af sjómönnum sínum. Vanti
fiskvinnslu Granda aukið hráefni,
þá sé allt sem falt er keypt á fisk-
mörkuðunum, og einfaldlega boðið
þar til aðrir hætta að bjóða. Geir
hefur mjög ákveðnar skoðanir í
þessum efnum: „Grandi er með
fasta menn á Faxamarkaði og hefur
ítrekað tekið allan þann físk sem á
boðstólum er. Hvar eru togararnir
hans? Þeir eru í Bremerhaven, Hull
og Grimsby að selja afla sinn.“
- En er þetta ekki bara hinn
frjálsi markaður, þar sem hæstbjóð-
andi fær fískinn? spyr ég.
„Jú, jú, en maður skyldi nú ætla
að Grandi tæki eitthvað af sínum
skipum heim, og sæi sinni fisk-
vinnslu þannig fyrir hráefni. Þetta
er ekkert annað en djöfulsins
tvískinnungur. Þeir hafa mikið
meira en nógan fisk úr sínum eigin
skipum, til þess að fullnægja hrá-
efnisþörf sinnar fiskvinnslu," segir
Geir.
Þeir stóru kaupa aðeins brot
af sínum fiski á
fiskmarkaðsverði
- En ef þeir telja hagkvæmt að
kaupa líka fiskinn á mörkuðunum,
hvers vegna ættu menn að agnúast
út í það, á hinum fijálsa markaði?
Þeir segja að Grandi kaupi fisk-
inn alltaf á hæsta verði, og sprengi
upp verðið á fiskmörkuðunum. Það
geri þeir vegna þess að það sem
þeir kaupi á mörkuðunum sé svo
lítill hluti af heildarfiskmagninu
sem þeir kaupa. „Megnið af sínum
þorski kaupir fiskvinnsla_ Granda
af sjómönnum sínum á LÍÚ verði.
Hvers konar viðskiptasiðfræði er
það að Grandi komi inn á fiskmark-
aðina og kaupi ufsa á 60 krónur
kílóið, á sama tíma óg hann er að
borga körlunum hjá sér um borð
50 krónur fyrir kílóið af þorsk? Eða
að kaupa þorsk á mörkuðunum á
110 til 120 krónur kílóið, eins og
Grandi hefur iðulega gert?“ spyr
Árni. „Stóru útgerðaraðilarnir sem
landa hjá sjálfum sér kaupa um 90%
af sínum fisk af sínum sjómönnum
á Landsambandsverði. Því er ekkert
mál fyrir þessa stóru að taka
síðustu 10% á fiskmörkuðunum á
allt að þreföldu LIÚ verði,“ segir
Bjartmar.
Benda fiskverkendurnir á að þeir
sitji alls ekki við sama borð og þeir
sem ráði yfir stórum kvóta og geti
leyft sér að kaupa lítið brot af fiskn-
um á uppsprengdu verði, í skjóli
þess að uppistaðan í þeirra fisk-
kaupum sé afli þeirra eigin togara,
þar sem þeir geti greitt LÍÚ verð
fyrir fiskinn. Auk þess sé samning-
um Granda hf. við sína sjómenn
þannig háttað, að það sé eingöngu
karfí og ufsi sem fer á markaðina,
en þorskur og ýsa inn í hús á Lands-
sambandsverði.
Af orðum þeirra FFF manna er
ljóst að þeir og þeirra starfsfólk
hafa ríka ástæðu til þess að óttast
um hag sinn, verði ekki um róttæk-
ar breytingar að ræða á næstunni.
Þeir hafa bent á að mikilvægt skref
í rétta átt, væri að allur fiskur
færi yfir innlendan markað. Undir
þau sjónarmið tekur Brynjólfur
Bjarnason, og segist sjá slíkt fyrir
sér í framtíðinni. Vera kann að slíkt
reynist erfitt í framkvæmd, einkum
hvað varðar ísaðan fisk, sem fiski-
skipin flytja út í lestum en ekki í
gámum. Hvort og þá hvernig tekst
að koma böndum á óhefta kvóta-
sölu, er annað mál, en kannski hafa
þeir Bjartmar, Árni og Geir á réttu
að standa þegar þeir segja: „Það
verða að vera einhvers konar átt-
hagafjötrar bundnir úthlutun kvóta,
til þess að tryggja afkomu fólksins
í landinu. „Þetta verður líklega ekki
leyst nema með auðlindaskatti, sem
skapar raunvirði kvótans.“
_________________________17
Ljóðabrot á
ljúfum nót-
um og nettum
Hljómplötur
Ámi Johnsen
Ljóðabrot, hljómplata frá Hrynj-
andi sem þau syngja á Sif Ragn-
hildardóttir, Ingvi Þór Kormáks-
son, Guðrún Gunnarsdóttir og
Bjarni Arason, er bráðskemmtileg
og þægileg plata með ljóðabrotum
úr ýmsum áttum. Platan er á
undurblíðan hátt blúsdjössuð með
ýmsum tilþrifum.
Ljóð og textar eru eftir Stein-
unni Sigurðardóttur, Magneu
Matthíasdóttur, Guðrúnu Guð-
laugsdóttur, Sveinbjörn Þorkels-
son, Ragnar Inga Áðalsteinsson,
Pétur Eggerz, Ingva Þór Korm-
áksson, Benny Andersen og Árna
Grétar Finnsson, en tónlistin er
eftir Inga Þór Kormáksson.
Það gætir tilþrifa í mörgum lög-
unum á þessari plötu og hún vinn-
ur á við frekari kynni, enda afs-
lappaður blær yfir henni og hlýleg-
ur. Mörg lögin eru hrífandi þó
mest kalli lagið Alein á ferð í túlk-
un Sifjar Ragnhildardóttur sem
ber hinn fjarræna franska tónblæ
í rödd sinni þegar hún vill svo við
hafa. Lagið Ómissandi^ er einnig
skemmtilegt við texta Árna Grét-
ars Finnssonar, en í síðustu
vísunni segir:
Lifðu meðan enn er tími til
en týn ei sjálfum þér í dagsins ðnnum.
í kirkjugörðum er svo yfirfullt
af ómissandi fyrri tíðar mönnum.
Guðrún Gunnarsdóttir syngur
lagið Ómissandi.
Þá er lagið við ljóð Ragnars Inga
Aðalsteinssonar, Við úthafsins
strönd, gullfallegt við undurfallegt
ljóð skáldsins, en ljóðabrotin eru
hvert með sínu sniði og raunar er
ósanngjarnt að dæma á milli þeirra,
því hvert þeirra á hjartalag sem
rétt er að rækta með hlustun og
vangaveltum um snotra plötu.
Góð tilþrif hjá
Upplyftingu
Upplyfting heldur uppteknum
hætti sem á fyrri hljómplötum
sínum og stendur fyllilega undir
nafni á plötunni Einmana sem er
nýkomin út. Þar fer saman góð
hljómsveit, góður söngur og ágæt-
ir textar og lög. Á plötunni eru
10 lög, bráðgóð mörg og vel flutt.
Fyrst skal telja Hvar er partý sem
er dúndurgott lag og vel sungið
af Sigurði V. Dagbjartssyni. Þá
er lagið Einmana með söng Sigrún-
ar Evu Ármannsdóttur mjög gott
og vel sungið og sama er að segja
um söng Sigrúnar Evu, sérstak-
lega í lögunum í nótt og Elska
þinn mann, lag Sheril Wynetta sem
hefur unnið hug og hjörtu landans
með góðum lögum og skemmtileg-
um söng.
Upplyfting hefur orðið mikla
reynslu í tónleik og það leynir sér
ekki á nýjustu plötunni, sem er
allt í senn lipur og skemmtileg
með listrænum tilþrifum, enda
auðheyrt að þar er á ferð fólk sem
tekur starf sitt alvarlega.
Einmana Upplyftingar er gott
innlegg í tónleik landans á því
Herrans ári 1990 og eins og sum-
ir eru lagnari en aðrir í að mæla
mælt mál þá leikur hljómlistin við
hvern fingur Upplyftingarmanna
hvort sem það er af fíngrum fram
eða vörum. Hljómsveitin er góður
stofn og hefur skilað góðri nýt-
ingu, eða hver er ætlunin önnur
en að skila frá sér áheyrilegri plötu
sem stendur fyrir sínu. Einmitt það
sem Upplyfting hefur gert.
Þú svalar lestrarþörf dagsins
' síöum Moggans!