Morgunblaðið - 12.01.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. JANÚAR 1991
AF INNLENDUM
VETTVANGI
AGNES BRAGADÓTTIR
Kvótakerfið:
Hægt að berja í brestina
með stórauknu eftirliti
ÞAÐ HEFUR aldrei farið á milli mála að kvótakerfið er umdeilt -
um það geta allir verið sammála. Alla jafna hefur á hinn bóginn
ekki farið hátt, þegar gallar kvótakerfisins hafa komið í dagsins
ljós. Helstu gallar núverandi kerfis virðast i fljótu bragði vera þeir
að vegna takmarkaðs eftirlits, er hægt að fara í kringum kerfið.
Dæmin sanna að menn hafa svindlað á kerfinu, þótt hljótt hafi ver-
ið um svindlið, hvort sem er hjá svindlurunum sjálfum, eða í sjávarút-
vegsráðuneytinu. Samstaða hefur verið um það meðal hagsmunaaðil-
anna og ráðuneytisins að afgreiða slík mál í kyrrþey, hafi það á
annað borð reynst mögulegt. Menn sem uppvísir hafa orðið að
svindli, hafa þegjandi og hljóðalaust greitt háar fjársektir og sætt
hertu eftirliti í kjölfarið. Þegar slíkt misferli hefur kvisast og um
hefur verið fjallað af fjölmiðlum, er viðkvæðið gjarnan að bregðast
harkalega við og vísa snarlega til föðurhúsanna öllum staðhæfingum
í þá veru að einhvers staðar kunni pottur að vera brotinn.
Sennilega eru flestir sammála
um að kvótakerfið gerir kröfur til
mikils veiðieftirlits. Það er ósköp
skiljanlegt að útgerðir og áhafnir
skipa hugsi fyrst og fremst um að
ná hæsta mögulega hráefnisverði,
en ekki þar með sagt að það sé hið
eina rétta þegar hugsað er til há-
mörkunar á arðsemi sameiginlegrar
auðlindar okkar íslendinga - þar
sem leiðarljósið á að vera verndun
fiskistofnanna og hámarksnýting
þess afla sem úr sjó er dreginn.
Því er það almennt álitið að þýðing
eftirlits með fiskveiðum sé mikil.
Ráðuneytið vill aukið eftirlit
Sjávarútvegsráðuneytið gerir sér
grein fyrir þýðingu veiðieftirlits en
ber gjarnan við fjárskorti. Ráðu-
neytið vildi fyrir allmörgum árum
fá sérstakar heimildir til þess að
geta haft sérstakt eftirlit með
frystiskipunum, sem ráðuneytið
taldi eðlilegt að væri kostað af
frystitogaraútgerðunum. Þessar
hugmyndir mættu andstöðu bæði
hjá samtökum útvegsmanna og sjó-
manna, auk þess sem meirihluti
Alþingis reyndist þeim andvígur.
Eftirlit með veiðum og vinnslu
frystitogara er mun erfiðara en eft-
irlit með öðrurh veiðum. Kanada-
menn hafa þann háttinn á að eftir-
litsmaður er um borð í hveijum
frystitogara. Frystitogaraútgerðir
og sjómenn frystitogara hafa tekið
hugmyndum um aukið og stöðugt
eftirlit, með veiðum, vinnslu, vigtun
og nýtingu illa og gjarnan hafa
raddir frá þeim heyrst í þá veru að
óþolandi væri að starfa undir sér-
stakri smásjá ráðuneytisins, vera
stöðugt grunaðir um misferli og
hafa hóp löggæslumanna á herðum
sér við dagleg störf á sjó úti.
Fyrir tveimur árum var sett í
gang í sjávarútvegsráðuneytinu
verkefni á vegum Rannsóknastofn-
unar fiskiðnaðarins þar sem nýting
frystitogara var sérstaklega mæld.
Á daginn kom að ekki reyndist
nægilega góð nýting um borð íþeim
öllum. Þetta hefur smám saman
verið að leiða af sér breyttar regl-
ur, samkvæmt upplýsingum ráðu-
neytisins. Ráðuneytið segist vissu-
lega hafa reynt að auk'a eftirlit með
frystitogurum, í þeirra óþökk, en
ugglaust megi gera betur, líklega
miklu betur. Sjávarútvegsráðuneyt-
ið telur þó að skilningur meðal
frystitogaramanna hafi aukist á því
að þeim sé fyrir bestu að hafa
ákveðinn vitnisburð um að eftirlitið
sé í lagi.
Andskoti langsótt að hafa
eftirlitsmann um borð
í hverju skipi
Líklega er það mat ráðuneytisins
rétt, því einn útgerðarmaður frysti-
togara sagði í samtali við Morgun-
blaðið fyrr í vikunni: „Það er bara
rangt að við höfum verið á móti
veiðieftirliti. Við höfum að vísu ekki
verið þess fýsandi að hafa eftirlits-
mann um borð í hveiju skipi, og lái
okkur hver sem vill, enda held ég
að það væri andskoti langsótt. Aft-
ur á móti væri hægt að taka upp
miklu strangari viðurlög þegar
menn gerast brotlegir og eins væri
hægt að bíða eftir skipunum þegar
þau koma til hafnar, fylgjast með
því hvað kemur upp úr þeim og svo
framvegis.“ Aðrir málsvarar frysti-
togaraútgerðar taka undir þessi orð
útgerðarmannsins og segja útvegs-
menn vissulega vilja vera undir
nákvæmu, en sanngjörnu veiðieftir-
liti.
Eftirlit ráðuneytisins með frysti-
togurunum hefur einkum beinst að
nýtingarhlutfallinu, til þess að kom-
ast til botns í því hversu miklu af
nýtanlegum verðmætum er kastað
fyrir borð, en eins og kunnugt er
hefur aðalgagnrýnin á frystitogara
verið sú að slíkt gerist í óréttlætan-
lega miklum mæli.
Upplýsingar úr ráðuneytinu
herma að þar á bæ telji menn að
staðhæfingar um smáfiskadráp á
frystitogurum séu orðum auknar.
Bent er á að ZA af smáfiskinum séu
fyrir utan kvóta, þannig að ef menn
koma með smáfiskinn að landi, einS
og þeim ber skylda til, þá reiknast
hann ekki nema að einum þriðja inn
í kvótann. Fengist hafi mjög hátt
verð fyrir þennan fisk og því sé
erfitt að ímynda sér að stórfellt
smáfiskadráp eigi sér stað, þar sem
smáfisknum sé hent beint í sjóinn
aftur, auk þess sem á það er bent
að mörgum fiskiskipanna hafi ekki
gengið allt of vel að ná kvótanum
sínum, sem geri það enn ólíklegra
að miklu af smáfiski sé hent. Auð-
vitað haldi enginn þVÍ fram að smá-
fiskadráp eigi sér ekki stað, það
hafi alltaf verið fyrir hendi og verði
ugglaust alltaf fyrir hendi, þótt
menn voni að slíkt verði í eins litlum
mæli og hugsast geti.
Nýting batnað með fræðslu og
skipulegum mælingum
Grímur Valdimarsson forstöðu-
maður Rannsóknastofnunar fisk-
iðnaðarins sagði að á árunum
1989-1990 hefði stofnunin mælt
nýtingu hjá alls 19 frystitogurum
og haldið námskeið með útgerðar-
aðilum og yfirmönnum þessara
skipa um það hvernig bæta mætti
nýtinguna. I upphafi mælinganna
hafi reynst talsverður mismunur á
milli skipa en einungis í þremur til-
fellum væri hægt að segja að nýt-
ingin hafi verið slæm. Með skipu-
legum mælingum og fræðslu hafi
tekist að bæta nýtinguna verulega.
Dæmi hafi verið um að nýtingin
hafi aukist úr 38% í 45% fyrir roð-
laus flök með beinum miðað við
slægðan fisk. „Sem dæmi um ný-
lega úttekt á 6 frystitogurum sem
unnu roðlaus og beinlaus þorskflök
reyndist nýtingin fyrir togarana
vera frá 38,5% til 41,1% miðað við
slægðan fisk,“ segir Grímur.
- Allt er þetta gott og blessað, svo
langt sem það nær, segja fulltrúar
fiskvinnslunnar í landi við mig, en
með þessu segja þeir ekki einu sinni
hálfa söguna sagða. Framkvæmda-
stjóri frystihúss úti á tandi segir:
„Við höfum ekki bara rökstuddan
grun fyrir því að þetta er ekki
svona, heldur fulla vissu. Þessar
niðurstöður hjá RF eru miðaðar við
þá nýtingu sem frystitogararnir
sýná, þegar vinnsluferlinu um borð
í frystitogaranum er lokið. Einungis
sá fiskur sempassar í vinnslurásina
og er af réttri tegund, fer í gegnum
hana. Það er valið hvaða fiskur fer
í flökunarvélina. Ef hann síðan á
einhveiju vinnslustiginu reynist
óhæfur, er honum hent. Inni í þess-
um tölum er ekki neitt um valið sem
hefur átt sér stað áður en fiskurinn
kemur inn á borðið í hinu fljótandi
frystihúsi. Fiskurinn sem er marinn,
eða undirmálsfiskur, eða beinlínis
af verðlítilli tegund, honum er ein-
faldlega hent fyrir borð og þarna á
sér því stað gífurleg verðmætasóun.
Þetta gerist auðvitað mest þegar
mikið fiskast og auðvitað verður
að gæta sanngirni í þessum frá-
sögnum og greina frá því að þetta
er mjög mismunandi eftir skipum.
Þetta er viðurkennd staðreynd í
raun, þótt hún sé ekki viðurkennd
opinberlega."
Hagsmunir frystihúsanna og
frystitogaranna ólíkir
„Það þarf ekki mikinn speking
til þess að sjá að hagsmunir frysti-
húsanna í landi og þeirra sem ég
nefni fljótandi frystihús, þ.e. frysti-
togaranna, eru ólíkir í þessum efn-
um. Frystihúsin í landi, sem kaupa
allan sinn afla, þurfa auðvitað að
einblína á nýtingu - þau þurfa að.
stefna með öllum tiltækum ráðum
að því að ná hámarksnýtingu á því
hráefni sem þau hafa keypt. Frysti-
togaramir aftur á móti kaupa ekki
sinn afla, heldur draga hann inn
fyrir borðstokkinn. Maður þyrfti nú
að vera ómannlega óbreyskur til
þess að freistast ekki til þess að
velja og hafna með tilliti til gæða
og framleiðsluhraða og aukinnar
afkomuvonar, þegar maður ætti
möguleika á slíku. Hámarksnýting
getur því ekki verið frystitogurun-
um sama leiðarljósið og okkur í
landi og því er aukið, stóraukið eft-
irlit með veiðum þeirra þjóðarnauð-
syn,“ segir annar fiskverkandi.
Fulltrúar fiskvinnslunnar í landi
segja að staðhæfingar í þá veru að
frystitogarar nái 90% til 95% nýt-
ingu miðað við það sem gerist hjá
fiskvinnslunni í landi með öllu til-
hæfulausar. Slíkar staðhæfingar
séu miðaðar við það aflamagn sem
fari í gegnum'vinnsluferlið um borð
í togurunum og geti staðist sem
slíkar, en þá eigi einfaldlega eftir
að reikna með það sem strax í upp-
hafi er flokkað frá og hent.
Munurinn á nýtingarhlutfalli
frystitogaranna og frystihúsanna
sé miklum mun meiri en tölur Rann-
sóknastofnunar fiskiðnaðarins gefi
til kynna. Þeir segjast því í sjálfu
sér vel geta skilið þá afstöðu frysti-
togaramanna að hafna því að hafa
eftirlitsmenn staðsetta um borð að
jafnaði, þegar skipin eru að veiðum.
„Það er einmitt þá sem skaðinn
skeður og verðmætin hverfa ónýtt
í hafið á nýjan leik. Því vilja frysti-
togaramenn einungis hlíta tak-
mörkuðu eftirliti, sem eigi sér stað
á hafnarbakkanum, að veiðiferð
lokinni,“ segir fiskverkandi.
Skuttogarasjómenn töldu að
9,5% af þorski væri fleygt
I þessu sambandi er rétt að rifja
lítillega upp niðurstöður könnunar
sem SKÁIS gerði meðal sjómanna
á fiskiflotanum í desember 1989
og janúar 1990. 900 sjómenn voru
beðnir um að svara spurningalista
Ian Paterson kennari við Parsons-hönnunarskólann í París:
Miklír möguleikar á sviöi
mynd- og formsköpunar
IAN Paterson, kennari við Parsons-
hönnunarskólann í París, hefur undan-
farna daga kynnt nám við skólann hér
á landi. Hann segir reynslu af íslenskum
nemum við skólann vera mjög góða og
hafi hann hug á að fá fleiri Islendinga
til náms. Leggur hann áherslu á að at-
vinnumöguleikar séu mjög góðir á sviði
mynd- og formsköpunar (visual creati-
on).
Parsons hönnunarskólinn var stofnaður
í New York í Bandaríkjunum fyrir sextíu
árum síðan og nýtur mikillar virðingar þar
í landi. Einnig er skólinn með útibú í Los
Angeles í Bandaríkjunum og í París í
Frakklandi. Parísardeildin var stofnuð fyrir
tíu árum síðan og er skólinn staðsettur
miðsvæðis í borginni.
Fagurlist oghönnun blandað saman
Ian Paterson, sem er kanadískur og kenn-
ir teiknun og ljósmyndun við skólann, sagði
að þó Parsons væri með útibú í þremur
mjög mismunandi borgum lægi sama hugs-
un á bak við starfsemi skólans á öllum stöð-
unum. Venjulega væri gerður greinarmunur
á fagurlistanámi og hönnunarnámi en í
Parsons væri reynt að blanda þessu tvennu
saman. Markmiðið væri að setja meiri list
í hönnun og meiri hönnun í list. „Við viljum
reyna að finna jafnvægi milli fegurðar í
útliti og nytsemi," sagði Paterson.
Nám við skólann tekur fjögur ár og er
hægt að ljúka prófi af fimm sviðum: Fagur-
listum, ljósmyndun, tísku, teiknun og aug-
Iýsingateiknun. Er fyrsta árið sameiginlegt
fyrir nema af öllum sviðum. Vildi Paterson
leggja undirstrika að skólinn leggði áherslu
á klassískt nám en ekki framúrstefnulegt.