Morgunblaðið - 08.02.1991, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8., FEBRÚAR 1991
Skipbrot í ríkisfjármálum:
SKATTBYRÐIN

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Árvakur, Reykjavík
FlaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Apartheid
ýtt til hliðar
Frederik W. de Klerk, forseti
Suður-Afríku, hét því við
setningu þings lands síns í síðustu
viku að leggja fyrir það frumvörp
til laga sem nema úr gildi undir-
stöður aðskilnaðarstefnunnar,
apartheid-stefnunnar, sem hefur
dregið skil á milli hvítra og
svartra. Þessi stefnumörkun for-
setans hefur hlotið góðar undir-
tektir um heim allan. Hafa tals-
menn Evrópubandalagsins sagt,
að viðskiptabanni á Suður-Afríku
verði aflétt um leið og hinar boð-
uðu aðgerðir hafi náð fram.
George Bush Bandaríkjaforseti
hefur fagnað boðskap de Klerks
en Bandaríkjastjóm setur skilyrði
um frelsi pólitískra fanga áður en
viðskiptabanni sé aflétt.
Suður-Afríka hefur verið eins
og holdsveikisjúklingur í samfélagi
þjóðanna vegna aðskilnaðarstefn-
unnar. Ályktað hefur verið gegn
stjómskipulagi landsins á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna. Fyrir
hvatningu þeirra hefur verið gripið
til alþjóðlegs viðskiptabanns á
suður-afrískar vörar og stjómvöld,
þar á meðal hér á landi, hafa lagst
gegn ferðalögum til Suður-Afríku.
Með þessu hafa menn viljað þrýsta
á ríkisstjóm landsins og knýja
hana til að breyta um stefnu. Á
sínum tíma var sömu aðferðum
beitt gegn minnihlutastjóm hvítra
manna í Rhodesiu. Ian Smith sem
var í forystu þeirra lét orð falla á
þann veg að viðskiptabannið hefði
alls ekki haft neikvæð áhrif á efna-
hagsstjómina. Það hefði hvatt til
aðhalds og útsjónarsemi og kennt
mönnum að reka fyrirtæki sín við
erfiðar aðstæður. Sama skoðun
hefur verið uppi meðal ráðamanna
í Suður-Afríku. Haldleysi við-
skiptabanns til að knýja fram
pólitískar lausnir eða breytingar
hefur hvað eftir annað komið í ljós
- nú síðast í Irak.
Fyrir réttu ári steig de Klerk
fyrstu skrefín til sátta við blökku-
menn, þegar hann aflétti banni á
Afríska þjóðarráðinu, baráttusam-
tökum blökkumanna, og tilkynnti
að hann myndi gefa leiðtoga þess
Nelson Mandela frelsi. Þessi fyrir-
heit stóð hann við og Mandela
hefur ferðast um heiminn þveran
og endilangan til að kynna málstað
blökkumanna og njóta_heiðurs fyr-
ir þrautseigju sína. Ástæðulaust
er að ætla annað en de Klerk
standi við loforð sín við þingsetn-
inguna að þessu sinni og stefna
hans njóti meirihluta á þingi. Fá-
mennur hópur þingmanna yfirgaf
fundinn til að mótmæla ræðu de
Klerks en meirihlutinn sat eftir
og vottaði forsetanum þannig
traust sitt.
Forystumenn blökkumanna
taka boðuðum breytingum með
þeim fyrirvara, að forsetinn hafí
ekki sagst ætla að afnema lögin
um innra öryggi, sem heimila
meðal annars að menn séu fang-
elsaðir um óákveðinn tíma án
dóms. Einnig hefur Afríska þjóð-
arráðið sett fram kröfur um að
3.000 pólitískum föngum verði
sleppt og rúmlega 12.000 póli-
tískir útlagar fái að snúa aftur
heim.
Það era tímamót á heimsmæli-
kvarða, að suður-afríska aðskiln-
aðarstefnan skuli vera að renna
sitt skeið. Hér á landi eins og
annars staðar hafa margir barist
af meiri hörku gegn henni en al-
ræðiskerfínu í kommúnistalöndun-
um. Hér hefur flokkur tengdur
verkalýðshreyfingunni varið al-
ræðiskerfíð og verkalýðsforingjar
hafa verið gestir alræðisstjórna á
sama tíma og þeir leggjast gegn
viðskiptum og öðrum samskiptum
við Suður-Afríku. Hróplegur
tvískinnungur af þessu tagi ætti
nú að heyra sögunni til, hins veg-
ar er nauðsynlegt að líta á hann
í réttu ljósi, þegar alræði kommún-
ismans í nafni verkalýðs og alþýðu
er að hverfa og aðskilnaðarstefna
í þágu hvíts minnihluta er að líða
undir lok.
Hran alræðis kommúnisma og
sósíalisma hefur haft áhrif í mörg-
um Afríkulöndum. Þar sáetta menn
sig verr en áður við að lúta ein-
flokksstjórnum. Spá margir því að
allt eigi eftir að fara úr böndunum
í Afríku, áður en þar skapast eðli-
legt jafnvægi. Atburðir eins og
þeir sem gerðust í Líberíu fyrir
nokkram mánuðum, þegar
grimmileg borgarastyijöld var
háð, Séu aðeins forsmekkurinn af
því sem koma skal. Þrátt fyrir
aðskilnaðarstefnuna í Suður-
Afríku hafa blökkumenn sótt
þangað, þar hefur ríkt stöðugleiki
og laun hafa verið hærri en ann-
ars staðar í Afríku.
F. W. de Klerk hefur haldið
þannig á málum við afnám að-
skilnaðarstefnunnar, að hann
reynir að hafa stjórn á þróuninni,
ef þannig má að orði komast.
Hann hefur í fyrsta áfanga leitast
við að ávinna.sér traust hjá Mand-
ela og öðram leiðtoga blökku-
manna. I öðram áfanga ræðst
hann gegn lagagranninum sjálfum
án þess að leggja niður öryggis-
kerfíð, sem reyndist nauðsynlegt
til að framfylgja hinum óréttlátu
lögum. í þriðja áfanga hlýtur hann
að sjá til þess að allir verði jafnir
fyrir iögunum og hafi sömu að-
stöðu til pólitískra áhrifa. Alls
ekki er útilokað að allt fari í bál
og brand í Suður-Afríku eins og
í mörgum öðram löndum sem feta
sig frá ofstjórn til lýðræðis. Hitt
kann einnig að gerast að breyting-
amar gerist með friðsamlegum
hætti og Suður-Afríka verði for-
ystuþjóð er stuðli að stöðugleika
í allri Afríku.
eftir Pálma Jónsson
Ríkisstjórnin hefur í samræmi við
yfirlýsta stefnu sína staðið fyrir
stórfelldum skattahækkunum. Yfir-
lýsingar leiðtoganna, Steingríms
Hermannssonar og Ólafs Ragnars
um nauðsyn nýrra skattahækkana
á komandi árum til að standa und-
ir útþenslu ríkiskerfisins sanna, að
þeir ætla sér að halda áfram á sömu
braut. Enginn ágreiningur virðist
vera um þessa stefnu í stjórnarlið-
inu. Skattbyrðin hefur verið að
þyngjast og hún á að halda áfram
að þyngjast. ímyndaðir hagsmunir
sívaxandi ríkisumsvifa stjórna ferð-
inni. Hvergi kemur fram að taka
þurfi tillit til annarra þátta efna-
hagslífsins, svo sem tekjumyndunar
í þjóðfélaginu, afkomu atvinnuveg-
anna eða greiðslugetu skattborgar-
anna. Þrátt fyrir erfíðleika atvinnu-
lífsins, þrátt fyrir gjaldþrotin og
þrátt fyrir minnkandi kaupmátt
launafólks og meira atvinnuleysi en
fyrr, skal á hvetju ári borga meira
til ríkisins en árið á undan.
. Þessi stefna er með ólíkindum.
Miðað við þann samdrátt sem orðið
hefur í efnahagslífinu á undanförn-
um árum er slík stefna dæmd til
að mistakast. Ríkisstjórnin sjálf
hefur sannað þá staðhæfingu mína.
Þrátt fyrir að skattar til ríkisins
eigi á þessu ári samkvæmt fjárlög-
um og á föstu verðlagi þessa árs
að vera 16 milljörðum kr. hærri en
þeir voru 1987, stendur ríkisstjóm-
in fjær því nú en í upphafi að ná
því sem kallað er jafnvægi í rekstri
ríkissjóðs. 16 milljarða, eða um 240
þús. kr. á hveija fjögurra manna
fjölskyldu, ætlar ríkisstjórnin að
sækja í vasa skattborgaranna á
þessu ári umfram það sem gert var
1987. Þessi aukna skattbyrði á sinn
stóra þátt í því að magna samdrátt-
inn í atvinnulífinu, draga úr verð-
mætasköpuninni, ijölga gjaldþrot-
um heimila og fyrirtækja og auka
atvinnuleysi. Heildartekjur heimila
og fyrirtækja minnka og þar með
sá stofn sem skattheimtan er
grundvölluð á. Afleiðingarnar kalla
eftirBjörn Bjarnason
Þjóðir verða að haga framtaki
sínu á alþjóðavettvangi eftir stærð
og getu. Þannig hefur aldrei komið
til álita að íslendingar tækju beinan
þátt í hernaðaraðgerðum í Persa-
flóastríðinu eins og til dæmis ná-
grannar okkar í Noregi og Dan-
mörku. Vegna aðstöðu okkar hljót-
um við að vilja að 5. grein Atlants-
hafssáttmálans, stofnskrár Atlants-
hafsbandalagsins (NATO), sé túlk-
uð á þann veg, að ríki geti ekki
verið með nein undanbrögð við skil-
greingu á setningunni um að árás
á einn sé árás á alla. Þetta hefur
verið undirstaða varnarsamstarfs-
ins innan Atlantshafsbandalagsins
og á jafnt við nú og þegar talin var
hætta á, að átök við sovéska herinn
kynnu að hefjast með stuttum fyrir-
vara.
Ástæða er til að nefna þetta um
leið og vakið er máls á furðulegum
vinnubrögðum ríkisstjórnarinnar
gagnvart Litháum. Þar kynnast
menn því, hvað gerist þegar tekið
er til við pólitíska loftfimleika við
úrlausn mála sem þola í raun enga
bið.
Jón Baldvin Hannibalsson ut-
síðan á aukna félagslega aðstoð og
opinber útgjöld.
Á mynd I. birtist samanburður
er sýnir heildartekjur ríkissjóðs,
sem hlutfall af landsframleiðslu
1987-1991 samkvæmt áætlun 20.
des. 1990.
Á þessari mynd er miðað við að
landsframleiðslan aukist á þessu
ári frá 1990 um 28,4 milljarða, eins
og spáð er í þjóðhagsáætlun. Vitað
er að þessi áætlun stendur völtum
fótum og er nú til endurskoðunar
hjá Þjóðhagsstofnun og ríkisstjórn.
T.d. er fyrirsjáanlegt að loðnuaflinn
verður ekki 850 þús. tn. á þessu
ári, eins og þar er byggt á og mik-
il óvissa er um framkvæmdir í
tengslum við nýtt álver. Þó að þess-
ir óvissuþættir og aðrir raski ekki
áætlunum um landsframleiðslu
nema um 2% er skattahlutfallið
komið í 28,5% í stað 28,1% á þessu
ári. Áætlanir um hlutfallstöluna
1991 er því afar varfærin. Myndin
sýni eigi að síður hve skattheimtan
fer hraðvaxandi í tíð núverandi
ríkisstjórnar.
Til viðbótar er nauðsynlegt að
geta þess að í vaxandi mæli hefur
einstökum stofnunum ríkisins verið
gert að afla tekna m.a. með því að
selja þjónustu sína. Sumpart er hér
um raunveralega skattheimtu að
ræða. í fjárlögum kallast þetta „sér-
tekjur“ og sjást þær ekki í tekjuyfir-
liti ríkissjóðs heldur hverfa inn í
rekstur hlutaðeigandi stofnana. Það
lækkar að sama skapi heildartölur
gjaldamegin. Á síðustu árum hafa
tekjupóstar sem áður komu fram í
tekjuyfirliti fjárlaga, verið teknir
þaðan út og færðir sem „sértekj-
ur“. Svo er um flugvallarskatt og
tekjur vegna þjónustu á vegum
Alþjóðaflugmálastofnunarinnar og
voru þessir tveir Iiðir áætlaðir 650
Mynd
Ekki má hvika í
stuðningi við Litháa
anríkisráðherra sýndi hugrekki með
því að halda til Eystrasaltslandanna
á þeim tíma sem hann gerði það.
Hins vegar hefur skort á pólitískt
hugrekki ráðherrans og ríkisstjóm-
arinnar við að vinna úr heimsókn-
inni, ef þannig má að orði komast,
og standa við fyriheitin, sem al-
mennt var talið, að hann hefði gef-
ið í Vilnius um að stofna til stjórn-
málasambands milli íslands og Lit-
háens.
Hér er um ákvörðun að ræða,
sem Litháar telja að hafi mikil áhrif
fyrir sig. Eðlilegt er að menn séu
ekki sammála um hana frekar en
ýmislegt annað sem djarft þykir.
Nauðsynlegt er að undirbúa málið
eins vel og frekast er kostur, hitt
skiptir þó mestu að hafa þrek til
að stíga skrefið. Hviki íslenska
stjórnin núna hefur Litháum verið
unnið ógagn en ekki gagn með af-
skiptum Jóns Baldvins Hannibals-
sonar.
Fyrir og eftir för utanríkisráð-
herra til Vilnius hefur ríkisstjórnin
fundið hvert atriðið eftir annað sem
hún telur mæla gegn því að hið
örlagaríka skref sé stigið. Nú er
talað um að að eiga samleið með
rússneska lýðveldinu og jafnvel lát-
ið í það skína, að það sé undir af-
stöðu manna á þingi þess kömið,
hvað íslenska ríkisstjómin geri.
Ríkisstjórn íslands starfar auðvitað
f umboði Alþingis en á ekki að stilla
málum þannig upp, að þingmenn í
Rússlandi ráði ákvörðunum hennar
í mikilvægum pólitískum málum.
Steingrímur Hermannsson forsæt-
isráðherra sem tók upp stjórnmála-
samband við Yasser Arafat, leið-
toga PLO og helsta stuðningsmann
Saddams Husseins, í óþokk samráð-
herra sinna og samheija víða um
heim, telu'r nú að menn hafi kannski
látið tilfinningamar leiða sig í gön-
ur við mótun stefnunnar gagnvart
Litháum. Hann hefur einnig
áhyggjur af því, ef við styggjum
stjómvöld í Moskvu.
Sovétstjórnin vill auðvitað ekki
að íslendingar stigi neitt skref, sem
henni finnst óþægilegt fyrir sig,
enda hefur Olafi Egilssyni, sendi-
herra í Moskvu, verið lesinn pist-
illinn. Við höfum kynnst því um
árabil hve viðbrögð ýmissa
íslenskra áhrifamanna við sjónar-
miðum ráðamanna í Moskvu eru
allt önnur en ef þeim mislíkar eitt-
hvað, sem um stefnu íslenskra
stjórnvalda er sagt í hópi banda-
manna okkar. Þeir Steingrímur og
Jón Baldvin hafa til dæmis stært
Mynd 1