Morgunblaðið - 06.04.1991, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. APRIL 1991
Tilbrigði við brúna heiði
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Það telst með sanni frekar fá-
gætur viðburður að staðið sé að
markverðum listsýningum úti í
landsbyggðinni, en er þeim mun
gleðilegri þegar það er gert.
Það er og hefur lengi verið til
umhugsunar, að nær allir mikil-
vægir viðburðir á myndlistarsviði
skuli einangrast við höfuðborgar-
svæðið, þrátt fyrir öll félagsheimil-
in og veglegu skólana, sem risið
hafa upp á undangengnum ára-
tugum. Telst þetta ein hliðin á
smæð okkar sem þjóðar, en er
einnig gott dæmi þess að hugsa
smátt.
Veki listsýningin athygli í stór-
borg erlendis, er algengt að ótal
óskir berist víða að af landinu um
að hún öll, eða einhver hluti henn-
ar, verði sýndur þar. Ytra er margt
svo miklu betur skipulagt og þar
hugsa húsameistarar við hönnum
félagsheimila og opinberra bygg-
inga um það atriði, að myndir fari
vel á veggjunum, lýsingin sé góð
og að húsnæðið sé sveigjanlegt til
breytinga.
Eri hér er allt svo staðlað og
óhagganlegt og geri menn athuga-
semdir og vilji breytingar, kostar
það málaferli, jafnvel hvað sér-
hannaðar byggingar fyrir myndlist
áhrærir!
— Til þessa alls var listrýninum
ósjálfrátt hugsað, er hann skoðaði
sýningu á verkum Jóhanns Bríem
í félagsheimilinu í Árnesi á dögun-
um. Sýningin var opnuð á skírdag
og lýkur nú um helgina og verður
það að teljast full stuttur sýning-
artími fyrir jafn merkan listvið-
burð.
Lítil sá ég ráð til að komast
þangað við opnunina né síðar, en
var svo fyrirvaralaust drifinn upp
í bifreið og ekið þangað á miðviku-
dag, og var það i senn óvænt og
ánægjulegt.
Sett hefur verið upp vönduð
sýning þijátíu málverka og tólf
vatnslitamynda eftir hinn merka
málara í húsakynnum félagsheim-
ilisins, og má fekar telja þetta
kynningu á ferli hans en yfirlits-
sýningu, enda leyfir húsnæðið
slíka framkvæmd og er að auki
viðamikið fyrirtæki.
En vel er að sýningunni staðið
og margt athyglisverðra verka á
henni m.a. nokkur lykilhlutverk
og mega þeir sem að framkvæmd-
inni stóðu una vel við sinn hlut.
Gefin hefur verið út lítil en hand-
hæg sýningarskrá með ýmum upp-
lýsingum um listamanninn og
tveim litmyndum og telst það dýr-
mæt heimild um framkvæmdina.
Ekki hef ég tök á að skrifa
umfangsmikið mál um sýninguna
og verður þessi pistill fyrst og
fremst í formi hugleiðinga og svo
hef ég nýverið ritað um Jóhann
hér í blaðið, auk margra greina
um einstakar sýningar á verkum
hans.
Fyrst og fremst vil ég koma því
að hve hrifinn ég er af fram-
kvæmdinni og hve mikill andlegur
og menningarlegur búhnykkur
hún er fyrir- sveitina.
Jóhann Briem er fæddur og
uppalinn í nágrenninu, eða nánar
tiltekið á Stóra Núpi 17. júlí 1907,
en lést í Reykjavík í febrúarbyijun
á þessu ári.
Einmitt það að sýningin er sett
upp á heimaslóðum iistamannsins,
gefur henni aukið vægi, því að nú
gefst tækifæri til að sjá myndverk-
in í því umhverfi sem hafði svo
varanleg áhrif á hann og fylgdi
honum í myndum hans allan hans
listaferil.
Sjálfur lét Jóhann svo um mælt
í blaðaviðtali fyrir röskum þrem
áratugum: „Út um gluggann á
bernskuheimili mínu sé ég brúna
heiði. Ég hafði hana daglega fyrir
augunum í uppvexti. Alla tið hefur
þessi brúna heiði sótt að mér þeg-
ar ég mála og hún er í flestum
myndum mínum.“
Þetta em sannmæli og í um-
hverfi Stóra Núps, t.d. í kringum
kirkjuna, sér í ýmis kennileiti list-
ar hans, sem hann umformaði og
umskóp og gerði að safaríkri
myndlist, — jafnan með einfald-
leikann að leiðarljósi.
_En skyldi ekki einnig einfald-
le’ikinn í sálmum föðurafa hans
séra Valdimars Briems prests og
sálmaskálds frá Grand í Eyjafirði
(1848-1930) hafa haft djúpstæð
áhrif á þankagang hans?
Eins og t.d. þau erindi sem le-
truð eru á minningarsúlunni um
hann í garðinum: „Einn geisli iýst
upp getur myrkan klefa/ einn
gneisti kveikt í heilum birkikmdi/
einn dropi vatns sér dreift um víð-
an geiminn. Ein hugsun getur
burt rýnt öllum efa/ eitt orð í tíma
vakið sál af blundi/ einn dropi líkn-
ar drottins frelsað heimin.“
Er til betri lýsing á málverkum
Jóhanns Briem, en sem flest í þess-
um fáu, hnitmiðuðu og kjarnmiklu
línum? Listrýnirinn fer eiginlega
hjá sér er hann sér hve miklu er
hægt að koma til skila í fáum lín-
um, og þetta er dýpri speki en
nokkur fagleg umfjöllun. Alla
vega missir hann alla löngun til
að fjalla sérstaklega um myndirn-
ar í Árnesi því það telst um leið
hafa verið gert.
Einungis vill hann hvetja sem
flesta til að nýta sér tækifærið og
gera sér ferð að Árnesi og njóta
mikillar listar í fögru umhverfi og
til blessunar er, að prýðilegar veit-
ingar eru á staðnum.
Þetta var skemmtileg ferð aust-
ur, hvikul birta, dýr ljósmögn og
fegurð yfir og í landinu, en heim-
ferðin hálf kuldaleg með votti af
skafrenningi er á köflum byrgði
fyrir útsýni.
Mér varð þá með tregá hugsað
til þess upp á Hellisheiði, að horf-
in er Skíðaskálinn í Hveradölum,
horfnir eru hinir fornu áningar-
staðir Lögberg og Kolviðarhóll svo
að ekki sér í neinar menjar og eru
þetta allt dapurlegar staðreyndir.
Horfinn er málarinn snjalli Jóhann
Briem, en list hans lifir og mun
auka þjóð hans gleði og lífsmögn
um langa framtíð.
Mislitar kýr, olía á léreft, 1966.
Island -
______Myndlist_________
EiríkurÞorláksson
Oft gerist það þegar vart verður
nýjunga og þróunar í verkum ein-
stakra listamanna að listunnendur
jafnt sem gagnrýnendur leggjast
í miklar vangaveltur. Fyrsta
spumingin er venjulega hvað hafi
orsakað breytingarnar; síðan þarf
að greina hvernig þær lýsa sér,
og ioks er það erfiðasta viðfangs-
efnið, að meta hvort hér sé um
að ræða skref fram á við í list-
ferli viðkomandi, eða einfaldlega
hliðarspor, sem best sé að gleym-
ist fljótt.
Gestum á sýningunni sem nú
stendur í Listasalnum Nýhöfn við
Hafnarstræti verður strax ljóst,
að það hafa orðið miklar breyting-
ar á list Sverris Ólafssonar frá því
hann hélt síðast einkasýningu hér
á landi. Og orsakir þeirra breyt-
inga eru augljósar í verkunum,
, auk þess sem listamaðurinn hefur
rakið þær í viðtölum í fjölmiðlum
Mexíkó
í sambandi við þessa sýningu. í lok
síðasta árs dvaldi hann um tíma
í Mexíkó í boði Listasafns Háskóla
Mexíkóborgar, og tók þátt í alþjóð-
legum samsýningum þar. Sverrir
hefur kynnst landi og þjóð, listum
og menningu, og áhrifin eru að
koma í ljós í verkum hans.
Mexíkó á sér merka og mikil-
væga myndlistarsögu. Nokkrir
heimskunnir listamenn á 20. öld
hafa komið þaðan, og ber þar
hæst Diego Rivera; en mest munar
þó um þann menningararf, einkum
á sviði byggingarlistar, sem forn-
þjóðirnar höfðu skilið eftir fyrir
komu Evrópumanna til landsins á
16. öld, og hafa verið sérkenni
landsins alla tíð síðan. Þessi arfur
kemur ríkulega fram í list frá allri
Mið-Ameríku, og hefur greinilega
haft talsverð áhrif á Sverri; pýr-
amídar og myndgerð Azteka kem-
ur vel fram í sumum verkanna
á sýningunni.
Höggmyndirnar sem Sverrir
hefur sett upp í Nýhöfn eru allar
Sverrir Ólafsson: Jarðarmóðir.
1991.
úr stáli, ýmist málaðar í sterkum,
slitþolnum litum eða ryðlitaðar;
sem fyrr er fagleg vinna og frá-
gangur hnökralaus. Á síðustu
einkasýningu listamannsins
(Kjarvalsstöðum 1988) voru verk-
in steypt úr pottjámi eða gerð úr
málmþynnum, sem voru málaðar
með þeim ímyndum, sem hafa ein-
kennt list Sverris til þessa; við-
fangsefnið var oftar en ekki mann-
leg sambönd og þar með mannleg-
ur breyskleiki. Nú eru verkin hins
vegar efnismeiri, sterkari og
fastari fyrir; alþjóðaorðið „monu-
mental“ kemur upp í hugann.
Viðfangsefnin eru líka að nokkru
leyti önnur. „Hundrað ára einsemd
(nr. 4) og „Fáránleikans far (nr.
5) eru sterkar tilvísanir í þá ein-
angrun, sem getur falist í því að
ná á toppinn, „að krækja sér í
þægilegt sæti — sem um leið krefst
góðs jafnvægis, því slíkar stöður
eru í eðli sínu fallvaltar, eins og
verkin bera með sér. Þrífættir stól-
ar eru ekki það traustasta sæti
sem menn geta hugsað sér, þó
þeir geti verið skrautlegir að ytra
sín örlög, heldur eru þær settar á
stall, þeim ýtt áfram eða þær
dregnar í gegnum lífið af öflum
sem þær ráða ekki við — sem er
þá að líkindum hið lífseiga karla-
veldi. Þessi undirtónn er nú sterk-
ari en oft áður í verkum Sverris,
og kann það þjóðfélagsmynstur
sem hann sá í Mexíkó að hafa átt
sinn þátt í því.
Það kann sumum að þykja þessi
umbreyting í verkum Sverris vera
nokkuð mikil í einu, en hún er í
sjálfu sér eðlileg. Fyrstu áhrif eru
ætíð sterkust, og síðan tekur
nokkurn tíma að vinna úr þeim
og vega þau og meta. Því er of
snemmt að segja til um hvort hér
er á ferðinni spor fram á við eða
skref til hliðar; um það verður
framhaldið að vitna. Hins vegar
er ljóst að það hafa orðjð kafla-
borði. Sem fyrr er kvenímyndin—.skipti í verkum Sverris Olafsson-
Sverri hugleikin, en nú á annan
hátt en áður. Nú er það ekki freist-
arinn og ástmeyjan sem ráða ríkj-
um (svo vitnað sé í kvenmyndir
Edvards Munch), heldur móðirin,
goðsögnin. Það er reisn yfir þess-
um ímyndum, en um leið umkomu-
leysi; þær eru ekki sjálfráðar um
ar, og allar líkur á að framundan
sé gróskutími hér heima og erlend-
is. Því er vert að benda fólki á að
skoða sýninguna nú til að átta sig
á þeim breytingum, sem eru að
geijast.
Sýningu Sverris í Listasalnum
Nýhöfn lýkur 10. apríl.