Morgunblaðið - 11.05.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. MAÍ 1991
Þau eldri orðin létt hífuð. Guðrún Ásmundsdóttir, Sigríður Hagalin og Bessi Bjarnason.
A ég hvergi heima?
_________Leiklist____________
Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
Borgarleikhúsið. _ Leikfélag
Reykjavíkur sýnir Á ég hvergi
heima?
Höfundur: Alexander Galín.
Þýðandi: Árni Bergmann.
Leikstjóri: María Krisljánsdótt-
ir.
Leikmynd: Steinþór Sigurðsson.
Búningar: Sigríður Guðjónsdótt-
ir.
Lýsing: Lárus Björnsson.
„Ég vil fá frið. Leyfið mér að
lifa það sem eftir er í kyrrð og
ró.“ Þessa einlægu ósk á gamli
maðurinn Tsjmútín sem þráir sveit
og einfalt líf fjarri eirðarleysinu
sem fylgir Moskvu. Hann býr þar
hjá dóttur sinni og tengdasyni en
þau vilja fyrir alla muni gifta Tsj-
mútín í ellinni þannig að hann
geti farið af heimilinu án þess að
þau þurfi að hafa af honum
áhyggjur. Tengdasonurinn útvegar
því þijár gamlar konur sem Tsj-
mútin á að velja á milli.
Hvað á að gera við gamla fólk-
ið? Þessi spurning er orðin æ
áleitnari í vestrænum þjóðfélögum
þar sem þessi þjóðfélagshópur hef-
ur ekki leng^ur neinu ákveðnu hlut-
verki að gegna og árin eftir að
fólk fer á eftirlaun verða sífellt
fleiri. Það er ekki að undra að
gamalt fólk fyllist iðulega beiskju
þegar það rekur sig á að það er
bara fyrir, yngri kynslóðin hefur
svo mikið að gera við að afla lífs-
viðurværis. Alexander Galín er því
að ijalla um nokkuð sammannleg-
an vanda í verki sínu A ég hvergi
heima? þó húsnæðisskortur í Sov-
étríkjunum geri vandann enn
meira áberandi. Unga fólkið þarf
oft að bíða árum saman eftir eigin
íbúð og fólk býr þröngt og elliheim-
ili þykja ekki fýsilegur kostur þar
eystra. Þannig er gamla fólkið
beinlinis fyrir þeim sem yngri eru.
Galín hefur samúð með eldri kyn-
slóðinni og það er augljóst að hann
telur okkur þau sem yngri erum
vera á góðri leið með að glutra
niður ýmsum verðmætum gildum
með því að hlusta ekki á rödd
þeirra eldri.
Þetta er vel skrifað verk þar sem
gleði og sorg skiptast á að hræra
í tilfinningum áhorfandans og
þetta er texti sem snertir. Það er
þó ekki um neina predikun að
ræða heldur skapar Galín sannar
og miklar persónur sem allar hafa
mikið að segja með því einungis
að vera. Hver persóna hefur sín
skýru einkenni og er sérstæð á
einhvern hátt. Góð þýðing og
sterkur leikhópur sjá svo um að
skila þessu verki á kröftugan hátt.
Það er Bessi Bjarnason sem leikur
Tsjmútín gamla sem gengur um á
sokkaleistunum með skyrtuna upp
úr, einmana í stórri stofu fullri af
antikmublum sem tengdasonurinn,
Leoníd, safnar af ástríðu. Bessi
ljær Tsmjútín sterkan svip og nær
oft á frábæran hátt að túlka geð-
brigði gamla mannsins sem er eins-
konar símsvari og þjónn dóttur
sinnar, Ljúdmílu. í samskiptum við
yngra fólkið er hann önugur og
þtjóskur enda fer dóttir hans með
hann eins og óþægan krakka en
þegar hann hefur endurheimt sitt
fyrra sjálfstraust í samskiptum við
gömlu konurnar þijár verður hann
allur annar. Pirringurinn hverfur
og hann verður yngri og líflegri.
Allt þetta túlkaði Bessi á einfaldan
hátt, dauður svipur, hamrandi
puttar og ið í tám sagði t.d. meira
en öll orð um leiðann sem hann
var heltekinn af í upphafi verks.
Guðrún S. Gísladóttir og Eggert
Þorleifsson voru í hlutverkum
Ljúdmílu og Leoníds, þau eru lið-
lega fertug og barnlaus. Ljúdmíla
var hið sanna glæsikvendi í hönd-
um Guðrúnar; hún hefur brotist
áfram úr fátækt og nú fyrirlítur
hún föður sinn og ber fyrir honum
umhyggju í senn. Guðrún var ör-
ugg í túlkun sinni og náði vel að
sýna þetta tvítog Ljúdmílu. Verð-
mætamat nútímans ruglar hana
og hún kann ekki lengur að verð-
leggja hið andlega. Hún gisti ekki
hjá foreldrum sínum þegar hún
átti leið um bæinn þeirra, heldur
á hóteli og fór svo með móður sína
í búðir og fataði hana upp en sáði
um leið óánægju í hjarta hennar.
Þetta getur faðirinn ekki fyrirgefið
og ekki heldur að hún skuli ekki
eiga nein börn. Eggert Þorleifsson
var kaldur og hress; „menntaspíra
með viðskiptaslagsíðu" eins og
Leoníd orðar það sjálfur. Gerir allt
fyrir gamlar mublur en skilur ekki
gamalt fólk. Eggert átti alveg
prýðilegan leik á móti gömlu kon-
unum þremur, hann allur á yfir-
borðinu en þær hreinar og beinar
í gegn. Konurnar þijár geta hins-
vegar ekki verið ólíkari innbyrðis
og leikkonumar Guðrún Ásmunds-
dóttir, Sigríður Hagalín og Þóra
Friðriksdóttir pössuðu hreint ótrú-
lega vel inn í þá mynd sem maður
fékk af þessum konum við að lesa
handritið. Guðrún er Díana, ekkja
ineð hugsjónir sem hún hélt að
myndu rætast með syni sínum en
hið bjarta fyrirmyndarríki er enn
fjarri og nú bindur hún vonir við
barnabörnin. Guðrún sýndi það í
Ég er hættur! Farinn! að hún áauð-
velt með að leika gamlar konur
með stórt hjarta og hún var hríf-
andi í dansinum með Sigríði Hagal-
ín. Sigríður lék fyrrum ballerínu,
fínlega í blúndudressi, káta og öra
gamla konu sem er einmana og
hrædd við að deyja ein. Þóra lék
Nínu, sem er algjör andstæða
Rósu, föst fyrir og jarðbundin í
einföldum kjól og með skýiuklút
líkt og þessar konur sem maður
sér í biðröðunum endalausu í frétt-
um frá Sovétríkjunum. Allar þess-
ar gömlu konur eru einmana og
það er sú kennd sem rekur þær
áfram til þess að leita sér að biðli
komnar á efri árin.
í lokin sjáum við að þetta gamla
fólk með Tsjmútín í fararbroddi
er ekki dautt úr öllum æðum og
sannast það þegar hann og gömlu
konurnar finna samstöðu hvert
með öðru í lokin. Raunar er það
svo að lífsneistann er fremur að
finna hjá þeim eldri en þeim yngri
og þegar gamla fólkið er farið eru
Ljúdmíla og Leoníd hálf lífvana
innan um gömlu mublurnar. Dauð-
ir hlutir eru dýrkaðir þegar þeir
eru orðnir nógu gamlir þó því sé
öfugt farið með lifandi fólk. Galín
er kannski full neikvæður út í
yngra fólkið en hann fjallar af svo
mikilli hlýju um gamla fólkið að
maður getur ekki annað en hrifist
með, dáðst að þessari mannlegu
reisn sem er yfir þeim eldri en þau
yngri eiga svo auðvelt með að
glutra niður eins og Díana orðar
það á einum stað í verkinu. Það
er tiltölulega hægur undirtónn í
þessu yerki en það er þó afar líf-
legt á köflum og oft með sérlega
húmorískt en það felst alltaf ein-
hver alvara í þeirri kátínu. Sumir
kaflar verksins eru teygðir um of
líkt og þegar gömlu konurnar eru
að bíða eftir að Tsjmútín láti sjá
sig.
Leikmynd og búningar eru með
miklum ágætum. Búningarnir und-
irstrika skemmtilega persónuleika
hvers og eins, einkum á það við
gömlu konurnar þijár. Leikmyndin
sýnir stofu þar sem er geysihátt
til lofts svo að Tsjmútín verður enn
einmanalegri á rangli sínu innan
um fínu mublurnar. Eftir hle fylla
stór borðstofuhúsgögn stofuna og
á vegg hangir afar stór spegill sem
áhorfendur speglast skemmtilega
í. Þegar svo er kveikt á fjölda kerta
verður þessi sviðsmynd glæsileg
með afbrigðum. í lokin opnast svo
þetta lokaða rými og við sjáum
hvar Tsjmútín gengur á vit drauma
sinna; ekki lengur lokaður innan
þessara fjögurra veggja, Eitt atriði
langar mig líka að minnast á þó
það tengist ekki beint leikmyndinni
og það er leikur með bíómynda-
takta á undan verkinu. Á fortjald-
inu var sama mynd og prýðir leik-
skrá og síðan kom upp heiti verks-
ins, nöfn á aðstandendum sýning-
arinnar og síðan persónur og leik-
endur. Allt rann þetta yfir fortjald-
ið eins og í bíói og maður átti allt
eins von á rússneskri stórmynd.
Sniðug hugmynd.
Það er gaman að fá tækifæri
til þess að sjá rússneskt samtíma-
leikrit og kynnast nýjum nöfnum
í leikhúsinu. Galín er höfundur á
uppleið, innan Sovétríkjanna sem
utan, og verk hans njóta mikilla
vinsælda. Þótt hann sé ekki fyrst
og fremst að íjalla um þjóðfélags-
vandamál Sovétríkjanna þá skynj-
ar maður þau í gegnum persónurn-
ar. í Á ég hvergi heima? skynjum
við vandann svona eins og í fram-
hjáhlaupi með tali um biðraðir,
fersk matvæli sem fást með sam-
böndum út í sveit, svartamarkaðs-
brask, það þarf að kaupa kotasælu
á ákveðnum dögum, láta taka frá
banana o.fl. Með öðrum orðum:
skortur.
Þessi síðasta frumsýning Leik-
félags Reykjavíkur var í alla staði
ánægjuleg og oft og tíðum leikhús
eins og það er sterkast. Það er að
þakka góðum texta, góðri leik-
stjórn og góðum leikurum.
Hljóðverk
Myndlist
EiríkurÞorláksson
Það fylgdi þeim hreyfingum í
átt til aukins frelsins í listsköpun,
sem tóku að þróast á sjötta ára-
tug aldarinnar og hafa síðan
gengið í bylgjum allt til þessa
dags, að myndlistarmenn hófu að
gera tilraunir með margvísleg
óhefðbundin efni til listsköpunar;
vatn, ís, Ijós, loft, hljóð, hreyfing-
ar, og loks skipulagt eða tilvilj-
anakennt samspil hinna ýmsu
þátta í framkvæmd. Þessar til-
raunir hafa leitt til mismikilla
nýjunga í listheiminum; sumt hef-
ur þróast í að vera fastur þáttur
í fjölbreyttri flóru listalífsins, sem
gefur nýrri efnum jafnmikinn
möguleika og hefðbundnum við-
fangsefnum, en annað hefur risið
og hnigið eins og tískubylgjur.
Loks er að nefna þá þætti sem
einstakir listamenn hafa tekið
upp á sína arma og helgað starf
sitt, og þannig skapað sér örlítið
rými á listasviðinu, sem aðrir
hafa ekki sinnt að ráði.
Finnbogi Pétursson, sem nú
sýnir tvö hljóðverk í neðri sölum
Nýlistasafnsins, hefur fundið sér
þannig rými. Hljóð eru allt í kring
um okkur í lífinu, líkt og önnur
hráefni (málmar, tré, steinar, gler
o.s.frv), sem listamenn vinna úr.
Hins vegar getur verið erfítt að
beisla þau á þann hátt að þau
myndi heilstætt verk, sem verður
aðgreint frá tónlist, sem er hið
hefðbundna form hljóðverka.
Þessi aðgreining er það erfið, að
fáir hafa lagt hana fyrir sig. Tón-
skáldið John Cage hefur á marg-
an hátt verið faðir margra nýj-
unga í listum síðustu áratuga, og
viðhorf hans til hljóða (að öll
hljóð, ásamt þögninni, séu hráefni
í tónlist) hafa leitt til ýmissa til-
rauna í tónlist, en þrátt fyrir það
hafa svonefnd hljóðverk ekki no-
tið mikillar athygli. Því er vert
að skoða þau nánar, þá sjaldan
þau eru sýnd hér á landi.
Eins og fyrr segir er hér um
að ræða tvö hljóðverk hvort í sín-
um sal Nýlistasafnsins. í hinum
fyrri er verk sem Finnbogi nefnir
„Lína“, og í því eru þijátíu og
-fjórir litlir hátalarar festir í línu.
Ur hveijum hátalara berst ákveð-
inn tónn, sem gefur samhljóm við
þá tóna sem berast úr öðrum
hátölurum, þannig að gestir geta
skapað fjölbreytt hljóðmynstur
með því að ganga meðfram hátal-
araröðinni með mismunandi
hraða. En vegna þess að sam-
hljómur allra tóna er nokkuð
skerandi, greina gestir ekki ein-
staka tóna hátalaranna nema með
því að ganga fast að þeim, þann-
ig að í verkinu er innbyggð nokk-
ur truflun, sem dregur úr áhrifum
þess.
Síðara verkið nefnist „Hring-
ur“ og er gert með sinusbylgju
0-20 khz ofan á slétt vatnsborð.
Þetta verk nýtur sín afar vel í
neðri salnum. Dimmur tónninn
er sendur með síaukinni tíðni og
styrk niður á vatnsyfirborðið, sem
tekur að bylgjast, í fyrstu reglu-
lega, en síðan með vaxandi titr-
ingi, og mynda þannig kerfis-
bundinn eriduróm og mynstur í
endurvarpi ljósgeisla, sem spegl-
ast á vegg og síðan aftur á vat-
nið. Þetta er meira en hljóðverk,
því hér er á ferðinni lifandi skúlpt-
úr vatns, ljóss og skugga, drifínn
áfram af hljóðbylgjum. Það er
þægilegt að sitja við þetta verk
og fylgja því eftir, hringrás
eftir hringrás.
Sýningu Finnboga Péturssonar
í Nýlistasafninu lýkur sunnudag-
inn 12. maí.
Smáverkasýning'
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Nokkrir myndlistarmenn hafa
tekið sig saman og sett upp sýningu
á smáverkum í Asmundarsal undir
heitinu „Það gefur augaleið“.
Hér eru konur í algjörum meiri-
hluta eða sex talsins en einn karl-
maður hefur fengið að fljóta með.
Konurnar hafa flestar verið kennd-
ar við textíl-list og ýmsar tilraunir
á þeim vettvangi og ein þeirra,
Anna Þóra Karlsdóttir, sýndi á
sama stað nú nýverið svo sem ýms-
um mun í fersku minni. Stöllur
hennar eru Guðrún Marinósdóttir,
Guðrún Gunnarsdóttir, Ina Salome,
Áslaug Sverrisdóttir og Kristín
Jónsdóttir frá Munkaþverá, en karl-
dýrið Níels Hafstein.
Allt eru þetta velþekkt nöfn á
íslenzkum listamarkaði og flest
hafa að baki margar einkasýningar
auk þátttöku í fjölda samsýninga.
Eins og yfírskriftin gefur til
kynna, þá er áherslan lögð á litlar
myndir og eru öll verkin innan við
25X25 sentímetra að stærð, en
strangt til tekið þá er varla hægt
að skilgreina verk eftir stærð
þeirra, því að sum lítil verk búa
yfir kyngikrafti, en hins vegar eru
stór verk oft lítið meira en stærðin,
þótt þau taki mann sterkum tökum
upphafí vegna umfangsins.
Undanfarin ár hefur það verið
mikið í tísku að gera stórar myndir
og er það sem fleira í flestum tilvik-
um meira komið frá hræringum í
útlöndum en beinni þörf til að mála
stórt.
Hins vegar eru lítil verk í sjálfu
sér nákvæmlega jafn rétthá og stór.
Þetta er notaleg og dálítið óvenj-
uleg sýning og við skoðun hennar
fer maður ósjálfrátt að hugsa um
rýmið og lítur í kringum sig og sér
þá að salurinn er orðinn býsna góð-
ur til sýningahalds með ofanljósi
úr norðri og þar með fínni náttúru-
birtu.
Hann er lítill og mætti því ætla
að smámyndimar færu vel á veggj-
unum, en til þess er hann of mikill
um sig og hátt til lofts svo að það
verður minna en skyldi úr sumum
verkanna, því að hér skortir inni-
leikann.
En þetta er þó um margt áhuga-
verð sýning og gerendurnir vinna á
breiðum efnisgrundvelli svo sem í
ull, bómull, tré, pappír, nylon, togi,
bleki, olíukrít og gera auk þess að
notast við skeljar og hnýta lykkjur
og slaufur.
Skal unnendum framsækinna
lista bent á sýninguna, sem stendur
alltof stutt og lýkur sunnudaginn
12. maí.