Morgunblaðið - 09.06.1991, Blaðsíða 22

22". ... , MORGUNBLÁÐIÐ SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 1991
tiucmii
ieei múi .e auoAauMiíug HII/IÉH3T8A3 (íki.rj
----MORGUNBLAÐIÐ - SUNNUDAGUR 9: JÚNÍ 1991 -

JWtrgii Útgefandi mftfiifrtíÞ Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Fastir vextir á
húsnæðislán
Sl. fimmtudag birtist athyglis-
vert viðtal við Geir Magnús-
son, fráfarandi bankastjóra Sam-
vinnubankans, sem nú er að taka
við starfi forstjóra Olíufélagsins
hf., í viðskiptablaði Morgunblaðs-
ins. í viðtali þessu fjallar Geir
Magnússon m.a. um bankana og
ljármagnsmarkaðinn og stefnuna
í vaxtamálum og segir síðan: „Ég
finn það nú, að margir, sem hyggj-
ast fjárfesta í íbúðarhúsnæði ætla
að bíða í von um, að afföllin af
húsbréfunum minnki. Síðan er
spurning, hvort að það sé réttlátt,
að lánakerfið hafi breytilega vexti
af iánum til lengri tíma. Ríkið og
bankar eru að selja bréf á föstum
vöxtum til langs tíma og það
mætti hugsa sér að mótvægi
þeirra fjármuna yrði með föstum
vöxtum. Það er betra að sætta sig
við tiltölulega háa vexti, ef hægt
er að reikna fyrirfram, að þeir
standist og næg framlegð sé fyrir
hendi.“
Hér lýsir Geir Magnússon svip-
1 rq ÞEGAR
-líJO»Skúli jarl
vildi „gera her til Is-
lands“ 1220 einsog
segir í Hákonar sögu
gamla, andmælti kon-
ungur, því slík ferð
yrði torsóttlig, „en land þat hefir
héðan byggzt". Og vildi ekki heija
landið._ En Snorri Sturluson skyldi
koma íslandi undir konung, að ósk
Skúla jarls.
Engum blandaðist hugur um það
á 13. öld hvaðan ísland byggðist,
enda var sama tunga töluð í Björg-
vin og Reykholti. En þá voru veður
bæði þver og stór.
Þegar við íslendingar ferðumst
í Noregi njótum við þess sem þar-
lendir íbúar fara einatt á mis: við
skiljum merkingu orða sem hafa
löngu glatað uppruna sínum í
norskri tungu og norsk ömefni
verða okkur sífellt umhugsunarefni
og upplifun. Við vitum tilaðmynda
hvaða merking er á bakvið ömefni
einsog Moi sem þeir skilja ekki og
sperra eyrun ef um er fjallað. Þóað
brottfall og samdráttur hafi í eina
tíð breytt norskri tungu má vel
gera sér í hugarlund upphaflega
merkingu orðanna ef við leitum
hennar í íslenzku. Ég hef áður fjall-
að um þetta annars staðar og ætla
ekki að rifja það upp. Nýkominn
úr Noregsferð verður mér þetta enn
áleitið umhugsunarefni og raunar
hefur mér dottið í hug víkingarnir
gömlu hafi verið svo framsýnir að
þeir hafi numið ísland í því skyni
að varðveita tungu sína þar fremur-
en þeir hafi flúið Harald hárfagra
og skattheimtumenn hans. Sá sem
efast um við séum norsk þjóð upp-
haflega ætti að ferðast rækilega
um Noreg og þá sæi hann í hendi
sér hvaðan við eram komin þótt
einhveijir eyjamenn við Bretland
hafi flotið með enda víkingabyggðir
þar einsog annars staðar á þeim
tíma. Enn eru víða á vesturströnd
Noregs talaðar mállýzkur svo líkar
íslenzku að við kunnum skil á nær
hverju orði þegar að er hugað. Feg-
uðum sjónarmiðum og fjallað var
um í Reykjavíkurbréfi Morgun-
blaðsins fyrir hálfum mánuði, þar
sem m.a. var rætt um fasta vexti
á húsnæðislánum til langs tíma.
Þar var bent á sjónarmið, sem
fram hafa komið erlendis þess efn-
is, að fastir vextir á húsnæðislán-
um stuðli að stöðugleika í efna-
hagsmálum, þar sem fólk sé til-
búið til að taka á sig margvísleg
óþægindi og herða sultarólina, sé
þess þörf, ef það er öruggt um
að halda húsnæði sínu.
Það er fagnaðarefni, að virtur
ljármálamaður skuli lýsa skoðun-
um sem þessum. Auðvitað er ljóst,
að fastir vextir á húsnæðislánum
eru aðeins hluti af þessu máli.
Eftir sem áður veidur verðtrygg-
ing langtímalána ófyrirsjáanlegum
sveiflum í greiðslubyrði fólks en
það breytir ekki því, að fastir vext-
ir mundu stuðla að stöðugleika og
öryggi fólks um afkomu sína.
Geir Magnússon bendir rétti-
legá á, að ríki og bankar selji
urst norska sem ég
hef heyrt er töluð
fjarst þeim stöðum
sem mótuðu tungutak
stórskálda einsog Ib-
sens sem komu frá
suðurlandinu þaðan-
sem styzt er yfir til Danmerkur.
Kona frá Álasundi talaði tilaðmynd
svo fallega norsku að unun var á
að hlýða. í bátsferð innanskeija
suður af Skien með velmenntuðum
ungum Norðmönnum lærðum við
hvernig gamalkunnugt orð er notað
í nýrri skemmtilegri merkingu þar
suðurfrá, en oft er það svo að sam-
eiginleg orð í íslenzku og norsku
hafa tekið merkingarbreytingum í
tímans rás og því þurfa menn að
vera vel á verði þegar orðum er
snarað á milli málanna. En orðin
era þau sömu þrátt fyrir það og
einnig upphafleg merking. Við
spurðum Norðmennina ungu hvað
gert væri við berin sem yxu á við-
blasandi tijám þarna úti í eyjunum
og þeir sögðu þau væra meðal ann-
ars notuð í léttvín. Við spurðum
hvort leyfilegt væri að brugga í
heimahúsum og sögðu þeir svo
væri. En þó aðeins léttvín. Samt
fara menn yfir mörkin ef þeim býð-
ur svo við að horfa, bættu þeir við
pg brostu einsog No.ðmönnum og
íslendingum er einum lagið þegar
þeir hafa ekki sannfæringu fyrir
lögunum og vita þau eru sett ríkinu
til verndar; eða kónginum áðurfyr;
eða skattheimtumönnum hans. Sá
sem bruggar sterkt vín og selur
brýtur lögin, sögðu Norðmennirnir,
þeir eru kallaðir gaukinger. Og þá
kviknaði enn einu sinni á íslenzku
perunni. Gaukingar eru auðvitað
þeir sem gauka einhveiju að öðrum
þótt merkingarbreyting hafi orðið
í viðskiptunum enda nauðsynlegt
að menn séu nokkurn veginn kaup-
sáttir í þessum bransa. Og þarna
voru Norðmenn búnir að koma sér
upp betra íslenzku orði yfir sprútt-
sala en okkur hefur tekizt. Þannig
hafa þeir oft unnið vel úr sameigin-
legum arfi okkar og mætti vel að
langtímabréf með verðtryggingu
og föstum vöxtum. Hvers vegna
skyldi lántakandinn þá ekki eiga
rétt á sömu kjörum? Raunar mun
það vera svo í sumum tilvikum,
að bankarnir láni fé, sem þeir
hafa fengið á föstum vöxtum til
viðskiptavina sinna með sama
hætti. Það er misskilningur, sem
fram kemur hjá Hrafni Ma'gnús-
syni, framkvæmdastjóra Sam-
bands almennra lífeyrissjóða, hér
í blaðinu í gær, að Morgunblaðið
hafí í fyrrnefndu Reykjavíkurbréfí
mælt með því, að vextir af hús-
næðislánum yrðu niðurgreiddir.
Fastir vextir af húsnæðislánum
þurfa ekki að jafngilda niður-
greiddum vöxtum. Auðvitað er átt
við raunvexti umfram verðtrygg-
ingu.
Lífeyrissjóðirnir lána yfirleitt fé
sitt til langs tíma. Það er með öllu
óeðlilegt, að lífeyrissjóðirnir, sem
fá til ráðstöfunar langtímaljár-
muni leitist við að ávaxta þá með
sömu kjörum og bjóðast, þegar
um skammtíma skuldbindingar er
að ræða. Lífeyrissjóðirnir ávaxta
fjármuni sína á verðtryggðum
kjörum og eiga að taka eðlilega
vexti til viðbótar en það er sjálf-
sagt og eðlilegt, að það verði fastir
vextir. Það kann vel að vera, að
slík langtímaráðstöfun fjármuna
lífeyrissjóðanna geti þýtt eitthvað
færri krónur fyrir lífeyrisþega,
þegar upp verður staðið, en þeir
hafa þá fengið það í sinn hlut á
öðru aldursskeiði vegna fastra
vaxta á húsnæðislánum.
Jafnframt er það umhugsunar-
efni fyrir verkalýðsforingjana, sem
era mikilsráðandi um ráðstöfun á
fjármunum lífeyrissjóðanna, að
þeir geta ekki setið báðum megin
við borðið. Þeir geta ekki í senn
mótmælt vaxtahækkunum, sem
verkalýðsforingjar og krafist þess,
sem stjórnarmenn í lífeyrissjóðum
að langtímafjárfesting sjóðanna
njóti nákvæmlega sömu vaxta-
kjara og skammtímabréf geta gef-
ið á takmörkuðum tímabilum.
því hyggja. Þeir hafa einnig —
ásamt öðrum norrænum þjóðum —
varðveitt nokkur sérhljóð sem við
höfum glatað og skyldum við ekki
gera lítið úr því þegar við miklumst
af eigin afrekum.
1 r A EN HVERS VEGNA
JL tl'ít»misstu Norðmenn tung-
una með svo drastískum hætti eftir
því sem raun ber vitni. Við hljótum
að hafa meiri áhuga á því nú en
nokkru sinni fyrr, ef við ætlum að
varast sama vanda. Mér skilst
ástæðumar séu ýmsar, svosem þró-
un tungumála og áhrif einnar tungu
á aðra. Nábýli við Danmörku og
danska stjórnsýslu varð Norðmönn-
um dýrkeypt, ofeinhliða dönsk áhrif
sem læstu sig ekkisízt í innviði
kirkjunnar réðu kannski úrslitum í
þessu stríði sem var þó líklega ekk-
ert stríð vegna þess það var engin
málverndunarstefna á miðöldum
sem veitti viðnám og minnti á skyld-
una við arf og uppruna. Samt var
Konungsskuggsjá skrifuð í Þela-
mörk við birtu af ljóra einsog við
getum enn séð í eldgömlum stofu-
húsum á byggðasöfnum. Og þá
komu hansakaupmenn ekkisízt með
sína útgáfu af norskri tungu og
höfðu óheillaáhrif til einföldunar.
Við sjáum fingraför þeirra einnig
af íslenzkum heimildum þarsem
þeir kalla Vestmannaeyjar Wespen
eða eitthvað þvíumlíkt og Hafnar-
fjörð Hani, ef ég man rétt. Norð-
menn virðast hafa gengizt upp í
þessari einföldunarpólitík hansa-
kaupmanna og farið að apa sam-
dráttinn eftir en það datt íslending-
um aldrei í hug, hvaðþá þeir færu
að prédika á dönsku og samt eru
til Norðmenn sem trúa því statt og
stöðugt guð eigi ættir að rekja í
Þelamörk og tali þarlenda mállýzku.
Þar rákumst við á íslenzk örnefni
einsog Steinsholt, svo víðar er guð
en í Görðum.
M.
(meira næsta sunnudag.)
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 8. júní
Rekstrarvandi ála-
foss, Síldarverksmiðja
ríkisins og fiskeldisfyr-
jrtækjanna hefur verið
töluvert í fréttum und-
. anfarnar vikur, mánuði
' og misseri, en ríkis-
stjórninni hefur tekizt
að beina athygli fólks mjög rækilega að
vanda þeirra með því að taka þessi mál
til meðferðar í einum pakka, ef svo má
segja. Nú eru hafnar umræður um það,
hvort gera eigi flest þessara fyrirtækja
gjaldþrota eða grípa til nýrra opinberra
aðgerða þeim til stuðnings.
Friðrik Sophusson, Ijármálaráðherra,
virðist vera helzti talsmaðpr þess innan
ríkisstjómarinnar að horfast í augu við
vandann og gera þessi fýrirtæki upp. í
samtali við Morgunblaðið í gær, föstudag,
sagði hann m.a.: „Mér finnst, að fýrirtæki
sem skulda ríkinu eða eru í eigu ríkisins
eigi alls ekki að njóta einhverra forréttinda
fram yfir önnur fyrirtæki, sem eru í einka-
eign og þess vegna hljóti að vera eðlilegt
að skoða rækilega þann kost, að þau sæti
sams konar meðferð og einkafyrirtækin.
Þar á meðal eigi að líta á það, hvort gjald-
þrotaskipti séu ekki eðlilegust og hag-
kvæmust."
Og síðar í þessu sama viðtali segir fjár-
málaráðherra: „Ég held, að það geti ekki
verið nokkru fyrirtæki til góðs að bjarga
því með því einu að lengja sífellt í heng-
ingarólinni. Það er í mörgum tilfellum
þannig, að réttmætasta og sanngjarnasta
aðferðin er að fara í gjaldþrot, fremur en
að neyða ríkisvaldið til að afskrifa það,
sem skattborgararnir, þjóðfélagið, á í sömu
fyrirtækjum og halda síðan taprekstri
áfram. Það hlýtur að vera agaspursmál,
að þeir sem eru að reka fyrirtæki átti sig
á því, að þeir verða að bera ábyrgð á
rekstrinum.“
Forráðamenn Síldarverksmiðja ríkisins
eru ekki sammála þessari skoðun íjármála-
ráðherra. í viðtali við Morgunblaðið í dag,
laugardag, segir Jón Reynir Magnússon,
forstjóri fyrirtækisins, m.a.: „Mér finnst
ósanngjarnt að setja Síldarverksmiðjurnar
í sama pott og Álafoss og fiskeldisfyrir-
tækin vegna þess, að okkar stærsti vandi
er vegna hráefnisskorts en þessi fyrirtæki
skortir ekki hráefni. Ríkissjóður hefur aldr-
ei sett krónu í þetta fyrirtæki, þó það
hafí að vísu ábyrgzt skuldir. Brunabóta-
mat eigna Síldarverksmiðjanna er upp á
3,4 milljarða og því er ekki sanngjarnt að
bera okkur saman við fiskeldi, sem búið
er að moka fé í úr opinberum sjóðum.“
Forstjóri Síldarverksmiðjanna segir enn-
fremur: „Ég er sammála fjármálaráðherra
um, að fyrirtæki eigi ekki að njótá forrétt-
inda en við höfum ekki sama rekstrarum-
hverfi og einkafyrirtæki í mjöliðnaði og
þar má eigendum okkar kenna um, því
við þurfum að starfa eftir lögum, sem
sett voru fyrir stríð ... Það má ekki gleyma
því, að ríkið notaði Síldarverksmiðjurnar,
sem nokkurs konar byggðastofnun á árum
áður og vorum við settir í að setja upp
frystihús og fleiri atvinnufyrirtæki úti á
landsbyggðinni. Minnist ég þess, að við
vorum meðal annars látnir veita lán til
Þórshafnar til að íbúar þar gætu komið
togara á flot, þótt við hefðum ekki verið
með neinn rekstur á Þórshöfn.“
Ólafur Ólafsson, forstjóri Álafoss, er
heldur ekki sammála ljármálaráðherra um,
að gjaldþrot geti verið hagkvæmasti kost-
urinn í tilviki þess fyrirtækis. Hann segir
í viðtali við Morgunblaðið í dag, laugar-
dag: „Ef ríkið kýs að taka þátt í atvinnu-
rekstri, eins og í þessu tilfelli, gera menn
þær sjálfsögðu kröfur til þess, að það taki
ákvarðanir. Ef það er skoðun ráðherra,
að hreinlegast sé að setja fyrirtækið á
hausinn gengur það gegn skoðunum okkar
því þá er ekki verið að setja peninga í
fyrirtækið heldur munu íjármunir lánar-
drottna tapast og atvinnutækifæri skaðast
muii meira.“
Ása Gunnarsdóttir, formaður Starfs-
mannafélags Álafoss, segir starfsmenn
andvíga því, að fyrirtækið verði gert gjald-
þrota, 360 manns mundu þá missa atvinnu
sína og hún segir ennfremur: „Við leggjum
meðal annars áherzlu á, að með því að
leggja niður ullariðnaðinn færi mikil sér-
hæfð þekking í súginn og bendum líka á,
að náttúruefnin eru að vinna á þannig að
framtíðin hlýtur að bera með sér aukna
sölu á ullarvörum gegn gerviefnum."
Byggðasjónarmið koma hér einnig við
sögu og Kolbeinn Friðbjarnarson, vara-
formaður verkalýðsfélagsins Vöku í Siglu-
firði, segir í viðtali við Morgunblaðið: „Ég
get fullyrt, að það er yfírgnæfandi skoðun
bæjarbúa í Siglufirði, að það væri hrein-
asta hörmung, ef Síldarverksmiðjurnar
yrðu gerðar gjaldþrota ... og það er enginn
vafi á því, að Ioðnuverksmiðjurnar í landinu
munu þá ráða fram úr þeim vanda, sem
þær era í í dag, ef þeim verður aðeins
fleytt yfir vandann, þangað til vinnslan
hefst. Samkvæmt fréttum era skuldir
Síldarverksmiðjanna um 1.300 milljónir,
en það þyrfti ekki nema tvær meðalver-
tíðir til að fyrirtækinu tækist að yfírvinna
þann vanda.“
Af þessum ummælum má sjá, að for-
ráðamenn fyrirtækjanna, starfsfólk og
verkalýðsfélög taka ekki vel hugmyndum
um að gera þessi fyrirtæki gjaldþrota.
FRÁ ÞVÍ, AÐ
Síldarverksmiðjur
ríkisins voru settar
á stofn, hefur orðið
bylting í atvinnu-
málum á íslandi.
Athyglisvert er, að
inn í þessar umræð-
ur hefur tæpast komið sú spurning, hvaða
erindi ríkið eigi yfirleitt í rekstur á loðnu-
bræðslum nú á tímum. Hvers vegna skyldi
ríkið reka loðnuverksmiðjur á árinu 1991?
Það eru reknar loðnuverksmiðjur víða um
land í einkaeign og þótt þær hafi vafa-
laust átt við margvíslegan vanda að etja
eftir því, hvernig á hefur staðið hveiju
sinni, er sá vandi ekki á borði ríkisstjórnar
íslands eða skattgreiðenda í landinu.
Þess vegna hlýtur grundvallarspurning-
in að vera sú, burtséð frá rekstrarvanda
Síldarverksmiðjanna nú, hvort ekki sé
tímabært, að ríkið hætti þátttöku í þessum
atvinnurekstri. Núverandi ríkisstjórn hefur
lýst því yfir, að hún leggi mikla áherzlu
á einkavæðingu, en i því felst m.a. sala
ríkisfyrirtækja. Þá hlýtur sala á loðnuverk-
smiðjum í eigu ríkisins að vera ofarlega á
blaði. Það er afar erfítt að sjá nokkur
skynsamleg rök fyrir því, að ríkið haldi
áfram aðild að þeim atvinnurekstri. Einu
rökin eru þau, að það sé nauðsynlegt til
þess að halda uppi atvinnu á landsbyggð-
inni. í fyrsta lagi halda Síldarverksmiðj-
urnar ekki uppi mikilli atvinnu, ef engin
loðna er, en i öðru lagi gengur það þvert
á allar hugmyndir flestra stjórnmálaflokka
nú á tímum, að hægt sé að efla lands-
byggðina með ríkisreknum fyrirtækjum.
Raunar væri hægt að færa mörg rök fyrir
því, að rekstur þessara verksmiðja í einka-
eign gæti fremur orðið til þess að efla
atvinnulífið á þeim stöðum, þar sem Síldar-
verksmiðjurnar hafa starfsemi með hönd-
um.
Ef litið er á það sem eðlilega niður-
stöðu, að ríkið hætti rekstri loðnuverk-
smiðja er það svo annað mál, hvernig hið
opinbera kemst bezt út úr þessum atvinnu-
rekstri og þar með skattgreiðendur. Þá
geta menn deilt um það, hvort heppilegast
sé að gera fyrirtækið gjaldþrota og selja
síðan eignir þrotabúsins eða hvort grípa
eigi til annarra ráðstafana áður en það
er selt.
Fyrir rúmum áratug urðu miklar um-
ræður í Bandaríkjunum um það, hvort
veita ætti Chrysler-bílaverksmiðjunum,
sem þá römbuðu á barmi gjaldþrots, ríkis-
ábyrgð á lánum. Niðurstaðan varð sú, eft-
ir miklar deilur, að þessar ábyrgðir voru
veittar. Verksmiðjurnar náðu sér á strik,
endurgreiddu þau lán, sem ríkisábyrgð var
á, og greiddu miklar fjárhæðir í ábyrgðar-
gjöld til ríkissjóðs Bandaríkjanna, sem
Er loðnu-
bræðsla
hlutverk
ríkisins?
hagnaðist mjög á þessum viðskiptum. Nú
stendur þetta fyrirtæki frammi fyrir
rekstrarvanda á ný og margir draga í efa,
að það muni lifa aldamótin af, sem sjálf-
stætt fyrirtæki. Nú er ekki rætt um ríkis-
aðstoð í Bandaríkjunum heldur, hvort fyr-
irtækið muni sameinast öðrum bílaverk-
smiðjum.
Á síðasta áratug vora miklir erfiðleikar
í stál- og kolaframleiðslu Breta. Margrét
Thatcher fékk Skota, sem þá var kominn
nálægt sjötugu, og var raunar einn helzti
forstjóri Amax, sem er móðurfyrirtæki
Alumax, sem við Islendingar eigum í við-
ræðum við um þessar mundir um byggingu
álverksmiðju hér, til þess að flytjast á ný
til Bretlands og taka að sér endurskipu-
lagningu þessara fyrirtækja beggja. Hann
byijaði á stáliðnaðinum og tók síðan til
hendi við kolaiðnaðinn, þá kominn nokkuð
á áttræðisaldur. (Segi menn svo að æska
skipti öllu máli!) Honum tókst með glæsi-
brag að gjörbreyta stöðu Breta í þessum
iðngreinum en með ógurlegum átökum.
Hann fékk fijálsar hendur um að fækka
starfsfólki, loka verksmiðjum og kolanám-
um og skar niður kostnað í bak og fyrir.
Eftir stóðu heilbrigð og sterk fyrirtæki sem
að einhveiju leyti a.m.k. voru síðan einka-
vædd, þ.e. seld einkaaðilum.
Hér á íslandi höfum við eitt skínandi
dæmi um það, hvernig opinber aðili komst
út úr atvinnurekstri á þann veg, að fyrir-
tækið efldist í einkaeign. Þar er um að
ræða Bæjarútgerð Reykjavíkur, sem
Reykjavíkurborg, m.ö.o. skattgreiðendur í
borginni, höfðu tapað miklum íjármunum
á áratugum saman. í borgarstjóratíð
Davíðs Oddssonar, núverandi forsætisráð-
herra, var Bæjarútgerðin sameinuð ísbirn-
inum, þó þannig, að Reykjavíkurborg átti
þar yfírgnæfandi meirihluta hlutafjár.
Síðan var hlutur Reykjavíkurborgar seldur
einkaaðilum og nú er Grandi hf. eitt öflug-
asta einkafyrirtæki á landinu í sjávarút-
vegi.
Auðvitað er hugsanlegt, að ríkið eigi
að velja einhveija þessara leiða til þess
að komast út úr rekstri Síldarverksmiðja
ríkisins í stað þess að gera fyrirtækið gjald-
þrota. En þá má spyija: Éru stjórnmála-
menn hér tilbúnir til að gefa t.d. forstjóra
Síldarverksmiðja ríkisins fíjálsar hendur
um uppskurð á rekstri fyrirtækisins? Hvað
mundi t.d. gerast, ef sá forstjóri kæmist
að þeirri niðurstöðu, að hagkvæmast væri
að loka verksmiðjunum í Siglufirði eða
selja þær? Er ekki augljóst, að þingmenn
Norðurlandskjördæmis vestra hvar í flokki,
sem þeir standa, mundu rísa upp til mót-
mæla? Svo og verkalýðsfélagið á staðnum
og bæjarstjórnin?
Það er líka til í dæminu að hægt væri
með einhveijum hætti að sameina rekstur
Síldarverksmiðja ríkisins og einhvers
öflugs einkafyrirtækis í þessari grein en
hvað mundi gerast, ef hið nýja fyrirtæki
kæmist að þeirri niðurstöðu að loka ætti
verksmiðjum fyrirtækisins á Seyðisfirði,
af því að fyrirtækið hefði t.d. verið samein-
að loðnuverksmiðju á Eskifirði og hag-
kvæmara væri talið að reka þá verksmiðju
eina, sem þar með fengi meira hráefni?
Er ekki nokkuð ljóst, að þingmenn Austur-
lands, verkalýðsfélagið á Seyðisfirði og
bæjarstjórn Seyðisíjarðar mundu rísa upp
til andmæla?
Loks er áreiðanlega hægt að færa ein-
hver rök fyrir því, að það mundi bæta
stórlega stöðu loðnuiðnaðarins í landinu
að fækka eitthvað þeim verksmiðjum, sem
starfræktar eru, þannig að þær sem eftir
yrðu fengju meira hráefni í sinn hlut. Þá
væri auðvitað verið að veita þeim fyrir-
tækjum sérréttindi með því að gera þeim
kleift að sitja að vinnslu á öllum loðnuafla
íslendinga. Er þá nokkuð athugavert við
það, að þau fyrirtæki greiddu eitthvert
endurgjald í sameiginlegan sjóð fyrir þau
sérréttindi?
Þannig má velta upp ýmsum flötum á
þessu máli en kjarni þess hlýtur að vera
sá, að það er með öllu óeðlilegt, að ríkið
standi í rekstri loðnuverksmiðja eins og
nú háttar í íslenzkum atvinnumálum.
Ríkisstjórn og Alþingi eiga að taka þá
lykilákvörðun að hætta aðild að þessum
rekstri og velja síðan þá leið sem ódýrust
eða hagkvæmust er fyrir skattgreiðendur,
til þess að komast út úr honum, hvort sem
það er gjaldþrot eða einhver önnur aðferð.
það er út af
VandiÁla- fyrir s'g rétt hJá
« forstjóra Síldar-
verksmiðja ríkisins,
að ósanngjarnt er
að setja það fyrirtæki og Álafoss í sama
pott, þó ekki væri nema af þeirri ástæðu
að um gjörólík mál er að ræða. Hér verð-
ur ekki rakin saga ullariðnaðar síðustu tvo
áratugi eða gömul og ný saga þess fyrir-
tækis, sem ber hið sögufræga nafn Ála-
foss. Hitt er einfaldlega staðreynd, að
ítrekaðar tilraunir til þess að bjarga þessu
fyrirtæki hafa misheppnast. Það eru ekki
nema nokkur misseri síðan tilkynnt var,
að gerðar hefðu verið viðamiklar ráðstaf-
anir til þess að bjarga fjárhag fyrirtækis-
ins og nú væri það komið á réttan kjöl.
Morpunblaðið/KGA
Allt er þetta rakið í sérstakri grein í Morg-
unblaðinu um þessa helgi.
Það þarf miída trú til þess að halda að
enn ein aðgerð til þess að bjarga Álafossi
dugi betur en þær, sem áður hefur verið
gripið til. Það kemur einfaldlega að því,
að það er ekkert vit í að ausa meiri pening-
um í atvinnurekstur, sem ekki nær sér á
strik, hvort sem er á vegum hins opinbera
eða einkaaðila. Auðvitað er það alvarlegt
mál, að 360 manns missi atvinnu sína,
verði Álafoss gert gjaldþrota. En stað-
reyndin er sú, að þetta fólk býr ekki við
neitt atvinnuöryggi og hefur ekki gert um
langt skeið. Jafnvel þótt nýir peningar
yrðu settir í fyrirtækið nú er alveg eins
líklegt, að starfsfólkið standi frammi fyrir
sama öryggisleysi um afkomu sína eftir
tvö eða þijú misseri.
Raunar eru mun meiri líkur á því, að
ullariðnaðurinn geti eflzt og dafnað, verði
Álafoss gert upp og einstakir þættir úr
rekstri fyrirtækisins seldir einkaaðilum.
Það eru meiri líkur á því, að umfangs-
minni rekstur í höndum einkaaðila mundi
bera sig og tryggja töluverðum fjölda fólks
atvinnu en að takast megi að snúa þessu
dæmi við, eins og nú er komið. Það er
búið að gera svo margar tilraunir til þess
að bjarga Álafossi, að rökin fyrir þvl að
halda slíkri björgunarstarfsemi áfram eru
einfaldlega ekki fyrir hendi.
Núverandi ríkisstjórn hefur lýst því yfir,
að hún hyggist einkavæða, þ.e. selja fyrir-
tæki í eigu ríkisins og koma margvíslegri
þjónustu í hendur einkaaðila. Þau megin-
sjónarmið hljóta að ráða ferðinni í umfjöll-
un ríkisstjórnarinnar um vandamál þeirra
tveggja fyrirtækja, sem hér hafa verið
gerð að umtalsefni. Hvaða rök eru t.d.
fyrir því, að ríkissjóður eigi fremur að
hlaupa undir bagga með Síldarverksmiðj-
um ríkisins og Alafossi heldur en Hrað-
frystihúsi Ólafsvíkur, sem sagt er frá í
Morgunblaðinu í dag, laugardag, að sé að
verða gjaldþrota? Þar missa eitt hundrað
manns atvinnu sína og alls óvíst um, hvort
nokkur aðili vill taka við rekstri þess frysti-
húss. Raunar er spurning, hvort ástæða
sé til. Byggðirnar á Snæfellsnesi eru sum-
ar hveijar í svo lítilli fjarlægð hver frá
annarri, að aukið hráefni í önnur frystihús
gæti þýtt eflingu þeirra og atvinnu fyrir
þá, sem missa vinnu við hugsanlegt gjald-
þrot þessa frystihúss.
Nú á tímum er það ekki hlutverk ríkis-
ins að standa í atvinnurekstri. Það grund-
vallarsjónarmið á að ráða ákvörðunum
ríkisstjórnarinnar varðandi vandamál þess-
ara fyrirtækja.
„Frá því, að
Síldarverksmiðj -
ur ríkisins voru
settar á stofn,
hefur orðið bylt-
ing í atvinnumál-
um á íslandi. At-
hyglisvert er, að
inn í þessar um-
ræður hefur tæp-
ast komið sú
spurning, hvaða
erindi ríkið eigi
yfirleitt í rekstur
á loðnubræðslum
nú á tímum.
Hvers vegna
skyldi ríkið reka
loðnuverksmiðjur
áárinu 1991?“