Morgunblaðið - 14.06.1991, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. JÚNÍ 1991
Torben Ebbesen
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Undanfarnar vikur hefur mikið
borið á norrænum listamönnum í
sýningarsölum borgarinnar, og
virðist vorið einkar vinsæll tími
hjá þeim til að koma með sýning-
ar á list sinni hingað til lands.
Eins og að líkum lætur hefur
Norræna húsið verið einna dug-
legast á þessu sviði, og nú stend-
ur yfir í sýningarsölunum í kjall-
ara hússins sýning á verkum
danska listamannsins Torben
Ebbesen.
Torben Ebbesen er einn virtasti
myndlistarmaður Dana nú um
stundir, og til marks um það álit
má nefna að hann var fulltrúi
Dana á Feneyjatvíæringnum
1990, sem er ein mesta myndlist-
arhátíð heims hverju sinni, en
þangað senda hinar ýmsu þjóðir
venjulega aðeins sitt sterkasta
fólk. Hann hefur haldið fjölda
einkasýninga allt frá 1974, bæði
heima og erlendis, og tekið þátt
í ýmsum vel þekktum samsýning-
um, eins og Parísartvíæringnum
1980, Inside-Outside í Hollandi
1987 og Scandinavia Today í Jap-
an sama ár.
Ebbesen er fæddur 1945 og
stundaði sitt listnám við Konung-
legu listaakademíuna í Kaup-
mannahöfn á árunum 1968-75,
en einmitt á þeim tíma var hug-
myndalistin í hámarki og mál-
verkið vék til hliðar fyrir vanga-
veltum um hlutgerð hugmynda
og hugtaka. í þeirri viðleitni varð
höggmyndalist af einu eða öðru
tagi sterkasti miðillinn. í inngangi
í sýningarskrá segir að Ebbesen
hafi orðið fyrir nokkrum áhrifum
frá rússneskum konstrúktífistum
og súprematistum, og hugmyndir
þeirra hafi m.a. orðið honum frjór
jarðvegur fyrir tilraunir til að láta
höggmyndina skapa rými; í þeirri
viðleitni hafi hann bæði notað sér
geómetrísk grunnform og hluti
úr byggingarlist í
myndgerð sinni.
Eins og flestir þeir listamenn,
sem vinna mest út frá hugmyndu-
m og hugtökum, fremur en
ákveðnum viðfangsefnum, er
Ebbesen afar íjölhæfur listamað-
ur, sem ekki bindur sig of mikið
við eina grein myndlistar öðrum
fremur, heldur notar það sem
honum þykir henta hveiju sinni.
í verkum sínum er. hann oftast
að fjalla um rýmið, skipulag þess
eða skipulagsleysi, og einnig fjall-
ar hann um hið hverfula, og reyn-
ir að festa það niður í þeim form-
um, sem augnablikið hefur
gefið því.
Til þess að koma viðhorfum
sínum sem best til skila vinnur
listamaðurinn oft í samstæðum,
þannig að tvö eða þrjú verk bera
Torbén Ebbesen: Nafnlaust.
ef til vill sama heitið og vinna út
frá sama viðfangsefninu, en nálg-
ast það á mismunandi hátt. í
mörgum af þeim samstæðum, sem
eru á sýningunni í Norræna hús-
inu, notar Ebbesen byggingarefni
til að skerpa athygli áhorfandans;
blikkrammar, galvaníserað járn,
glanshúðaðar eldhúsflísar, gúmm-
íleiðslur — allt kemur þetta fólki
til að líta hlutina öðrum augum
en ef eingöngu væri um málningu
og striga að ræða. Einnig notar
hann brennistein í þó nokkrum
verkum til að draga yfir ímyndirn-
ar, þannig að þær virðast enn
vera að mótast — listamaðurinn
er enn að verki, með tímann sem
verkfæri.
Nafngiftin er einnig mikilvæg
í augum Ebbesen þar sem hún
tengir verkin við víðara svið mög-
uleika en ella. Þannig er titilinn
„Furðuvatn" (nr. 1) tilvísun, sem
allir geta unnið út frá; bláleit
bylgjumyndun málaðs krossviðar
færir þá tilvísun í vatn út til fleiri
þátta, sem áhorfandinn getur
bætt við. Tvær samstæður undir
titlinum „Heilalandslag" (nr. 5 og
6 og síðan nr. 13. og 14) vinna
á svipaðan hátt, þ.e. með saman-
burði; annars vegar er unnið út
frá ljósmyndum, en hins vegar eru
myndirnar prentaðar aftur á flís-
ar, og breytast þannig í fast form,
sem vísar aftur til titilsins.
I öðrum verkum er efniviðurinn
slitinn úr hefðbundnu hlutverki
og notaður sem nýr miðill, eins
og í „Nafnlaus“ (nr. 17), eða eins
og Dystein Hjort segir í sýningar-
skrá: „Verksmiðjuframleitt efni
er hrifið út úr síriú fyrirframætl-
aða nytsemishlutverki, rifið út úr
venjubundinni orðaröð sinni en
verður þess í stað hluti af nýju
og leyndardómsfullu máli sem
engin orðabók er til yfir. Langar
keðjur af nýjum hugrenninga-
tengslum verða til.
Ekki er hægt að segja að verk
Torbens Ebbesens boði íslenskum
listunnendum nýja strauma. Sú
hugmyndalist, sem hér er á ferð-
inni, hefur átt sterka fulltrúa hér
á landi síðustu tvo áratugi, og því
kemur hér fátt á óvart. Hins veg-
ar hefur málverkið sótt mikið á
síðasta áratuginn, og hugmynda-
listin er ekki lengur í aðalhlut-
verki á vettvangi myndlistarinnar
hér á landi. Sú staðreynd, að
Ebbesen var valinn sem fulltrúi
Dana í Feneyjum á síðasta ári
bendir hins vegar til að svo sé ef
til vill enn í Danmörku. Því er
vert fyrir listunnendur að fylgjast
með þeim hræringum.
Sýning Torbens Ebbesens í
Norræna húsinu stendur til
sunnudagsins 23. júní.
Opnunarsýning
Hringur Jóhannesson: Gamalt liey í.kvöldsól. 1990.
Enn eitt musteri verslunarinn-
ar, Borgarkringlan, hefur nú verið
vígt með venjulegúm íslenskum
hætti, þ.e. öll vinna kláruð á síð-
ustu stundu, dugnaður iðnaðar-
manna við sólarhringsvökur aug-
lýstur sérstaklega, yfirlýsingar
gefnar um að þarna sé loksins
komið það sem fólk leitar að sér
til lífsfyllingar o.s.frv., o.s.frv.
Tvennt til viðbótar vekur hér
athygli, og snýr að myndlistinni.
í fyrsta lagi er í byggingunni að
finna stórt listaverk úr gleri og
járni frá hendi Steinunnar Þórar-
insdóttur, og mun þetta í fyrsta
sinn sem miðstöð af þessu tagi
kostar upp á listaverk til skreyt-
ingar; hingað til hefur ítalskur
marmari og suðrænar plöntur
verið taldar fullgóðar til að lyfta
landsmönnum upp við innkaupín.
Megi þessi breyting vita á gott,
og að listamenn fá fleiri verkefni
við að lífga upp á byggingar
atvinnulífsins.
Hitt atriðið er að hér hefur
verið opnað nýtt sýningarhúsnæði
fyrir myndlist í landinu, og gefíð
nafnið Gallerí Kot. Þessi salur
stendur inn af gjafavöruverslun
og verður rekinn samhliða henni,
og ætti sú starfsemi að fara ágæt-
lega saman; vörurnar eru nógu
ólíkar til að ekki þurfi að verða
árekstrar. - Salurinn er rúmgóður
og hentar ágætlega fyrir listsýn-
ingar, utan þess að þar er stór
gluggi sem snýr í vestur, og kann
að reynast erfiður fyrir lýsingu;
þetta má laga með skilrúmum
(sem um leið auka veggrýmið)
og gluggatjöldum.
Hringur Jóhannesson nýtur
þess heiðurs að halda fyrstu sýn-
inguna í þessu nýja rými. Hann
sýnir hér sautján olíumálverk frá
síðustu þremur árum, og sem fyrr
eru helstu viðfangsefnin í mál-
verkunum landið, birtan og himin-
inn norður í Aðaldal, en þar á list-
amaðurinn vinnustofu og þangað
sækir hann sér andlega næringu
á hveiju sumri.
Það hefur löngum verið ein-
kenni á málverkum Hrings af
landslagi, að þau hafa í raun Ijall-
að um mannlega nálægð, annað
hvort í formi skugga af mönnum
og vélum, eða með myndum af
vélum, byggingum eða heysátum,
fremur en um landslagið sjálft;
það hefur fremur verið umgjörð
um það sem maðurinn hefur gert
eða getur gert. Myndirnar hafa
þannig fjallað um örlagavaldinn
pg samspil hans við umhverfi sitt.
í slíkum myndum ríkir þögul
kyrrð, sem færir áhorfandann nær
þeirri tilfinningu, að þarna sé að
finna hið rétta umhverfi manns-
ins, fremur en innan fjögurra
veggja eða innan um steinkastala
borgarinnar. Þessu til áherslu er
ljósblár litur himinsins, sem
Hringur notar svo iðulega, og
vekur ætíð upp hlýjar minningar
um góðverðursdagana, sem allir
lifa fyrir; það passar einnig vel
við þá ímynd friðar og reglu, sem
geislar af þessum myndum.
í nokkrum myndanna á sýning-
unni nú má greina að Hringur er
að fara inn á nokkuð ný svið í
málverkinu sínu. Hér er um að
ræða hreinræktaðar landslags-
myndir eða náttúrulýsingar, sem
fremur er hægt að kenna við róm-
antískar stemmningsmyndir en
nokkuð það sem Hringur hefur
fengist við hingað til. Sem dæmi
um þetta má nefna „Morgunþoka
við Hagatjörn (nr. 4), sem minnir
nokkuð á verk William Turner í
litum og heildarsvip, en ber ekki
með sér þau átök náttúruaflanna,
sem Turner fjallaði svo mikið um.
Önnur mynd, „Kvöldflug (nr. 14),
er sólarlagsmynd, en það er ætíð
stutt milli rómantíkur og væmni
þegar það efni er tekið fyrir; hér
helst jafnvægið réttu megin
striksins.
Það er sjálfsagt fyrir Hring
Jóhannesson sem aðra listamenn
að þreifa fyrir sér og þroska sína
listasýn. Hann hefur um langt
skeið náð að skapa sérstakt við-
horf í myndum sínum, þar sem
heimur manns og náttúru er í
góðu jafnvægi. Nú er hann greini-
lega að leita eftir að auka hlut
náttúrunnar og fjalla um hana
eina og sér. Náttúrumyndir eiga
sér afar langa og sterka hefð í
sögunni, bæði hér á landi og ann-
ars staðar, og því er stutt á milli
listaverks og klisju, sem hefur
verið endurtekin margoft áður.
Það verður gaman að sjá hvernig
Hringur vinnur úr þessum við-
fangsefnum á næstunni, og hvort
hann heldur í þá sýn, sem hingað
til hefur einkennt verk hans, eða
hvort þar kemur fram nýtt tillegg
til landslagsmyndarinnar.
Sýning Hrings Jóhannessonar
í Gallerí Koti stendur til 22. júní.
Sprækir ellilífeyrisþ egar
o g njósnakonan Sunny
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
David Laing Dawson:
Á elleftu stundu
Þýðandi:
Álfheiður Guðlaugsdóttir og
K.K. Beck:
Sporlaust
Þýðandi:
Álfheiður Guðlaugsdóttir
Útg. Úrvalsbækur, Frjáls fjölmiðl-
un hf. 1991
Þetta eru fimmta og sjötta bókin
sem Úrvalsbækur hafa sent frá sér
síðustu mánuði og hefur tveggja
annarra verið getið í þessum dálk-
um. Þær hafa sýnilega mælst harla
vel fyrir enda hefur valið á sögunum
tekist; á ferðinni eru góðar afþrey-
ingarbækur og þýðingar á þeim
betur unnar en oft hefur verið með
sams konar lesningu.
„Á elleftu stundu“ gerist á elli-
heimili og aðalsögupersónan er
Henry hálfáttræður karl sem er
fullur vansældar og einmanaleika
og er ósáttur við að þurfa að vera
á elliheimili. Hann fer að gruna að
einhver starfsmaður á heimilinu sé
valdur að dauðsföllum sem dynja
yfir á heimilinu. Hann ætlar að
rannsaka málið en skynjar þá að
sé þetta rétt til getið er hann sjálf-
ur í hinni mestu hættu. Hann leitar
eftir hjálp hjá Dixie nokkurri
Brown, sem er einnig vistmaður á
heimilinu, honum töluvert yngri og
hún hefur látið hann finna að henni
líst nokkuð vel á karlinn Henry.
Þau ganga fulllangt í athafna-
semi sinni og endar með því að þau
verða að flýja af heimilinu og fara
inn á hótel og eiga þar nokkra góða
daga uns óheppni og erfiðleikar
virðast hvert sem litið er. Þau eru
flutt aftur á heimilið og leikurinn
æsist í meira lagi.
Þetta er nokkuð lúnkin saga, og
hún er ekki aðeins afþreying heldur
er hún einnig nokkuð góð lýsing á
gömlu fólki sem hefur verið afskrif-
að af hinum yngri en það sýnir sig
að það elur með sér drauma og
langanir sem koma aldri ekki við.
Að mörgu leyti hugnarileg og óvenj-
uleg afþreyingarsaga.
„Sporlaust“ er á hinn bóginn
njósnasaga og um margt hefðbund-
in. Miðaldra kona, Sunny Sinclair,
sem var njósnari í heimsstyijöldinni
og kynntist þá Alex nokkrum Mark-
hoff og með þeim tókust ástir. Síð-
an skildu leiðir og einhverra hluta
vegna virðist Alex aldrei hafa borið
sig eftir því að hafa á ný samband
við Sunny. En hún man fyrstu ást-
ina eins og kvenna er háttur og
þegar gamall félagi úr leyniþjón-
ustunni snýr sér til hennar og biður
um að hún hjálpi til að hafa upp á
Markhoff af óljósum ástæðum
ákveður hún að taka þátt í leiknum.
En þegar hún hefst handa verður
hún þess áskynja að ýmsir fylgjast
með ferðum hennar og trúlega er
ætlunin að hún leiði einhveija þeirra
til Alex svo þeir geti komið honum
fyrir kattarnef, ef til vill vegna
þess að hann býr yfir vitneskju sem
kemur einhveijum mjög óheppilega.
En Sunny er útsmogin og ráða-
góð og lætur ekki deigan síga. Hún
hefur samband við dóttur Alex og
tekst með erfíðismunum og útsjón-
arsemi að fá hana til liðs við sig.
Hún þeytist um Bandaríkin og
Kanada þver og endilöng og er allt-
af í meiri og minni lífshættu og
alls konar flækjur koma upp á sem
hana óraði ekki fyrir.
Sagan er lipurleg en kannski
dálítið ruglingsleg á köflum. Það
fer allt vel á endanum og flest geng-
ur upp. Þýðing Álfheiðar Guðlaugs-
dóttur á báðum sögunum er þokka-
lega unnið verk.