Morgunblaðið - 17.08.1991, Blaðsíða 10

10
leei TRUOA .VI HUOAdílAnUA; QKJAJaM'JOHOl
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 1991
Landhelgi og lögsaga
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Jón Þ. Þór: LANDHELGI ÍS-
LANDS 1901-1952.100 bls. Sagn-
fræðistofnun HÍ. Reykjavík,
1991.
Yfirlit þetta hefst á samningi
þeim sem Danir gerðu við Bretaj
en fyrir hönd fslendinga, 1901. I
hita þorskastríðanna, áratugum
síðar, var samningi þessum gróf-
lega formælt og stundum kallaður
svínakjötssamningurinn þar eð talið
var að Danir hefðu selt Bretum
aðgang að íslandsmiðum í staðinn
fyrir markað fyrir svínakjöt sitt:
Hafi Danir farið á bak við íslend-
inga sem einskis máttu sin og vissu
ekki fyrr en allt var um garð geng-
ið og breskir togarar voru teknir
að skrapa hér botninn inni á fjörð-
um og flóum. Jón Þ. Þór hefur áður
gert grein fyrir samningi þessum
og upplýst að hvorki hafi Danir
farið á bak við Islendinga né samið
af þeim vísvitandi. »En hinu verður
trauðla á móti mælt,« segir Jón Þ.
Þór, »að dansk-enski samningurinn
frá 1901, sem var í samræmi við
lög'og reglur, er giltu um fiskveiði-
lögsögu víðast hvar í Norður-Evr-
ópu um þetta leyti, reyndist íslend-
ingum ekki eins vel og ýmsir virð-
ast hafa gert sér vonir um.«
Skemmst er frá að segja að
samningurinn reyndist hinn óhall-
kvæmasti. Um miðjan þriðja ára-
tuginn voru fiskstofnarnir að hruni
komnir. Það sáu íslenskir útvegs-
menn þó þeir hefðu ekki við annað
en eigin reynsluvísindi að styðjast
sem Jón Þ. Þór kallar svo.
Þótt Bretaveldi væri sterkt, íjár-
hagur þess stæði á traustum grunni
og því bærust aðföng frá víðri ver-
öld er sýnt að fiskveiðarnar við ís-
land töldust til hlunninda sem um
munaði. Sá var þá háttur heims-
velda að beija niður mótspyrnu
hvar og hvenær sem hennar varð
vart og beita til þess afli. íslending-
ar gerðu sér því ljóst að vonlaust
væri að bægja risanum frá með
valdi. Því datt sumum í hug að ef
til vill mætti fara' að Bretum með
■ ÞRJATIU ár eru liðin frá vígslu
viðbyggingar félagsheimilisins
Víðihlíð í Víðidal og verður þess
minnst með dansleik laugardaginn
17. ágúst. Hljómsveit Geirmund-
ar Valtýssonar leikur fyrir dansi
en það var einmitt hljómsveit Geir-
mundar, Rómó og Geiri, sem lék á
dansleik við vígsluna. Því er í raun
verið að halda uppá tvöfalt afmæli.
Fyrstu árin eftir það átak að reisa
samkomuhúsið var öflug starfsemi
í húsinu, sem sést best á því að
árið 1969 hafði Geirmundur leikið
þar á 100 dansleikjum; er hann nú
kominn hátt á annað hundraðið.
Það er líklegt að ungir jafnt sem
aldnir sæki samkomuna í tilefni
þessara tímamóta því þeir eru
eflaust margir sem minnast dans-
leikjanna í Víðihlfð með ákveðnum
dýrðarljóma. (Frcttatilkynning.)
21150-21370
LÁRUS Þ, VALDIMARSS0N framkvæmdastjori
KRISTINN SIGURJÓNSSON, HRL. loggiltur fasteignasali
Til sýnis og sölu meðal annarra eigna:
Nýendur- og viðbyggt einbhús
steinhús ein hæð 129,5 fm v/Háabarð í Hafnarf. Góður bílsk. 36 fm.
Ræktuð, glæsil. lóð 630 fm. Útsýnisstaður. Eignaskipti mögul.
í „Hreyfilsblokkinni" v/Fellsmúla
4ra herb. suðurib. á 3. hæð um 100 fm auk geymslu og sameignar.
Stór stofa, 3 svetnherb., sólsvalir. Sér hiti. Mikil og góð sameign.
Skammt frá „Fjölbraut" í Breiðholti
góðar íbúðir 4ra og 5 herb. v/Vesturberg (Góð lán kr, 3,5 millj.) og
Hrafnhóla (4 svefnherb. Mjög gott verð). Eignaskipti mögul.
Henta m.a. námsfólki
Einstaklíb., 2ja og 3ja herb. íbúðir v/Snorrabraut, Ránargötu, Vindás,
Hverfisgötu og víðar. Verð frá kr. 3,1 millj.
Ný íbúð - sérþvottah. - bílskúr
Úrvalsíb. á 1. hæð v/Sporhamra 117,5 fm. Tvöf. stofa, 2 svefnh., stór
skáli, fullg. sameign. Húsnlán kr. 5,0 millj. til 40 ára. Eignask. mögul.
í borginni óskast helst miðsvæðis:
Góð sérhæð 5-6 herb., 3ja-4ra herb. ib. um 100 fm, einbhús eða rað-
hús 110-150 fm, íbúðir m/bílsk. 3ja-5 herb. Ennfremur 3ja herb. íb.
um 80 fm. Margir bjóða útborgun f. rétta eign. Margs konar eignaskipti.
• • •
Opið í dag kl. 10.00-16.00.
Fjöldi fjársterkra kaupenda.
Almenna fasteignasalan sf.
var stofnuð 12. júlí 1944.
AIMENNA
FASTEIGHASALAH
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370
Borgarnes
í Borgarnesi ertil sölu eftirfarandi
iðnaðar- og atvinnuhúsnæði:
A. Sólbakki 7-9. Húsið er steinsteypt, 400 fm að flatar-
máli og 2047 rúmmetrar. Lóðin er 3997 fm og býð-
ur uppá mikla möguleika til stækkunar. Húsið var
reist 1980 og er í mjög góðu ástandi.
B. Brákarbraut 11. Fiskbúð Þórðar. Húsið er úr timbri,
100 fm. Reist 1978 og í ágætu ástandi.
Báðum húsunum fylgja rúmgóðir kæli- og frystiklefar.
Nánari upplýsingar veitir:
JósefH. Þorgeirsson, lögmaður,
Stillholti 14, Akranesi,
sími 93-13183.
góðu; sýna þeim fram á að rányrkj-
an kæmi einnig niður á þeirra hags-
munum. Lítt varð þó úr þess háttar
málaleitunum. Þegar öllu var á
botninn hvolft taldist ósennilegt að
Bretar yrðu móttækilegir fyrir þess
háttar rök.
Hlutur Breta vó auðvitað þyngst
á metunum, og einhverra hluta
vegna fór alltaf meira fyrir þeim
en öðrum. En fleiri þjóðir sóttu á
íslandsmið, t.d. Þjóðverjar; og svo
auðvitað Færeyingar sem nutu
sama réttar og Islendingar þar sem
þeir voru þegnar sama konungs!
Danir sáu um strandgæsluna en
þóttu rækja það slælega — til að
styggja ekki stórveldið að sumir
héldu fram. Jón Þ. Þór vill þó meina
að til þess hafi þá skort getu frem-
ur en vilja. Gæsla sú, sem íslending-
ar hófu þegar á heimastjórnartíma-
bilinu, var þá aðeins fólgin í að
skrá nafn og númer lögbijóta og
tilkynna yfirvöldum.
A þriðja og fjórða áratugnum
gerðist hvort tveggja að íslendingar
tóku gæsluna í sínar hendur og
íslenskum togurum ljölgaði. Gátu
þeir gerst brotlegir ekki síður en
bresku togararnir. Um þær mundir
voru loftskeytin komin til sögunnar
og var þá farið að senda togurunum
»ömmuskeytin« minnisstæðu — dul-
málsskeyti um ferðir varðskipanna.
Jón Þ. Þór rifjar upp hversu skeyta-
sendingarnar urðu að hitamáli með-
Jón Þ. Þór
al stjórnmálamanna. í þeim umræð-
um kom mætavel fram hver afstaða
stjórnmálaflokkanna var þá til stór-
útgerðar yfirhöfuð. Sveitalífið og
sjálfsþurftarbúsklapurinn átti enn
sterk ítök í vitund margra sem litu
svo á að fiskveiðamar ættu aðeins
að vera stuðningsgrein við landbún-
aðinn sem yrði og ætti að vera
undirstaða íslensks þjóðlífs um alla
framtíð.
Undir lok þess tímabils, sem Jón
Þ. Þór tekur fyrir, hillti undir þær
öru breytingar er síðar urðu á haf-
réttarmálum, bæði hér og erlendis.
Olíuvinnsla á hafsbotni var í sjón-
máli og sáu stórveldi sér þá hag í
rýmka lögsögu sína. Vitanlega
hlaut hún þá einnig að taka til fisk-
veiða. íslendingar höfðu því byrinn
með sér þegar til úrslita dró. Bret-
ar, sem áður gátu fiskað hér í skjóli
laga, tóku þá að skírskota til »sögu-
legs« réttar.
Jón Þ. Þór hefur kannað breskar
heimildir og að sjálfsögðu einnig
íslenskar og styðst þá mest við
þingtíðindi. Er athyglisvert að
framan af létu aðeins fáir þingmenn
sig landhelgismál verulega skipta,
og þá einkum þeir Pétur Ottesen
og Olafur Thors. Sérstaklega virðist
Pétur hafa verið óþreytandi að
halda málinu vakandi þó vonin um
árangur virtist lengst _af heldur
veik. Þótt lífshagsmunir íslendinga
væru í veði ræddu menn jafnan
hlutlægt um mál þessi; tilfínninga-
semi blandaðist lítt í umræðurnar;
og stóryrði um heimspólitíkina gátu
menn sparað sér, þar varð engu
þokað hvort eð var.
Enda þótt þorskastríðin beri
hæst þegar horft er um öxl er for-
saga þeirra, sem hér er rakin, engu
að síður.merkileg. Hún sýnir svart
á hvítu hvað við hefði blasað ef
íslendingar hefðu setið með hendur
í skauti og erlend fiskiskip hefðu
haldið áfram að kemba botninn á
íslenskum fiskimiðum.
Jón Þ. Þór hefði getað endað rit-
gerð sína 1948 þegar landgnmns-
lögin voru samþykkt. En hann hef-
ur kosið að láta hana ná tö 1952
þegar fyrsta útfærslan tók giidi og
þar með fyrsta deilan við Breta.
Það er að því leyti rökrétt að í vit-
und almennings markar sá atburður
mun gleggri tímamót en lagasetn-
ing sú sem byggt var á.
feforneftift rnvffl
Umsjónarraaður Gísli Jónsson
Jón Á. Gissurarson í
Reykjavík skrifar mér stutt og
laggott bréf sem þarf ekki aðrar
athugasemdir en þakkir umsjón-
armanns:
„Fyrir nokkru rabbaði kona
ein við börn í útvarp, meðal
annars um morauða kú. Ekki
er þess að vænta, að fólk, sem
alist hefur upp í bæjum, viti
full skil á litaheitum íslensks
búpenings, enda skiptir þar um
eftir tegundum. en mætti ekki
gera þá kröfu til barnafræðara
í ríkisútvarpi að þeir kynnu þar
skil á, hætti þeir sér út á þann
hála ís um þau að fjalla?
í sama þætti borðaði þessi
mæta morauða kýr. I átthögum
mínum sunnan heiða át búpen-
ingur, en einungis menn borð-
uðu, nema þá í niðrandi merk-
ingu, t.d. að einhver æti yfir sig
og þótti ekki sómi að. Sömu blæ-
brigða varð ég áskynja í heima-
högum þínum.
Eg gisti við annan mann að
hausti 1925 hjá afa þínum á
Urðum. Hann leiddi okkur til
borðs og bauð okkur að borða
ijúkandi slátur. Var það þegið
með þökkum eftir gönguför frá
Hólum í Hjaltadal yfir Heljar-
dalsheiði. Vinnukona á Urðum
færði bæjarhundinum fullan dall
af ruðum og sagði honum éta.
í sama þætti fæddi meri
nokkur, en hjá okkur köstuðu
hryssur. (Ær og hryssur fæddu
vel ef þær mjólkuðu svo að af-
kvæmi þeirra mættu ná eðlileg-
um þroska, ef ekki fæddu þær
illa). Vendum nú voru kvæði í
kross. Á skápahurðum í Sund-
höll Reykjavíkur gefur að lesa:
Varist þjófnað. Er þetta ekki
eitt af boðorðum Móse sem
hljóðar svo í biblíuþýðingum: Þú
skalt ekki stela?
Með bestu kveðjum.“
★
Vilfríður vestan kvað:
Ég hélt allt við Gunnvarð svo göfugt,
sagði Gauja, svo mér féll það höfugt
að þreifa á í vetur -
og það heldur betur —
að þetta var aideilis öfugt.
Ásgeir Ó. Einarsson í
Reykjavík svarar spurningum
mínum ákveðið og eindregið (sjá
þætti 598 og 601 t.d.). Hann
er mikill aðdáandi þingeysks
málfars og segir meðal annars:
„Það er allmikill munur á
þingeysku og lélegri reykvísku.
Við eigum fyrir alla muni að
halda þingeyskunni við, enda
höfum við þegar nokkra Þingey-
inga við „vörpin“ . ..
Þingeyskan er svona hreint,
fornt og fallegt mál vegna þess
að á þessu svæði var lítið sem
ekkert af dönskum kaupmönn-
um til að skemma það.“
Ásgeir segir að þegar hann
kom í fyrsta sinni að Kópaskeri,
þá fyrst hafi sér fundist hann
heyra hreina íslensku. Hann var
þá full-lærður í þýsku og fannst
sem bændurnir eystra bæru
málið fram og færu með það líkt
og Þjóðverjar. Dæmi: Mjól-ka
(ekki mjólk-a); fimm-tán (ekki
fímmt-án).
Hann telur að þeir, sem ráð-
ast í störf þular og fréttamanns
við vörpin, ættu að vera Þingey-
ingar sem töluðu þingeysku og
bætir við: „Þegar Fjölnismenn
og yfirvöld endurlífguðu íslensk-
una hér í Reykjavík, þá hefðu
þeir þurft að hafa Þingeyinga
fyrir kennara, þá hefðum við
búið að því enn í dag.“
Spurningu 3 og 4 svarar Ás-
geir jafn-afdráttarlaust: „Það
eina rétta er: vaskur, sósa og
kökuform (hvk.). Tjaldur
beygist sem faldur.“
Umsjónarmaðurinn þakkar
Ásgeiri skýr svör. En ekki skrifa
ég undir nema fátt af því sem
í þeim er, og þykir þó Þingey-
ingnum í mer hólið að vissu
marki gott. Ég held að Ásgeiri
sé full alvara. En ég vildi gjarna
fá fleiri svör, áður en ég segi
meira um það sem í bréfinu stóð.
1. Lyf (hvk. flt.) er svokallað-
ur ja-stofn í beygingafræðinni.
Það þýðir á venjulegu manna-
máli að þágufali er lyfjum (ekki
602. þáttur
lyfum) og eignarfall lyfja (ekki
lyfa). Rétt er því að tala um
lyfjaverð (ekki „lyfaverð“, þó
að auðvitað verðum við að lifa!).
2. Margir íþróttamenn ágirn-
ast grasvelli, og sumstaðar ætla
menn að notast við gervigras.
Ég held að það sé nokkuð gott
mál, en öllu má ofgera. Ekki
vildi ég t.d. fá gervigras á skrif-
borðið mitt, en í blaði mátti lesa
fyrir skömmu þessa fýrirsögn:
„Héraðsnefnd Eyjafjarðar:
Gervigras upp á borðið“.
3. Velkunniégþví, þegarJón
Baldvin Halldórsson fréttamað-
ur nefndi „fundamentalista“
bókstafstrúarmenn, sbr. 599.
þátt og stóru orðabók Arnar og
Órlygs.
4. Þjóðviljinn hefur apað
eftir Ólafí R. Grímssyni að kalla
alþingi „þjóðþingið". Ólafur er
alþingismaður, en ekki „folke-
tingsmand".
5. Og svo var það maðurinn
sem ætlaði að vera spaklegur í
tali og sagði, þegar honum of-
bauð:
Ja, nú kastar tólf tonnum.
Grásleppan veiðist suður með sjó,
það sýnir hvað hún er gáfnasljó,
að af henni fá menn nægtanóg
í netin á hveijum vetri.
En aðrir fískar í öðrum sjó,
þeir eru víst lítið betri.
(Óvíst um höfund, upplýs-
ingar vel þegnar.)
Stenbideren fiskes ved sönderstrand,
det viser hvor lidt den begribe kan
at af den fár man en mængde sand
i nættene sikkert og árlig.
Men andre fiske i andre vand
de ere vist ligesá dárlig.
(Óvíst um þýðanda, upplýs-
ingar þegnar.)
Der Fischlumpen lebt im femen Meer
am Frankreichs Ufer, so dumm ist er,
dass viele Leute ihn fast zu sehr
fangen durch Netz und Köder.
Als andere Fische woanders her
ist er doch wenig blöder.
(Þýðandi Stefán Þ. Þorláks-
son.)