Morgunblaðið - 17.08.1991, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 1991
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 1991
23

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Fækkun fiskiskípa
og áhrif hennar
Miklar breytingar eru nú
framundan innan sjáv-
arútvegsins og veldur þar ekki
aðeins kvótakerfið og lög-
bundin endurskoðun þess.
Veruleg skerðing þorskveiði-
heimilda knýr menn til hag-
ræðingar án tillits til þess
hvaða kerfi er beitt við stjórn-
un veiðanna. Nýr hugsunar-
háttur er einnig að ryðja sér
til rúms, menn lifa ekki lengur
á tonnum og kílóum heldur
krónum og aurum. Þessi stað-
reynd verður mönnum æ ljós-
ari og um leið nauðsyn þess
að gera sem mest verðmæti
úr aflanum hveiju sinni. í ljósi
þess þurfa menn að íhuga
betur hve mikil fækkun er
talin nauðsynleg í flotanum
til að laga stærð hans að skyn-
samlegri nýtingu fiskistofn-
anna. Togarar eru taldir 109
að veiðum á síðasta ári í nýút-
komnum Útvegi Fiskifélags
íslands. Þar kemur einnig
fram afli þeirra ár hvert
síðustu 5 árin. Af því má sjá,
að meðalafli á togara hefur
lengst af verið nálægt 3.500
tonnum á ári. Vilji menn
fækka togurunum um þriðj-
ung og miða til dæmis við
aflann 1990, kæmu að meðal-
tali rúm 5.000 tonn í hlut
hvers og eins. Vafalítið gæti
þessi floti náð 5.000 tonnum
á skip að meðaltali, en spurn-
ing er, hvort gæði aflans yrðu
slakari og breyta yrði sóknar-
og aflamynstri. Með eitthvað
minni afla á togara, væri
hugsanlega hægt að hámarka
gæði aflans og verðmæti bet-
ur, vinna meira í verðmætari
pakkningar um borð í frysti-
togurunum og vanda betur
meðferð ísfisksins. Almenn
samstaða er um fækkun fiski-
skipa en slík fækkun má að
sjálfsögðu ekki leiða til verri
meðferðar á aflanum.
Annar þáttur í þessu sam-
bandi er íhugunarverður. Með
því að fækka í flotanum, kem-
ur meiri afli í hlut hvers skips,
tekjur útgerðar og sjómanna
aukast. Síðustu þrjú ár hefur
ávinningurinn af hækkandi
verði sjávarafurða runnið í
mun meira mæli til útgerðar
og sjómanna en fiskvinnslu
og fiskverkafólks. Verði um
umtalsverða fækkun skipa að
ræða, þýðir það einnig að
margir sjómenn hljóta að
missa vinnu sína, en tekjur
hinna munu hækkað mikið að
öllu óbreyttu. Því má segja,
að tvær spurningar vakni þar;
Verður farið út í breytta
tekjuskiptingu milli útgerðar
og sjómanna eða verður fisk-
verð lækkað og ávinningur
vinnslunnar af því færður til
fiskverkafólks? Það er þekkt
dæmi frá Bandaríkjunum, að
við gildistöku framseljanlegs
kvóta á skelfiskveiðum, fækk-
aði bátum gífurlega við veið-
arnar, afli á hvern sem áfram
hélt margfaldaðist, margir
sjómenn misstu vinnuna, en
tekjur þeirra, sem héldu pláss-
um sínum jukust ekki, aðeins
vinnan. Enn ein spurning er
hvort útgerðarmenn og sjó-
menn muni nýta sér tækifærið
með tekjuaukningunni til að
taka upp afleysingar í aukn-
um mæli og vera jafnvel með
tvær áhafnir á hveiju skipi.
Þá hljóta að koma til í vax-
andi mæli hugmyndir um að
tengja betur en áður verð á
fiski til vinnslu og verð á af-
urðunum. Verðlagningu á
heilum humri upp úr sjó hefur
verið þannig háttað nokkur
misseri og varð þessi leið
meðal annars til þess nú að
lækkaði verð til sjómanna
samfara lækkandi afurða-
verði. Það er erfitt fyrir fisk-
vinnsluna að gera samninga
um fast verð á hráefninu til
langs tíma, þegar breytingar
eru miklar og verð á afurðum
fer lækkandi. Hækki afurða-
verðið er hins vegar léttara
að skipta kökunni. Ævinlega
er erfiðara að lækka verð eða
laun en hækka. Því hlýtur sú
stefna að verða tekin upp, að
fiskur verði í auknum mæli
metinn upp úr sjó í föstum
viðskiptum milli útgerðar og
fiskvinnslu eftir því í hvaða
vinnslugrein hann hentar og
hver gæðin eru og verð reikn-
að eftir verði afurðanna
hveiju sinni. í raun er það
þessi verðlagning, sem ríkir á
almennum uppboðsmörkuðum
fyrir fisk. Þar bjóða menn
undir eðlilegum kringumstæð-
um ekki meira í fiskinn, en
verð á væntanlegum afurðum
og framleiðslukostnaður og
gæði gefa tilefni til.
Norskir þingmenn deila um hvort pólitísk eining hafi náðst í Lúxemborg:
Fleiri en Irar gerðu athuga-
semdir við norska tilboðið
- segja fulltrúar stjórnarandstöðunnar um greinargerð viðskiptaráðherrans
NORSKIR þingmenn deildu hart
í gær um stöðu viðræðna um
Evrópskt efnahagssvæði (EES)
eftir greinargerð þá sem norski
viðskiptaráðherrann, Eldrid
Nordbo, flutti á fimmtudag.
Kaci Kullmann Five, formaður
Hægriflokksins, hélt því fram að
norska ríkisstjórnin hefði lagt rangt
mat á samningsstöðu sína eftir ráð-
' herrafund Evrópubandalagsins
(EB) og Fríverslunarbandalags
Evrópu (EFTA) í Lúxemborg 18.
júní. Five sagði þetta meðal ann-
ars: „Viðskiptaráðherra lét tveimur
mikilvægum spurningum ósvarað í
greinargerð sinni í gær.
1. Hvað var eiginlega sagt á
fundinum í Lúxemborg? Við höfum
fengið að heyra hvað [Jacques]
Poos [utanríkisráðherra Lúxem-
borgar] sagði, hvað ráðherrar okkar
höfðu fram að færa, og hvað írar
sögðu. En í Arbeiderbladet í gær
er haft eftir þýska utanríkisráðu-
neytinu að á fundinum hafi komið
fram það sjónarmið að rannsaka
þyrfti tillöguna áður en hún yrði
samþykkt. Er þetta rétt? Og ef það
er rétt, voru Þjóðveijar einir um
að gera athugasemdir af þessu tagi?
Hingað til hefur okkar eigin ríkis-
stjórn statt og stöðugt vísað til
þess, sem Poos sagði í samantekt
sinni um fundinn. Við höfum öll
heyrt hann tala um pólitíska sam-
stöðu eða samkomulag. En norsk-
um ráðherrum, sem taka þátt í
samningum, ber sérstök skylda til
þess að taka tillit til heildarinnar í
því, sem fram fer. Því spyr ég:
hvert er mat norsku ráðherranna á
því, sem gerðist á fundinum í heild?
Lágu sjávarútvegsmálin svo ljóst
; fyrir að þeir teldu að ástæða væri
| til að segja að pólitískt samkomulag
ríkti um þetta atriði þótt Poos hefði
ekki sagt það. Að auki virðist mér
Arbeiderbladet hafa hitt naglann á
höfuðið í leiðara í dag þar sem þeir
benda á að Poos fjallaði ekki um
inntak þessarar svokölluðu pólitísku
samstöðu.
Ég fæ ekki séð að það muni tor-
velda samningaviðræðurnar að
Stórþingið fái svör við þessum
spurningum. Við höfum nefnilega
ekki aðra en en okkar eigin ráð-
herra til að spyija um þetta. Að
auki verðum við að gera ráð fyrir
að norsku ráðherrarnir séu hæfari
til að' meta hina raunverulegu
samningsstöðu og einnig til að
meta mikilvægi sjávarútvegsmál-
anna, en fulltrúar lands, sem ekki
eiga hagsmuna að gæta í sjávarút-
vegi. _
2. I greinargerðinni var ekki
minnst einu orði á áhrif þess að
norskir ráðherrar sögðu að fullur
sigur hefði unnist með samkomu-
laginu. í Verdens Gang sagði:
„Þetta er fullur sigur, sagði hæst-
ánægð Eldrid Nordbo við VG.
Þessi orð voru mælt þegar geng-
ið var af fundinum í Lúxemborg,
áður en norsk dagblöð höfðu fengið
tækifæri til að blása niðurstöðurnar
upp.
I útsendingu norska ríkisútvarps-
ins klukkan hálf sjö sama dag sagði
forsætisráðherrann að þetta væri
stór dagur fyrir Norðmenn og í lok-
in kvaðst hún þegar hafa fagnað
samkomulaginu „með þvl að fara
glöð og hamingjusöm í rúmið vit-
andi í raun að það mikilvægasta
væri í höfn.“
Hér var ekki heldur neinn fyrir-
vara að finna. Og forsætisráðherr-
ann fagnaði sem sé áður en hún
hafði séð eitt einasta norskt dag-
blað. Gleði hennar var því ekki
unnt að rekja til þess hvernig norsk-
Kaci Kullmann Five.
ir íjölmiðlar tóku á málinu.
Samkvæmt Dagbladet 20. júní
var helsti samningamaður okkar,
Eivinn Berg, sýnu raunsærri í tali.
„Berg er þeirrar hyggju að of mik-
il fagnaðarlæti af hálfu Norðmanna
gætu leitt til þess að viðsemjendum
hans í EB fyndist þeir hafa verið
plataðir." Margt bendir til þess að
einmitt þetta hafi gerst.
Göngum út frá því að raunveru-
legt, en ótraust, munnlegt pólitískt
samkomulag hafi legið fyrir í Lúx-
emborg. Voru það fagleg vinnu-
brögð stjórnmálamanna að fagna
sigri? Hlaut ekki slík hegðun að
kalla fram neikvæð viðbrögð meðal
EB-ríkja? Það ber því vitni að ríkis-
stjórnina skorti hæfni til sjálfsgagn-
rýni þegar hún kveðst ekki geta
hafa brugðist öðru vísi við á þessu
sviði. Forseti, ég er þeirrar hyggju
að norskra hagsmuna hefði verið
betur gætt ef fagnað hefði verið
af hófsemi og menn hefðu einbeitt
kröftum sínum að því að setja góð-
an samning á blað.
Ég hafði búist við því að við-
skiptaráðherrann myndi bæði ríkis-
stjórnarinnar og sjálfs sín vegna
orða hlutina á annan hátt, en að
segja að ríkisstjórnin hefði ekki
getað brugðist öðru vísi við. Það
eru vart aðrir en ríkisstjórnin, sem
telja að hún hafi aðeins breytt rétt
frá 18. júní þar til slitnaði upp úr
viðræðunum um EES í júlí.“
Stórþingið ekki látið vita
Kjell Magne Bondevik, formaður
Kristilega þjóðarflokksins, hafði
þetta að segja: „Það hefur sýnt sig
á fyrirvörum, sem komið hafa fram
í EB-löndunum, að ekki ríkti af-
dráttarlaus eining á sameiginlega
ráðherrafundinum eins og látið var
í veðri vaka í upphafi. Við fengum
fljótt að vita að írar hefðu slegið
slíkan varnagla. Samkvæmt Ar-
beiderbladet í gær höfðu önnur
áhrifamikil EB-ríki haft fyrirvara á
snemma í viðræðunum, þ. á m.
Þjóðveijar. Ef þetta er rétt, þá er
það gagnrýni vert að Stórþingið
skyldi ekki vera látið vita. Við-
skiptaráðherra hefur lagt áherslu á
að Norðmenn verði að miða stefnu
sína við EB sem slíkt, en ekki ein-
stök lönd. Þetta er skiljanlegt. En
það var talin ástæða til þess að
greina frá fyrirvara íra. Ég geri ráð
fyrir að fulítrúar ríkisstjórnarinnar
svipti hulunni af því í þessari um-
ræðu hvort önnur lönd hafi gert
svipaða fyrirvara, eða hvernig stað-
an í raun er.
Athyglisvert atvik í sambandi við
ræðu viðskiptaráðherrans í gær
Eldrid Nordba.
gerir atburði Lúxemborgarfundar-
ins enn óljósari: í skriflegu hand-
riti, sem dreift var [ög birtist í
íslenskri þýðingu á miðopnu Morg-
unblaðsins í gær], stendur: „Það
kom aldrei fýrir að kröfu EFTA eða
forsendum hennar væri mótmælt,
hvorki fram að Lúxemborgarfund-
inum né á honum sjálfum.“ (Hér
er átt við kröfurnar um fríverslun
með físk.) í flutningi ræðunnar
sagði viðskiptaráðherrann hins veg-
ar að því hefði aldrei verið mót-
mælt „að þetta væru kröfur EFTA
og forsendur.“ Þarna er um allt
annað að ræða. í skriflegu útgáf-
unni var látið að því liggja að EB
og EFTA væru sammála um kröfu
og forsendur EFTA, en í útgáf-
unni, sem viðskiptaráðherrann not-
aði í ræðustóli, var aðeins staðhæft
að EB þrætti ekki fyrir það að
EFTA hefði kröfu og forsendur og
það er ekki það sama og að EB og
EFTA hafí verið ásátt um þessi
atriði. Ég veit ekki hvort þessi
breyting var tilviljun, en ég vil að
minnsta kosti að viðskiptaráðherr-
ann skýri þetta. Það er augljóst að
ég er að vekja máls á þessu vegna
þess að það varðar kjarnann í deil-
unni, sem hefur sprottið af Lúxem-
borgarfundinum, það er hvort ríkt
hafi eining um kröfu EFTA um
fríverslun með sjávarafurðir . . .
Þegar Kristilegi þjóðarflokkurinn
tekur afstöðu til niðurstaðna EES-
viðræðnanna verður það gert með
tilliti til samkomulagsins í heild,
sem og annarra kosta. Þá verðum
við að vega og meta kosti og galla
Gro Harlem Brundtland
og hvort tveggja verður örugglega
að fínna í niðurstöðum samning-
anna. í samræmi við yfirlýsingu frá
landsfundi Kristilega þjóðarflokks-
ins verður við slíkt heildarmat lögð
áhersla á
- ákvæði, sem varða umhverfí,
heilsu og öryggi,
- að þetta sé þjóðarréttarsamn-
ingur,
- að við höldum í höfuðatriði
byggðastefnunnar og getum beitt
stórntækjum okkar í því sambandi,
- að við getum haldið áfram
haftastefnu í áfengismálum og
megum nota okkar aðferðir til þess,
- að við stjórnum nýtingu nátt-
úruauðlinda okkar sjálfir,
- að við fáum fullnægjandi reglur
gegn losun úrgangsefna.
Það er mikilvægt að leggja
áherslu á að það er skýr munur á
aðild að EB og EES-samningi,
meðal annars þetta:
EES-sáttmáli mun öndvert við
aðild að EB veita okkur frelsi til
að framfylgja eigin byggðastefnu,
landbúnaðar- ög sjávarúvegsstefnu,
skattapólitík og gjaldastéfnu, auk
eigin landamæravörslu o.s.frv."
Fyrirvari íra olli breytingu
Eldrid Nordbo, viðskiptaráð-
herra, svaraði Bondevik með eftir-
farandi orðum:
„Bondevik þingmaður hefur lagt
fram spumingu um orðalag í grein-
argerð minni í gær. Ég sé að um-
rætt orðalag, bæði eins og það kem-
ur fyrir í greinargerðinni og eins
og ég las það í flutningi mínum,
getur verið óljóst. Orðalagið í skrif-
uðu ræðunni gaf til kynna að við
hefðum knúið fram kröfu Norð-
manna og EFTA um fijálsan mark-
aðsaðgang fyrir físk og sjávaraf-
urðir fyrir ráðherrafundinn í Lúx-
emborg. Það höfðum við ekki gert.
Það var ekki fyrr en á sameiginlega
ráðherrafundinum í Lúxemborg að
fijáls markaðsaðgangur var viður-
kenndur eins og stóð í handriti
mínu: „var ekki andmælt.“ Það er
alveg ljóst að þetta var eitt þeirra
atriða, sem árangur í viðræðunum
um sjávarútvegsmál var reistur á.
Eins og ég hef hvað eftir annað
hamrað á voru það aðeins írar, sem
höfðu á fyrirvara um þetta atriði.
Þetta var ástæðan fyrir því að ég
breytti handriti mínu.
Þýðir ekki að leggja árar í bát
Gro Ilarlem Brundtland forsætis-
ráðherra sagði meðal annars í ræðu
sinni: „Þótt síðar hafi komið í ljós
að EB stóð ekki við samkomulagið
frá Lúxemborg, finnst mér lítt upp-
byggilegt að við Norðmenn skulum
nota tíma okkar og krafta til þess
að ræða hvort það hafi verið rétt
hjá okkur að vera ánægð með þær
niðurstöður, sem formaður ráð-
herraráðs EB lýsti yfír meðan á
ráðherrafundinum í Lúxemborg
stóð og eftir að honum lauk. Stjórn-
in er hvorki upptekin af þessu, né
af því að gagnrýna meðferð sjávar-
útvegsmálsins innan EB.
Aðalatriðið er hvernig við getum
gætt þjóðarhagsmuna okkar. Því
vinnur stjórnin nú að því, sem enn
er stefna Norðmanna, að tryggja
landinu gott EES-samkomulag.
Þetta er ekki auðvelt verkefni og
stjórnin hefur aldrei reynt að leyna
því. Hér semja nítján lönd. Sess
sjávarútvegsmálsins í EES-viðræð-
unum sýnir betur en nokkuð annað
hvernig einfalt mál, sem varðar
þjóðarhagsmuni — ekki aðeins fyrir
Norðmenn og íslendinga, heldur
einnig fyrir ýmis EB-ríki — getur
orðið að höfuðmáli í svo umfangs-
miklum samningum milli þetta
margra ríkja. Hér er ekki um það
ræða að Norðmenn og EFTA standi
andspænis EB sem heild. Við stönd-
um frammi fyrir ólíkum hagsmun-
um fjölda ríkja og oft mótsagna-
kenndum. Hvort sem okkur líkar
betur eða verr, þá náum við ekki
settu marki fyrr en ríkin 19 segja
öll já, bæði við einstökum hlutum
og heildinni...
Við höfum unnið að því baki
brotnu að gæta norskra hagsmuna.
í sjávarútvegsmálinu höfum við ein-
faldlega sannreynt það að við höf-
um mætt EB-ríki, sem byijaði seint
að gæta sinna, en fór þá af stað
af krafti. Þess vegna var málinu
frestað í Brussel í júlí í stað þess
að endanleg niðurstaða fengist. Ef
við ættum að leggja árar í bát vegna
þess að okkur tókst ekki að ná'fram
kröfum okkar, þá myndum við ekki
ná langt í alþjóðlegri samvinnu.
Eins og viðskiptaráðherrann hefur
lagt áherslu á er það samkomulag-
ið í heild, sem á að gera útslagið
þegar við vegum og metum lokanið-
urstöðuna. . .“
Dala- og A-Barðastrandasýsla:
Sameiginlegt átak gert í at-
vinnu- og skipulag*smálum
HÉRAÐSNEFND Dalásýslu og forráðamenn Reykhólshrepps hafa
ráðið verkefnastjóra til þess að vinna að átaksverkefni í avinnumál-
um. Einnig hefur verið sett á laggirnar 6 manna nefnd til þess
að vinna í þessum málum. Þetta er m.a. gert til þess að bregðast
við fólksfækkun á svæðinu en íbúum þarna hefur fækkað um á
annað hundrað á síðastliðnum 5 til 6 árum.
Að sögn Sigurðar Rúnars Frið-
jónssonar, formanns héraðsráðs
Dalasýslu, var samþykkt á aðal-
fundi héraðsnefndar í vor tillaga
um að leita eftir samstarfi við
Reykhólahrepp um sameiginleg
málefni. Þetta samstarf er nú haf-
ið en það á m.a. að beinast að því
að finna leiðir til þess að sporna
við fólksfækkun á svæðinu. Einnig
\á að huga að byggðaskipulagi með
tilliti til átaks í þjónustuverkefnum
og leita að nýjum áherslum í at-
vinnumálum. Að ayki á að kanna
sameiginlega áherslur í sam-
göngumálum. Nefndin sem starfar
að þessum málum vinnur undir
handleiðslu Byggðastofnunar,
skipulagsstjóra og fleiri aðila.
Sigurður sagði að ráðinn hefði
verið til tveggja ára Bjarni Jóns-
son, líffræðingur og rekstrarhag-
fræðingur, til þess að stjórna
átaksverkefni í atvinnumálum.
Einnig var ráðinn Vilborg Guðna-
dóttir, stjórnmálafræðingur, en
hún á að athuga uppbyggingu
ferðaþjónustu. Sigurður sagði að
hann vænti mikils af þessu átaki
en fyrsti fundur nefndarinnar
ásamt Bjarna og Vijborgu verður
í næstu viku.
Þegar ég vann
á Hótel Ritz
eftir Guðmund J.
Guðmundsson
Eftir stríðið var mikill hótels-
kortur í Reykavík, hótelum hafði
fækkap frá því sem var fyrir stríð.
Hótel ísland sem gat hýst sennilega
flesta gesti hafði brunnið árið 1943
eða 1944. Hótel Hekla hafði verið
tekið undir íbúðarhúsnæði á
stríðsárunum og reyndar var áður
búið að breyta fyrstu hæðinni í
skemmtistað. Síðan var þetta hús
tekið undir skrifstofur Reykjavík-
urborgar og þar sem áður var
skemmtistaður voru skrifstofur
framfærslumála. Yngra fólkið man
sjálfsagt sumt ekki hvar hótel
Hekla var, en hótelið var við
norðurenda Lækjartorgs, þar sem
nú er búið að byggja ljótt steinhús.
Hótel Borg var eftir stríðið lang-
stærsta og aðalhótel bæjarins. Hót-
el Vík og hótel Skjaldbreið voru
staðsett í miðbænum, Vík við
Veltusund og Skjaldbreið við Kirk-
justræti. Og svo að sjájfsögðu
Hjálpræðisherinn. Þar gistu mest
sjómenn og veglaust aðkomufólk á
ferð í bæinn. Mér finnst oft rang-
lega verið lagt til Hjálpræðishers-
ins, hann hefur verið mörgum
ómetanleg hjálparhella. Ég minnist
ekki fleiri hótela.
En það sérstæða í þessu var, hve
þessi hótel voru stéttskipt, betri
borgarar utan af landi bjuggu á
Borginni, athafnamenn, sýslu-
menn, stórútgerðarmenn og hluti
alþingismanna hafði þar aðsetur
um þingtímann. Á hótel Vík voru
öðrum fremur smærri útgerðar-
menn, fískverkendur, skipstjórar.
Útgerðarmenn áttu tíð erindi til
Reykjavíkur, þar sem bankarnir
höfðu ekki eins mörg útibú úti á
landi í þá daga. Á hótel Skjald-
breið var nokkuð blandaður mann-
skapur, þar sáust oft prestar, sveit-
arstjórnarmenn og einstaka stór-
bændur. Þarna voru að sjálfsögðu
fleiri stéttir en það hviídi alltaf
virðulegur blær yfír þessu hóteli.
Samgöngur til Reykjavíkur
höfðu batnað, vegir voru orðnir
betri, áætlunarbílar með tíðari ferð-
ir, innanlandsflug var að hefjast
og fór vaxandi með hveiju ári. Og
þar af leiðandi var fólk ekki eins
bundið skipsferðum og áður var.
Einkabíllinn var lítið kominn til
sögunnar.
En gistiherbergi vantaði í
Reykavík, þó fortek ég ekki að eitt-
hvert óformleg gistiheimili hafi
verið í einstaka húsi. En það getur
ekki hafa verið mikið því húsnæðis-
erfiðleikar voru það miklir í
Reykavík á þessum tíma. En þá
tíðkaðist á ráðstefnum og þingum
verkalýðshreyfíngarinnar og allra
pólitískra flokka að Reykvíkingar
urðu að taka einn eða tvo fulltrúa
utan af landi sem næturgesti. Ég
minnist þess nokkrum sinnum, að
ég þurfti að hitta kaupmenn og
útgerðarmenn utan af landi er þeir
komu í bæinn, þá höfðu þeir að-
gang að herbergi í prívathúsi, sem
þeir notuðu er þeir komu í bæinn.
Það hlýtur að hafa verið mikill
gróðavegur að reka hótel í
Reykjavík á árunum eftir stríð.
Þegar verið er að minnast á
ferðalanga til Reykjavíkur minnist
ég þess, þegar ég var barn fyrir
stríð, að í Morgunblaðinu og Vísi
var alltaf sérstakur dálkur sem hét
„Gestir í bænurn". Og þar voru
taldir upp ýmsir héraðshöfðingjar
úr sínu byggðarlagi, sýslumenn,
hreppstjórar, kaupfélagsstjórar,
stærri útgerðarmenn, læknar o.fl.
Það þótt bera vott um nokkrar
mannvirðingar að vera talinn upp
á þessum gestalista. Og það hafa
sagt mér eldri blaðamenn að nokk-
uð hafi borið á því að vissir menn
Guðmundur J. Guðmundsson
„ Við svo búið mátti ekki
standa, hótelrými
þurfti að auka og- það
var öruggur gróðaveg-
ur. Þá uppgötvuðu
menn að gamall braggi,
sem hafði verið breskur
officeraklúbbur var til
staðar skammt fyrir
ofan Nauthólsvík. Aldr-
ei var mér kunnugt um
eigendur. Þessi braggi
var flikkaður upp að
innan og breytt í gisti-
hús“.
hafi sjálfir hringt til að vera vissir
að þeir væru á þessum gestalista,
en blöðin fengu þetta fyrst og
fremst á hótelunum og strand-
ferðaskipunum.
Við svo búið mátti ekki standa,
hótelrými þurfti að auka og það
var öruggur gróðavegur.
Þá uppgötvuðu menn að gamall
braggi, sem hafði verið breskur
officeraklúbbur, var til staðar
skammt fyrir ofan Nauthólsvík.
Aldrei var mér kunnugt um eigend-
ur. Þessi braggi var flikkaður upp
að innan og honum breytt í gisti-
hús. Þessi braggi var brátt þéttset-
inn, fjöldi herbergja var rösklega
20 og með a.m.k. 50-60 rúmum,
þetta voru járnrúm. Ræsting á
göngum og herbergjum var góð.
Ennfremur var þarna stór setu-
stofa með miklum arni, svörtum
leðursófum og stólum, þetta voru
djúpir leðurstólar, þar sem breskir
officerar höfðu setið og drukkið
sitt viskí og reykt sínar Dunhillpíp-
ur með sín montprik sem voru ein-
kennistákn breskra officera á
stríðsárunum.
Líklega hefur það verið haustið
1947 frekar en 1948 að til mín kom
vinur minn og bað mig um að
hjálpa nú til að gerast næturvörður
á Hótel Ritz, en svo hét umrætt
braggahótel — „stort orð Hákot".
Ég gekk tregur til leiksins, en ég
hafði stundað lögreglustörf og agi
þurfti að vera á slíkum 5 stjörnu
hótelum og kúltúr. Þá sló ég til er
fyrsta kauptilboð hafði veirð hækk-
að verulega, en aðeins í stuttan
tíma á meðan verið væri að finna
annan mann. Ég held að ég hafi
unnið þarna allt að 3 vikur.
Hótelstjórinn á þessu 5 stjörnu
hóteli var íslendingur, ungur mað-
ur nýútskrifaður frá einum fræg-
asta hótelskóla í Sviss. Upp úr 10
á kvöldin kallaði hann starfsfólk
saman, tvisvar í viku, til að kynna
því hótelmenningu í officeraher-
berginu. Þetta voru ákaflega hátíð-
legir og eftirminnilegir fundir.
Mér er ákaflega minnisstæð ein
setning sem hann sagði í fyrirlestri
sínum: „íslendignar eru þeir barb-
arar að þeir halda að hótel séu til
að éta soðningu og fleygja sér í rúm
yfir hánóttina.“ Þá varð einhverri
eldhúsdömu að orði: „Nú, til hvers
er það þá?“ „Sko,, þarna kemur
það, þarna kemur hótelmenningin,"
sagði hinn menntaði hótelstjóri.
„Hótel eru ekki til slíks, hótel eru
til að svala lúxuskenndum gesta.“
Hann varð að vísu að gera hlé á
máli sínu, af því að það skrölti svo
í braggaplötunum á þakinu á svölu
vetrarkvöldinu. Svo hann endurtók
setninguna. Síðan kenndi hann
hvernig ætti að drekka vín. Vín var
að vísu óþekkt á hótelinu, nema
það sem gestir báru í beltisstað.
Síðan tók hann flösku með dýrasta
viskí og hellti í staup. Við mig sagði
hann, sem aldrei hafði smakkað
áfengi, en var einn af fjórum leikur-
um, hvernig drekka ætti vín á 5
stjörnu hóteli. „Að ég ætti ekki að
drekka svona, en dreypa á og gefa
síðan þjóninum umsögn mína með
kurteisi en með nokkru yfirlæti og
festu.“ Hann taldi það algört skil-
yrði fyrir ungan mann að kunna
kúltúr í víndrykkju. Um það leyti
voru gestir að koma með svarta-
dauða og ákavíti í beltisstað.
Um nætur kallaði þessi ungi
hámenntaði hótelstjóri, sem ég held
að nú búi í Kanada, mig inn til sn
í sitt einkaherbergi og las fyrir mig
frumsamin ljóð.
Gestir sem komu voru af öllum
stéttum, að vísu ekki frammámenn
eða miklir athafnamenn þjóðfélags-
ins og nokkuð bar á amerískum
hermönnum og ég man að minnsta
kosti tvívegis eða þrívegis að þeir
komu frá giftingu og leiddu brúði
sína til sængur. Og voru með þeim
miklir blómvendir.
Þarna var framreiddur morgun-
verður (International Breakfast) og
kvöldkaffí og ég held að þarna
hafi eitthvað verið um hádegisverð.
Mitt starf var að taka á móti gest-
um, láta þá skrá sig í gestabók og
hindra að drukknir menn kæmust
þarna inn því Hótel Ritz var ekki
fyrir fyllirafta. Allt gekk þetta
árekstralaust.
En uppúr miðnættinu hófst
kvæðalesturinn á hverri nóttu. Ég
var sérstaklega hrifínn af einu
kvæði, sem hét „Ég er einn“ og
ort var á svissnesku fjallahóteli.
Sumar nætur lásum við kvæði
þekktra skálda til skiptis. Hótel-
stjórinn hafði sterka skáldaæð.
Eftir að ég hafði starfað þarna
í tæpar þijár vikur, að vísu lengur
en ég ætlaði í fyrstu, yfirgaf ég
starf þetta.
Hótelið starfaði að mig minnir
a.m.k. í þijú ár, en nú eru þarna
rústir einar, utan gufubaðhúss sem
enn stendur og sótt var til skamms
tíma af helstu fyrirmönnum þjóðar-
innar.
Mér dettur þetta stundum í hug,
þá sjaldan ég hitti þann ágæta
Reykvíking, Þorvald í „Síld og
fisk“, sem byggði og rekur eitt
flottasta hótel Reykjavíkur, Hótel
Holt, þegar ég hitti hinn dugmikla
athafnamann Þorvald, sem jafnan
er einn af þremur efstu skattgreið-
endum Reykjavíkur og segi: „Ekki
er að þýí að spyija Þorvaldur, allt-
af eru einn af þeim þremur efstu.“
Þá svarar Þorvaldur jafnan: „Já,
andskoti tolla þeir illa við hliðina á
mér.“
Sennilega hefur draumsýn hótel-
stjórans unga, sem lærði 1 Sviss,
ræst hjá Þorvaldi á Hótel Holti „að
svala lúxuskenndum hótelgesta".
Höfundur er formaður
Vcrkanmnnaf/élagsins
Dagsbrúnar.