Morgunblaðið - 22.08.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. ÁGÚST 1991
Um stjórnun fiskveiða
eftir Jónas
Haraldsson
Það gefur að skilja að skiptar
skoðanir verða alltaf um leiðir, þeg-
ar taka þarf upp skömmtun og tak-
markanir í stað athafnafrelsis og
ftjálsræðis, sem menn hafa búið
við. Þetta á ekki sízt við um jafn
þýðingarmikinn málaflokk fyrir
okkur íslendinga og fiskveiðar og
stjórnun þeirra, þegar takmarka
þarf þann afla, sem draga má úr sjó.
Ýmsar leiðir hafa verið reyndar
eða bent á, sem hagkvæmar til
stjórnunar fiskveiðanna og-sýnist
sitt hverjum. Ég er þeirrar skoðun-
ar, eins og þeir langflestir, er starfa
í sjávarútvegi, að núverandi kvóta-
kerfí, þ.e. aflamagnskerfið, sé
skásti kosturinn, þótt það kerfi
hafl sína galla.
Mér hefur virzt í þessari umræðu
um stjómun fískveiða, að skoðanir
og afstaða margra hafi mótazt mjög
af því, að það hefur vaxið mönnum
í augum, að afkoma útgerðarinnar
hefur á síðustu misserum verið al-
mennt all þokkaleg. Þetta hefur
leitt til þess, að einstaka útgerðir
sjá fram á að geta myndað sæmi-
lega eiginfjárstöðu, sem er grund-
vallarforsenda hagræðirigar í
rekstri. Þetta og ekki sízt framsals-
réttur útgerðarmanna á aflaheim-
ildum, kvótum, hefur leitt til þess
að sumir geta ekki á heilum sér
tekið, nema útgerðin greiði gjald
fyrir réttinn að fá að veiða. Aðalatr-
iðið er hjá mörgum þessara aðila,
að útgerðin borgi, borgi bara eitt-
hvað til ríkisins. Er þá gjaman við-
báran, að ekki náist fram hagræð-
ing í útgerð og fiskiskipum fækki
ekki, nema útgerðarmenn borgi.
Því meir sem þeir borgi, því meiri
verði hagræðingin.
Ýmsar leiðir til stjórnunar físk-
veiða hafa verið nefndar. Ýmist
aðrar úfærslur á aflamarkskerfinu,
sérstaklega varðandi úthlutun
veiðiheimilda. Einnig hefur verið
bent á eldri kerfi, sem gefizt var
upp á og þá gjaman með einhveij-
um smábreytingum, sem breyta
engu um kjama kerfisins.
Sóknarkerfi
Að undanfömu hafa nokkrir aðii-
ar komið fram með þá tillögu, að
einhvers konar sóknarkerfí verði
tekið upp. Hvort sem slíkt kerfí
kallast sóknarmark, skrapdaga-
kerfl, banndagakerfi, sóknarstýring
eða eitthvað annað, þá byggist kerf-
ið aðallega á því, að í ákveðinn tíma
mega menn fiska eins og þeir geta,
án tillits til allra aðstæðna. Eftir
það er flotanum lagt til næsta tíma-
bils eða kvótaárs eftir atvikum.
Þeir sem styðja þetta fyrirkomu-
lag, eru einkum og sér í lagi þeir,
sem teljast sumir vera aflaklær eða
búa á svæðum sem liggja vel við
fengsælum fískimiðum eða hafa
nýlega keypt lítil skuttogskip, tapp-
atogara, og ætluðu að skapa sér
aflareynslu á gamla sóknarmark-
inu. Þessir aðilar sjá efír sókn-
armarkskerfinu og vilja núverandi
aflamagnskerfi feigt. Sóknarkerfi
þjónar ekki hagsmunum heildarinn-
ar í útgerð og hefur enga hagræð-
ingu í för með sér, eins og menn
eru lengi búnir að reyna.
Smáfiskadráp
I þessu samhengi vil ég nefna
hér svokallað smáfiskadráp, sem
er að margra mati stærsti galli afla-
markskerfisins, og er öll umræða
um lausn þessa vandamáls löngu
tímabær.
Fagna ber því að menn þori nú
að tala um þessa hluti opinberlega,
sé það gert á málefnalegum grund-
velli og hávaðalaust. Það vekur þó
athygli, að þeir, sem hæst heyrist
í, eru þekktir fylgjendur sóknar-
kerfís. Læðist að manni sá grunur,
því miður, að það sé ekki smáfíska-
drápið sem slíkt, sem sitji á oddin-
um, heldur sé þessi umræða notuð
sem tæki til að reyna að ná fram
breytingum. Koma höggi á afla-
markskerfið, sem verða mætti til
þess að einhvers konar sóknarkerfi
verði tekið upp aftur, sem svo þjón-
ar persónulegum hagsmunum
þeirra sjálfra.
Ég vil fullyrða að umræða þess-
ara aðila um smáfískadráp leiðir
ekki til afnáms aflamarkskerfisins.
Hún mun eingöngu leiða með réttu
eða röngu til álitshnekkis fyrir alla
sem stunda sjó, seka eða saklausa.
Ætli menn sér að flnna lausn á
þessum vanda varðandi smáfiska-
drápið, verða menn að mæta heilir-
og óskiptir til leiks.
Fiskvinnslukvóti
Af hálfu fiskvinnslunnar hafa
komið fram hugmyndir að hún fái
hluta heildarkvótans til eigin ráð-
stöfunar, sem hún geti síðan úthlut-
að til skipa, sem leggi upp afla í
viðkomandi fískvinnslustöð. Það
tryggði vinnslunni hráefni og fisk-
vinnslufólkinu frekara atvinnuör-
yggi-
Hvað þessa hugmynd snertir, þá
má benda á þá staðreynd, að talið
er að um 80% útgerðarinnar séu í
eigu fískvinnslunnar. Það eitt út
af fyrir sig að hafa slíkan umráða-
rétt yfír aflaheimildum í hendi sér,
ætti að leiða til þess að fískvinnslan
geti tryggt sjálfri sér nægt hráefni
til vinnslu og tryggt þar með hags-
muni sína nægjanlega.
Byggðakvóti
Það er mín bjargfasta skoðun,
að sé farin sú leið, sem stungið
hefur verið upp á að eftirláta kvót-
ann einstökum byggðarlögum, sem
síðan úthlutuðu honum innan við-
komandi sveitarfélags, sé óskyn-
samlegasta leiðin, sem mönnum
hefur dottið í hug.
Vissulega skilur maður grunn-
hugsunina að baki þessarar tillögu.
Menn hafa af því áhyggjur, að ein-
stakir útgerðarmenn ráðstafi afla
skipa sinna að hluta utan heima-
byggðar í stað þess að landa aflan-
um til vinnslu heima fyrir. Fisk-
vinnslufólk óttast eðlilega um at-
vinnuöryggi sitt. í þessum efnum
hafi útgerðarmenn að margra mati
siðferðilegar skyldur að landa afla
í heimabyggð a.m.k. að einhveiju
leyti. Þetta er að sjálfsögðu allt
íhugunarefni. í því sambandi vil ég
nefna, að samtök útvegsmanna
hafa beitt sér fyrir því í nokkrum
tilvikum að leiða einstökum útgerð-
armönnum þetta fyrir sjónir.
Með byggðakvóta er átt við út-
hlutunaraðferð á kvóta, eins og ég
nefndi hér á undan. Þegar byggða-
kvóti er nefndur, dettur mér oft í
hug frásögnin um Egil Skallagríms-
son, sem átti þá ósk heitasta í elli
sinni, að strá silfri sínu yfir þing-
heim á Alþingi, og sjá þingheim
síðan berjast um silfrið. Hjá Agli
réð illviljinn, en góður ásetningur
gagnstætt því hjá stuðningsmönn-
um byggðakvóta. Afleiðingarnar
yrðu þó þær sömu.
Það þarf held ég ekki að fara
mörgum orðum um það, hvað myndi
gerast, ef pólitískt skipaðar sveitar-
stjómir í landi kunningsskaparins
ættu að fara að útdeila kvótanum
innan sveitarfélagsins. Innbyrðis-
átök og illindi myndu fylgja í kjölf-
arið, sem seint greri yfir. Þann
kaleik vilja menn vafalaust losna
við.
Hugmyndir um byggðakvóta
hafa af og til skotið upp kollinum
gegnum tíðina. Man ég eftir tillögu
t.d., sem fram kom á aðalfundi út-
vegsmannafélags fyrir u.þ.b. 15
Jónas Haraldsson
„Ég vil hér ítreka þá
skoðun mína, að vissu-
lega er það athugunar-
efni vegna þess gegnd-
arlausa áróðurs og fúk-
yrðaflaums í garð út-
gerðarmanna vegna
frjálsrar sölu á kvóta,
að fella hann niður.
Yrði þá að heimila rík-
an yfirfærslurétt á milli
kvótatímabila í þeim til-
vikum að mönnum tæ-
kist ekki að veiða sinn
kvóta af einhverjum
ástæðum.“
árum, að síldarkvótanum yrði skipt
hlutfallslega á þau byggðarlög,
hvaðan bátar hefðu stundað síld-
veiðar. Síðan var hugmyndin að
sveitarstjórnirnar deildu kvótanum
niður á einstaka aðila í plássinu.
Þótt þessi tillaga hljómaði vel í
eyrum í fyrstu, þá áttuðu menn sig
fljótt á því, hversu fáránleg hún
var. Hæst andmæltu henni þeir
fundarmenn, sem sátu í hrepps-
nefndinni og kæmu til með að út-
hluta kvótanum. Hefðu menn áhuga
á að sjá byggðarlagið rústað, þá
gætu menn fengið aðra menn til
slíkra verka en hreppsnefndarmenn
eða gert það með öðrum hætti. Til-
lagan var felld með öllum atkvæð-
um fundarmanna.
Þá skal lögð á það áherzla, að
sveitarfélögum er tryggður for-
kaupsréttur á skipum og jafnframt
kvótum þeirra, eigi að selja skip.
Þennan forkaupsrétt hafa sveitarfé-
lögin nýtt sér í þó nokkrum mæli,
þannig að skip og a.m.k. kvótinn
hafa haldizt í byggðarlaginu.
Gjaldtaka
Hugmyndir þeirra manna, sem
styðja þá skoðun, að útgerðinni
skuli gert að greiða sérstakt gjald
fyrir að veiða físk, eru nokkuð á
reiki um það, hvernig eða í hvaða
formi skuli haga slíkri gjaldtöku.
Hefur helzt verið bent á tvær leiðir
í þessu sambandi. Annars vegar
sölu veiðileyfa. Hins vegar greiðslu
veiðileyfagjalds, afnotagjald, auð-
lindaskatt eða hvaða nöfn menn
kjósa að nota yfir slíkar greiðslur.
Stuðningsmenn gjaldtöku hafa
skipzt í tvo hópa. Annars vegar
„sérfræðingar Háskóla íslands í
sjávarútvegsmálum“, sem margir
hveijir eru hagfræðingar, sem
reyna að byggja sín rök á kenning-
um hagfræðinnar, undir yfirskini
hagræðingar í sjávarútvegi. Hins
vegar eru það ýmsir aðilar úr ýms-
um stéttum þjóðfélagsins, þar sem
leiðarljósið er andúðin á fijálsum
# HanDEn
LITLU HONDEN RENNIBEKKIRNIR TIL AFGREIÐSLU
AF LAGER
%R0T
Sími 653090, fax 650120, Kaplahrauni 5, 220 Hafnarfirði.
framsalsrétti útgerðarmanna, þ.e.
að þeir geti keypt og selt óveiddan
afla, þ.e. réttinn til að veiða ákveð-
ið aflamagn, og geti bókfært kvót-
ann sem sína eign. Þeirrar andúðar
gætir einnig hjá sérfræðingunum.
Framan af beindist umræðan að
sölu veiðileyfa, en nú virðast þessir
aðilar hafa hætt því og miða nán-
ast eingöngu við veiðileyfagjald af
einhveijum ástæðum. Á þessu
tvennu er reginmunur. Hvor leiðin,
sem farin yrði, myndi íþyngja út-
gerðinni verulega fjárhagslega sem
getur að sjálfsögðu verið markmið
útaf fyrir sig, ef menn kjósa svo.
Veiðileyfagjald
Hvort heldur útgerðinni væri
gert að greiða auðlindaskatt eða
veiðileyfagjald, þá er um hreinar
álögur að ræða á útgerðina. „Sér-
fræðingar Háskóla íslands í sjávar-
útvegsmálum" gefa sér þá for-
sendu, að slík gjaldtaka myndi leiða
til hagræðingar í sjávarútvegi með
fækkun fiskiskipa, þannig að veiði-
leyfagjaldið myndi leiða til þess að
óhagkvæmustu skipunum yrði lagt.
Þetta stenzt ekki að neinu marki í
raunveruleikanum. Veiðileyfagjald
mun ekki leiða til fækkunar skipa.
Geti einhver ekki borgað, mun ein-
hver annar taka við.
Ég tel, að það sé ekki hægt að
nota sem hagstjómartæki skattpín-
ingu eða háa gjaldtöku til að ná
fram hagræðingu í formi fækkunar
skipa, þannig að menn verði píndir
fjárhagslega unz buddan brestur,
og menn neyðast til að selja skip
sín. Hvaða mælikvarða á þá að
nota við mat á því, hvað telst óhag-
kvæmt skip, sem væri ástæða til
að yrði tekið úr umferð?
Taka má dæmi af öðrum vett-
vangi. Stjórnvöld telja brýna nauð-
syn bera til að draga úr akstri
einkabifreiða með það markmið í
huga að draga úr benzíneyðslu, sliti
á götum og vegum, fækka umferð-
arslysum o.s.frv. í því skyni er lagt
á mjög hátt bifreiðagjald til þess
að þvinga menn til að hætta að aka
einkabifreiðum til að ná fram sett-
um markmiðum.
Ég myndi gefast upp með fyrstu
mönnum og leggja bílnum, enda
stutt milli heimilis og vinnu, eins
og hjá mörgum. Kunningi minn,
sem býr í Mosfellssveit en vinnur í
Reykjavík, og aðrir í sömu sporum
myndu veija sinni síðustu krónu í
bifreiðagjaldið og láta aðra reikn-
inga sitja á hakanum. Einhveijir
myndu reyna að fá þriðja aðila,
væntanlega atvinnurekanda sinn,
til að borga bifreiðagjaldið. Næðu
stjórnvöld í þessu dæmi fram sett-
um markmiðum með álagningu bif-
reiðagjaldsins, svo nokkru skipti?
Eiris má spyija varðandi útgerð-
ina og veiðileyfagjaldið. Áður en
útgerðarmenn yrðu píndir til að
hætta og selja frá sér skipin og lífs-
björgina myndu flestir þeirra þráast
við fram í rauðan dauðann, ef ég
þekki þá rétt. Hveijir þeirra myndu
telja sig reka óhagkvæm sícip eða
ekki geta gert út fiskiskip?
Sum sjávarpláss byggja allt sitt
á sjávarfangi, og útgerð þar stend-
ur víða höllum fæti vegna skuld-
setningar. Leggist útgerðin af, deyr
byggðin. Halda menn virkilega að
slíkt verði látið viðgangast? Það
verður haldið áfram að veita fyrir-
greiðslu úr opinberum sjóðum eftir
sem áður. Nú bætist aðeins við
kostnaður vegna veiðileyfisins.
Áður en lengra er haldið í þessum
efnum yfírhöfuð, þarf einhvern tím-
ann aðmóta heildstæða byggða-
stefnu, þar sem fram komi hvar
byggð skuli haldast í landinu og
hvar ekki o.s.frv. Þangað til a.m.k.
geta menn gleymt öllum hugleið-
ingum um möguleika á hagræðingu
með skattpíningu.
Veiðileyfasala
Séu menn að tala um hagræð-
ingu, þ.e. fækkun fiskiskipa með
sölu veiðileyfa, þ.e. kvótasölu, þá
getur það verið sjónarmið út af
fyrir sig og áhugavert rökræðunnar
vegna. Allt annað er þar upp á ten-
ingnum en varðandi veiðileyfagjald-
ið.
Það hefur verið skoðun útgerðar-
manna, að fyrst ekki var talin
ástæða til áður að láta útgerðina