Morgunblaðið - 22.08.1991, Page 23

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. ÁGÚST 1991
23
ingar-
ærfis
ingunum gekk valdaránið því þeir
voru sérfræðingar í svona löguðu.
— það er mjög skrýtið að þetta
skuli hafa gengið svona illa hjá
þeim.
Þess ber þó einnig að gæta, að
hér er um að ræða allt annars kon-
ar Rússa en fyrir örfáum árum,
áður en Gorbatsjov komst til valda.
Á undanförnum sex árum hefur
hann kennt fólki að vera ekki hrætt
við KGB, og fólk hlýddi kallinu, fór
út á göturnar og mótmælti.
— En hvers vegna tóku þeir ekki
Jeltsín þegar í upphafi?
„Það getur verið að þeir hafi
reynt það og mistekist, en ég tel
það ósennilegt. Hinn möguleikinn
er sá að þeir hafi ekki þorað að
taka hann höndum, því það mundi
skapa geigvænleg viðbrögð meðal
fólksins — því tóku þeir mann sem
fáum líkaði, nefnilega Gorbatsjov.
Það komu fréttir um að þeir hefðu »
hafist handa við að handtaka eins
marga og mögulegt var af ráðgjöf-
um og aðstoðarmönnum Jeltsíns,
og maður getur hugsað sér að þeir
hafi ætlað að einangra hann og
setja honum síðan úrslitakosti um
að gera eins og þeir segðu.
— Stóð einhver að baki áttmenn-
ingunum?
„Nei. Þótt þetta virðist vonleysis-
legt þegar maður lítur til baka er
óhugsandi acf einhveijir hafi staðið
að baki þeim. Eitt nafn hefur þó
ekki verið nefnt hingað til, en það
er nafn Gromovs hershöfðingja,
sem var næstráðandi í innanríkis-
ráðuneytinu, beint undir Púgo.
Hann var síðasti yfirmaður setuliðs-
ins í Afghanistan og hefur lengi
verið talinn hættulegur."
Á barmi hengiflugsins
— Hvað munaði miklu að þeim
tækist valdaránið?
„Mjög litlu. Ef Gorbatsjov og
Jeltsín vissu um áformin var hættan
kannski ekki eins mikil og kann að
virðast. Að öðrum kosti má segja
að við höfum staðið á barmi hengi-
flugsins, en síðan tekið skref aftur
á bak.
— En hveijar verða afleiðingar
þessa misheppnaða valdaráns?
„Það má segja að þetta hafi ver-
ið mjög heppilegt fyrir áframhald-
andi þróun í Sovétríkjunum, því nú
losna þeir Gorbatsjov og Jeltsín við
alla gömlu harðlínumennina — sov-
éska dómsmálaráðuneytið hefur nú
þegar hafið rannsókn á glæpsam-
legu athæfi ýmissa manna í sam-
bandi við valdaránstilraunina. Það
eiga eftir að fylgja þessu miklar
hreinsanir, þar sem menn verða
annað hvort sendir í útlegð eða
hreinlega teknir af lífi. Ekki má þó
gleyma því að hvorki herinn né ör-
yggislögregluna er hægt að fjar-
lægja.“
— Hvað gerist næst í Sovétríkj-
unum?
„Ég held að við munum vakna
upp við það, að allt í einu eru ekki
til nein Sovétríki. Þetta verða sext-
án eða fleiri sjálfstæð ríki og þá
upphefjast ný vandamál eins og sjá
má í Armeníu og víðar.
Fátt getur orðið til að stöðva
þessa þróun. Enginn ráðamanna í
hernum kemur til með að hafa vilja
eða getu til að sporna gegn úrsögn
lýðveldanna úr ríkjasambandinu —
þeir hverfa með neyðarnefndinni,
og Jeltsín hefur margsinnis sagt
opinberlega að hann styðji þjóð-
frelsishreyfingarnar víðs vegar um
landið.
Gorbatsjov er búinn að vera —
hans hlutverk var að miðla málum
milli gömlu 'harðlínumannanna og
umbótasinna. Jeltsín á senuna hér
eftir.
Sex ár undir stjórn Gorbatsjovs
var eins konar meðganga, og á
sextíu klukkustundum fæddist nýtt
aljóðakerfi með mörgum nýjum
ríkjum þótt líkurnar á að móðir og
barn kæmust lifandi frá þessu væru
minni en venjulega."
VALT ER VERALDARGENGI
Gera má ráð fyrir að í kjölfar valdaránsins misheppnaða sigli mannabreytingar
á æðstu sem lægstu stöðum. Að neðan sést hvernig ætla má að sumir klifri
upp stigann, aðrir falla niður, en menn á borð við Jazov og Krjútskov hanga í
vindinum.
Ealexander bessmertnyk
Utanríkisnáðherra
Bessmertnyk er í innsta hring
Gorbatsjovs fyrir og mun stjarna hans
vafalaust ekki dvina við það, að
valdaræningjarnir sáu ástæðu til þess
að kyrrsetja hann.
EDÚARD SHEVARDNADZE
Þingmaöur
Utannkisráðherra Gorbatsjovs þar til i
desember sl„ þegar hann sagði af sér
vegna þrýstings frá harðlínumönnum.
Framganga hans gegn
valdaræningjunum þykir benda til þess
að hann muni láta tii sín taka á ný.
ALEXANDER JAKOVLEV
Nngmaöur
Var náinn ráðgjafi Gorbatsjovs, en hefur
sennilega mátt láta undan þrýstingi
harðlinumanna sem neyndu að
einangra Gorbatsjov í embætti. Hann
situr á þingi fyrir flokk umbótasinna.
SAVRÍLPOPOV
Horgarstjóri t Moskuu
Hlaut glæsilegan meiriihluta í
borgarstjórnárkosningum i sumar.
Yfirlýstur umbótasinni og
stuðningsmaður Jeltsíns. Sagði sig úr
kommúnistaflokknum fyrir ári með
harðorðum yfirlysingum.
30RISJBJSÍN
Bússiandslorseti
Lýðræðislega Iqörinn forseti Rússlands
með yfir 90% fylgi. Honum má þakka
hversu vel gekk að ráða niðurlögum
valdaræningjanna, enda nýtur hann
gifurlegrar lýðhylli. Er nú líkiega
vinsælasti ráðamaður í Sovétrikjunum.
SBWiADÚ JANAJEV
Varaforseti
Gorbatsjov sagðist treysta honum, en
Janajev launaði traustið með þvi að
steypa honum af stóli. Var óspar á
yfirlýsingar um ágæti perestrojkunnar
þar til í febrúar, er hann réðst á hana
opinberlega.
nnanríkispáðherra
Alræmdur harðlínumaður, fyrrverandi
yfirmaður KGB, og einn hinna átta
valdaræningja, Púgo fyrirskipaði árásir.
sérsváta hersins í Vilníus og Ríga i
febrúar þar sem þrettán manns féllu.
DflfflTra JAZQV
varnarnHuaraonerra
Stýrði afvopnunarsamhingum fyrir hörxi
Sovélrikjanna og var um tima áns
konar vörumerki nýnrar stefnu
Gorbatsjovs í afvopnunarmálum.
Snerist síðan gegn honum og tók þátt í
MÚÍHAÍL fiORBATSJOV
ftirsBtl
Stóð af sér vatdaránstilraun hinnar
sjálfskipuðu neyðarnefndar rneð dyggri
aóstoð Jeltsíns og ffeiri róttaekra
umbótasínna Pó hann sé nú kominn til
embættís á hýer líklegt að Jeltsín ági
dftir aö skáka honum.
YfirmaðurKGB
Harðtínukömmúnisti eins og télagaf
hans I attmenningaklíkunni. Lýsti
yfirborðsstuðningi við Gorbatsjov og
perestrojku. Hann er sagður hafa verið
handtekinn.

pV - ,ÍS i '
■' ' \ ó|í:
....
lin árlega hersýning 1. maí á Rauða torginu þar sem sovéski herinn
ýndi véldi sitt var jafnan afar íburðarmikil.
vakíu og í Póllandi eru þeir aðeins
um 40.000.
Yfirstjórn Rauða hersins hefur
frá stofnun Sovétríkjanna á þriðja
áratugnum gætt þess að brjóta
ekki gegn stjórnarskrá landsins og
hefur að því best er vitað aldrei
borið fram raunvenilegar hótanir
um valdarán. Að þessu sinni virðast
a.m.k. sumir hershöfðingjarnir hafa
komist að þeirri niðuretöðu að svo
hart sé hægt að ganga fram í af-
vopnun að þeir verði að grípa inn
í rás viðburðanna. í þessu mati sínu
ganga þeir út frá áðurnefndri for-
sendu um að veija beri ríkið og til
þess verði þeir að geta komið her-
liði sínu fyrir hvar sem þess er þörf,
í öllum lýðveldum þess.
Myndugleiki yfirmanna
Það sem reynir einkum á við
slíkar aðstæður er hvort æðsta
stjórn hersins hefur nægilegan
myndugleika til að hrinda áætlun-
um sínum í framkvæmd. Enginn
efast um samstöðuna í yfirstjórn-
inni. Sovétrannsóknastofnun Sand-
hurst-skólans í Bretlandi fullyrti á
mánudag að telja mætti þá here-
höfðingja sem styddu Gorbatsjov á
„fingrum annarra handar.“ Sagt
er að einbeittasti stuðningsmaður-
inn, Dmítríj Volkogonov hershöfð-
ingi, hafi orðið að víkja úr herráð-
inu vegna þess að félagar hans í
ráðinu hafi tekið þá ákvörðun að
losna við hann og beita til þess öll-
um ráðum. Sérfræðingarnir í Sand-
hurst segja að fyrir æðstu menn á
borð við Dmítríj Jazov varnarmála-
ráðherra og Míkhaíl Moisjev, for-
seta herráðsins, sé herinn sjálft föð-
urlandið, miklu fremur en Rússland
sjálft.
Agaleysi hefur vaxið hratt í
Rauða hernum undanfarin ár,
óbreyttir hermenn verða víða að
sætta sig við afar slæman aðbúnað
og séu: þeir íeá uppreisnarlýðveldun-
um sex. iiafa þeir sætt hvers kyns
áreiti\i,'mauðgunum pg barsmíðum
er jáfnvel hafa leitt þá til dauða.
Jafnframt hefur álit almennings á
hernum hríðfallið, fólk kennir hern-
um um allt sem aflaga fer og blö-
skrar ijárausturinn enda óhemju
dýrt að hafa fjórar til fimm milljón-
ir manna stöðugt undir vopnum.
Liðsforingjar hafa verið myrtir úr
launsátri í stórborgunum.
Herskylda og föðurlandsást
Einingin í' efstu röðum tryggði
því ekki að hershöfðingjarnir gætu
í tilvikum sem þessum haft sitt fram
gagnvart lægra settum foringjum,
enn síður óbreyttum liðsmönnum
sem gegna herskyldu. Að sögn sér-
fræðinganna í Sandhurst hafa verið
gerðar skoðanakannanir sem sýna
að flestir liðsforingjar sem hafa
lægri tignargráðu en undirofursti
vilja að herinn einbeiti sér að fag-
kunnáttu og styðja þá stefnu að
meiri áhersla verði lögð á hana en
mikinn fjölda hermanna og vígtóla.
Hugmyndir um meiri fagkunnáttu
eru eitur í beinum gömlu hershöfð-
ingjanna og flokkshestanna því að
þær merkja að hætt yrði við her-
skylduna og komið á atvinnuher.
Samkvæmt kokkabókum kommún-
istabroddanna er herskyldan besta
ráðið til að innræta öllum ungum
Sovétmönnum, af hvaða -þjóðerni
sem þeir eru, föðurlandsást og virð-
ingu fyrir yfirvöldum. Hætt er við
að þeir sem gegna herþjónustu,
menn með stuðning fjölskyldna
sinna á bak við sig, séu líklegir til
að íhuga liðhlaup eða jafnvel að
snúa byssuhlaupunum í óvænta átt
eins og gerðist í einhveijum mæli
við rússneska þinghúsið. Einnig
hefði neyðarnefndin getað þurft að
kaila út varalið til herþjónustu með
sömu áhættuna .í huga. Mæður
ungra manna á herskyldualdri mót-
mæltu sumar ákaft þegar synir
þeirra voru sendir til Armeníu til
að kveðá niður þjóðaátök á síðasta
ári og margir varaliðsmenn létu
ekki sjá sig á skráningarstöðum.
Sérfræðingarnir í Sandhurst voru
á því að enn erfiðara yrði að tjónka
við herskylduliðið og varaliðið ef
mótmæli breiddust' út meðal al-
mennings. Neyðarnefndin gat kall-
að út ákveðnar hersveitir sem vitað
var að myndu hlýðnast æðstu yfir-
boðurum sínum og þannig gátu
valdaræningjarnir sýnt nokkum
styrk. Líklegt er að skriðdrekasveit-
irnar sem sáust á götum Moskvu á
mánudag hafi verið frá herstöðvun-
um Taman eða Kantímírovskí sem
eru í grennd við höfuðborgina. Ef
ekki hefði verið leyfi hjá herekólun-
um í Moskvu er líklegt að nemar
úr þeim hefðu einnig verið sendir á
vettvang. En hermenn af þessu tagi
henta ekki til að kveða niður mót-
þróa almennings, þeir eru m.a. ekki
þjálfaðir til slikra verka. Neyðar-
nefndin, með Borís Púgó innanríkis-
ráðherra og Vladímír Krjútjskov,
yfirmann öryggislögreglunnar
KGB, innanborðs, hafði að vísu til
umráða um 70.000 velþjálfaða hgr-
menn innanríkisráðuneytisins og
allt að 220.000 KGB-hermenn en
samanlagt er þetta ekki nægilegt
lið til að tryggja völdin ef fólkið rís
upp. Þátttaka sjálfs Rauða hersins
var því grundvallaratriði ef valda-
ránið átti að heppnast.
Óljóst er enn hvort reynt hafi
verið að nota hermenn frá Asíulýð-
veldunum til að kæfa mótspyrnuna
í Moskvu eins og margir óttuðust
að valdaræningjaroir hygðust gera.
Var þá háft í huga að kínverskir
ráðamenn 'gripu til þess ráðs að
nota hermenn frá áfskekktum her-
uðum til að beija niðuir-andófs-
hreyfingu námsmanna í Pelcing"
1989. Ymislegt bendir til að aðrir
en herehöfðingjar Rauða -hersins
hafi annast skipulagningu aðgerð-
anna í Moskvu, svo margt fór úr-
skeiðis við tilraunina.
(Byggt á The Daily Telegraph,
og Reuter o.fl.).