Morgunblaðið - 20.10.1991, Blaðsíða 10

10 MORGXINBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2ð„OKXÓBE® .1061
eftir Jóhönnu Ingvarsdóttur
/ teikning: Gísli J. Ástþórsson.
Algengt er að framkvæmdir séu
hafnar við stærri mannvirki á
vegum hins opinbcra áður en að
hönnun þeirra lýkur. Og þó eitt-
hvað af teikningum vanti í upp-
hafi verks, skortir ekki áætlanirn-
ar. Skattborgararnir fá um það
vitneskju i fjölmiðlum hver „áætl-
aður” kostnaður við þetta eða hitt
verkið muni verða. Nánast undan-
tekningalaust fá þeir síðan annan
fréttaskammt þegar á líður verkið
um það hversu mikið viðkomandi
mannvirki hefur farið fram úr
upphaflegum kostnaðaráætlunum
sínum. Það þarf varla sérfræðing
til að segja þjóðinni það að útilok-
að er að gera nákvæmar kostnað-
aráætlanir áður en að allar for-
sendur verksins liggja fyrir og
óneitanlega liggja allar forsendur
verksins ekki fyrir fyrr en að
fullnaðarhönnun þess er lokið.
„Skot út i loftið” má því teljast
réttnefni þeirra kostnaðaráætl-
ana, sem gerðar eru um ófullhönn-
uð verk.
Fullnaðarhönnun áður
en verk er hafið,
krefst rnikils undir-
búnings og að sama
skapi hafa slík vinnu-
brögð í för með sér
nákvæmni í allri
áætlanagerð. í sam-
tölum við fagfólk í byggingariðnaði,
kemur það berlega fram að það kýs
að fara hinn hefðbundna hönnunar-
feril á enda áður en hafist er handa
á byggingarstað. Fagfólkið telur
mjög óæskilegt að bygging og hönn-
un haldist í hendur þar sem að hvert
stig í hönnunarvinnunni, Ieiðir af sér
sífellt nákvæmari kostnaðaráætlanir.
„En við fagfólkið erum þjónustuaðil-
ar, sem fyrst og fremst reynum að
koma til móts við óskir okkar við-
skiptaaðila, burtséð frá því hvað
kann annars að búa að baki þeim,”
segir verkfræðingur, sem Morgun-
blaðið ræddi við. Og annar fagmaður
fullyrðir að helsta ástæða „rangra”
kostnaðaráætlana sé fyrst og fremst
pólitísk ákvörðun um að gefa út
ranga tölu til að fá mannvirki sam-
þykkt hjá réttum aðilum. Því sé ekki
endalaust hægt að hengja bakara
fyrir smið.
„Ég kannast ekki við að menn séu
vísvitandi að fara með rangar tölur
til að fá mannvirki samþykkt,” segir
Ingimundur Sveinsson arkitekt. „Það
getur þó vel verið að menn ali með
sér þá óskhyggju að hlutirnir verði
auðveidari viðureignar en þeir reyn-
ast að lokum. Reynslan ætti að
minnsta kosti að hafa kennt mönnum
það að hafa vaðið heldur fyrir neðan
sig í áætlanagerðinni, en oft gerist
það að verið er að byggja annars
konar mannvirki en upphaflegar
áætlanir fólu í sér vegna ýmissa
breytinga og viðbóta. Ör þróun á sér
stað á tæknisviðinu og það sem talið
var fullkomið fyrir tveimur til þrem-
ur árum síðan, er kannski ekki jafn-
fullkomið í dag. Og mér virðist sem
umsjón og hönnun ýmiss tæknibún-
aðar hafi bólgnað mun meira út að
undanfömu en það sem lítur að öðr-
um verkþáttum og í þeim geira fínnst
mér jafnframt skorta á gagnrýnið
aðhald,” segir Ingimundur. Hann
telur eðlilegt að 5% af heildarkostn-
aði við byggingu flókinna mann-
virkja sé hlutur arkitektsins. Hins-
vegar sé öll hönnun, umsjón og eftir-
lit lagt saman, er eðlilegt að ætla
hlutfallið upp á 10-15%.
Dæmin sanna að hægt er að gera
áætlanir sem standast og bera ýmis
mannvirki vott um það, svo sem
skólahúsnæði, dagheimili, íþrótta-
hús, vega- og hafnarframkvæmdir
svo og virkjunarframkvæmdir.
Reyndar má til sanns vegar færa að
hönnun og bygging í slíkum tilvikum
er mun staðlaðri en hönnun og bygg-
ing ýmissa þeirra glæsibygginga,
sem á undanförnum árum hafa hvað
mest verið í umræðunni, og eiga sér
ekki fyrirmynd annars staðar. Tvö
nýjustu dæmin eru Ráðhús Reykja-
víkurborgar, sem nú þegar er komið
26% umfram áætlun frá 1989, og
Perlan í Öskjuhlíð, sem komin er
tvöfalt fram úr áætlun frá 1988.
Nefna má fjölmargar aðrar eignir í
opinberri eigu sem eiga sér svipaða
forsögu og hafa sumar hverjar verið
umdeildar frá upphafí - byggingar
á borð við Seðlabankann, Þjóðarbók-
hlöðu, Listasafn íslands, Viðeyjar-
stofu, Borgarleikhúsið, þar sem
hönnun er reyndar ekki enn að fullu
lokið, endurbyggingu Þjóðleikhússins
og Flugstöð Leifs Eiríkssonar, en
tvær síðasttöldu framkvæmdirnar
hafa hafnað á borði Ríkisendurskoð-
unar og teknar þar til sérstakrar
athugunar vegna gífurlegs umfram-
kostnaðar í samanþurði við þær
áætlanir sem gerðar höfðu verið.
Ekki er hér ætlunin að fara út í
pólitískar málalengingar, heldur
verður leitað svara við þvf hvort ekki
sé gerlegt að gera nákvæmari áætl-
anir þegar um opinberar byggingar
er að ræða og af hveiju sumar bygg-
ingar- og kostnaðaráætlanir fara úr
böndunum á meðan aðrar fram-
kvæmdir standast nokkuð vel.
Húsið skorið niður
Svo dæmi sé tekið af flugstöðvar-
byggingunni má umframkostnað
m.a. skýra með því að ráðamenn
treystu sér ekki á sínum tíma til að
fá framkvæmdina samþykkta á Al-
þingi þar sem kostnaðaráætlanir
þóttu of háar, að sögn Gunnars Torf-
asonar, ráðgjafaverkfræðings. „Því
var brugðið á það ráð að skera hús-
ið niður. Landgangarnir voru teknir
í burtu, sömuleiðis öryggiskerfið og
stór hluti af loftræstikerfinu. Seinna
fauk svo eldhúsið í burtu og þá var
pakkinn orðinn „hæfilegur” til að
fást samþykktur. A byggingartíman-
um gerðist svo það óhjákvæmilega,
að allir þessir þættir voru tíndir á
bygginguna aftur, nákvæmlega eins
og upphaflega var hugsað," segir
Gunnar.
Þrýstingur stjórnarliða
Matthías Á. Mathiesen, þáverandi
utanríkisráðherra, reifaði mál flug-
stöðvarbyggingarinnar á síðum
Morgunblaðsins í desember 1987.
Þar sagði hann m.a.: „Flugstöð Leifs
Eiríkssonar er byggð eftir teikning-
um og áætlunum sem í öilum aðalatr-
iðum voru ti! staðar þegar á árinu
1980 og unnið hafði verið að undir-
búningi og áætlanagerð allt frá árinu
1968. Fyrir þrýsting ýmissa stjórn-
arliða á árunum 1980-83 var fyrstu
framkvæmdaáætlun breytt og fyrir-
huguð flugstöð minnkuð frá því sem
ráðgert hafði verið. Kostnaðaráætlun
upphaflegrar byggingar hljóðaði upp
á 57 millj. bandaríkjadala en endur-
skoðuð kostnaðaráætlun dags. 13.
mars 1981, var að fjárhæð 42 millj.
bandaríkjadala. Ilvort tveggja er
miðað við verðlag í janúar 1981 og
15% verðbólgu á verktímanum sem
var áætlaður tvö og hálft ár.”
Viðbætur
Ennfremur segir Matthías: „Það
kom hinsvegar snemma í ljós þegar
framkvæmdir hófust á grundvelli
samkomulags stjórnarflokkanna frá
1983 um byggingu flugstöðvar að
þessi niðurskurður var óraunhæf-
ur...Teknar voru ákvarðanir á árun-
um 1983-85 um viðbætur sem voru
nauðsynlegar til þess að flugstöðin
kæmi að tilætluðum notum. Einnig
miðuðu viðbæturnar að því að unnt
yrði að auka tekjur af flugstöðinni
og styrkja þannig rekstrarlegar und-
irstöður byggingarinnar, en afrakstr-
inum af henni var frá upphafi ætlað
að standa undir þeim lánum sem
tekin voni til framkvæmdanna.
Samkvæmt skýrslu Ríkisendur-
skoðunar er óumdeilanlegt að
ákvarðanir um þessar viðbætur voru
teknar af þar til bærum stjórnvöld-
um. Samkvæmt lögum nr. 45/1984
um byggingu flugstöðvar á Keflavík-.
urflugvelli var utanríkisráðherra fal-
ið að fara með yfirstjórn byggingar
flugstöðvarinnar og tengdra jnann-
virkja. í skýrslu Ríkisendurskoðunar
um byggingu flugstöðvarinnar kem-
ur fram að í upphafi hafi verið talið
að þessar viðbætur rúmuðust innan
áætlunar m.a. vegna hagstæðra til-
boða pg gengisþróunar á þessum
tíma. í skýrslunni segir ennfremur
að allar umræddar viðbætur „séu til
staðar” og hvað kostnað snerti hafi
flest atriðin byggst á útboðum og
sé hann því eðlilegur. Meðal atriða
sem hér um ræðir er eftirtalið:
- Stækkun landgangs og land-
gangshúss.
- Stækkun kjallara.
- Landgöngubrýr.
- Snjóbræðslukerfi.
- Ræsibúnaður fyrir flugvélar.
- Skyggni.
- Hússtjórnarkerfi.
Auk þess ákváðu Flugleiðir að
flytja flugvélaeldhús sitt úr stöðinni
og því fylgdi gífurlegur kostnaður
vegna endurhönnunar.
Ég var ekki utanríkisráðherra á
þessum tíma en það er skoðun mín
að viðbæturnar hafi verið nauðsyn-
legar og átt sér eðlilegar skýringar.
Á þessum tíma lágu fyrir nýjar tölur
um þróun farþegafjölda sem sýndu
allt aðra mynd en þá sem var höfð
til hliðsjónar þegar ákveðið var að
minnka flugstöðina frá upphaflegri
áætlun á árinu 1981. Til dæmis um
þetta er sú staðreynd að á byggingar-
tíma flugstöðvarinnar hefur farþeg-
um ijölgað úr 450 þúsund á árinu
1983 í um 750 þúsund á þessu ári
(1987) en það er aukning upp á
hvorki meira né minna en 65%.”
Verkið skyldi
vinnast hratt
„Flestar minniháttar framkvæmd-
ir okkar standast áætlun sæmilega
vel. Aftur á móti vilja stóru dæmin
verða heldur erfiðari, ekki bara hjá
okkur heldur öðrum þjóðum líka. Á
það ber að líta að áætlanir verða
aldrei betri en þær forsendur, sem
menn hafa, og þegar farið er út í
mannvirkjagerð, sem er mjög óvenju-
leg, verða forsendur ekki eins ná-
kvæmar og þegar verið er að byggja
eitthvað sem oft hefur verið gert
áður,” segir Stefán Hermannsson,
aðstoðarborgarverkfræðingur. „Það
er ekki endilega hægt að skella
skuldinni á undirbúningsvinnuna.
Svo við tökum Ráðhúsið sem dæmi,
þá hefur verið um það opinber deila
að undanförnu við hvaða áætlun
skuli miða. Við viljum miða við áætl-
un, sem unnin var í ársbyijun 1989
og hljóðaði þá upp á 1.507 milljónir
króna. Sú áætlun er á núverandi
verðlagi 2.340 milljónir króna sem
þýðir að spá okkar um útkomu í
apríl á næsta ári, þegar áætlað er