Morgunblaðið - 06.11.1991, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER 1991
13
Afvopnuii á höfunum
Misskilningur
leiðréttur
eftir Jón Baldvin
Hannibalsson
Hinn 26. október sl. birtist grein
um afvopnun á höfunum eftir Hrein
Loftsson, formann utanríkisnefndar
Sjálfstæðisflokksins. í greininni er
leitast við að sýna fram á að „djúp
gjá” sé á milli frumkvæðis Banda-
ríkjaforseta varðandi fækkun
kjarnavopna og þess „málflutnings
og tillögugerðar sem ákveðnir ís-
lenskir stjórnmálamenn hafa sett
fram og varða samninga við Sovét-
ríkin um afvopnun á höfunum og
þeirrar stefnu sem nú hefur skilað
árangri”. Hreinn telur sig geta sýnt
fram á þessa staðhæfingu með því
að benda á nokkrar „staðreyndir
um forsendu tilkynningar Banda-
ríkjaforseta”.
I Ijósi þess að verulegs misskiln-
ings gætir í grein Hreins, bæði að
því er varðar frumkvæði Bandaríkj-
aforseta og stefnu íslands á sviði
afvopnunar á höfunum, sé ég
ástæðu til að leiðrétta nokkur meg-
inatriði.
Frumkvæði Bandaríkjaforseta
Um heim allan hefur frumkvæði
Bandaríkjaforseta verið fagnað sem
sögulegum vendipunkti varðandi
kjarnavopn. Það skýtur því skökku
við þegar Hreinn Loftsson gefur til
kynna að ekki sé um að ræða veru-
lega stefnubreytingu enda sé þetta
ekki í fyrsta skipti sem Bandaríkja-
menn skeri einhliða niður vígbúnað
sinn á höfunum.
Bandaríkjamenn jafnt og önnur
ríki hafa að sjálfsögðu aðlagað víg-
búnað sinn breytingum á pólitískum
aðstæðum. Þjóðþing og stjórnvöld
hafa eðlilega tekið mið af stjórn-
málaþróuninni og dregið úr útgjöld-
um til hervarna. En þeirri aðlögun
hafa ekki fýlgt formlegar áskoranir
til Sovétríkjanna og væntingar um
að þau svari í sömu mynt. Það er
hins vegar grundvallarforsenda fýr-
ir frumkvæði Bandaríkjaforseta.
M.ö.o. fyrir hendi eru væntingar
um að ákvörðun leiði til gagn-
kvæmra aðgerða en ekki einungis
einhliða niðurskurðar af hálfu
Bandaríkjamanna.
Hvað varðar ákvörðunina um
brottflutning allra skammdrægra
kjarnavopna úr bandaríska flotan-
um hef ég áður bent á, að um
meiri háttar stefnubreytingu er að
ræða. 'Okkur hefur verið vel kunn-
ugt um skiptar skoðanir manna í
bandaríska stjórnkerfmu og flotan-
um á skammdrægum kjarnavopn-
um á höfunum. Eftir því sem stjóm-
málaþróuninni hefur fleygt fram
hafa æ fleiri bæst í þann hóp sem
töldu að gjarnan mætti vera án
þeirra. Stefnan hvað þau varðar
breyttist hins vegar ekki, þrátt fyr-
ir takmarkaða fækkun þeirra, sem
varð á tæknilegum forsendum, og
ákveðin var 1989. Tilvist þessara
vopna var m.a. réttlætt í sérstakri
skýrslu bandaríska flotans til þings-
ins í apríl sl. Það var ekki fyrr en
Bandaríkjaforseti tók af skarið sem
stefnubreyting varð.
Stefna íslands
Þau markmið sem ísland hefur
fylgt um afvopnun á höfunum hafa
verið skýr. Eins og fram kom í
grein minni í Morgunblaðinu 4.
október sl. höfum við lagt höfuð-
áherslu á kjarnorkuvígbúnað á höf-
unum og tiltekið í því sambandi
skammdræg kjarnavopn, stýrí-
flaugar (sem skotið er af sjó) og
kjarnorkuknúna árásarkafbáta.
Þessa þætti hef ég m.a. itrekað
tekið upp í tvíhliða viðræðum við
ráðamenn innan Atlantshafsbanda-
lagsins á undanförnum árum og
reyndar síðast í ágúst sl. við yfir-
mann Atlantshafsfiotans, Edney
aðmírál, þegar hann kom hingað
til lands.
Hreinn gefur í skyn að við höfum
einungis haft eitt í huga, þ.e. að
teknar verði upp formiegar samn-
ingaviðræður um afvopnun á höfun-
um. Þetta er misskilningur. I Morg-
unblaðinu hinn 20. september 1990
birtist grein eftir undirritaðan sem
byggði á ræðu, sem flutt var á ráð-
stefnu á Akureyri í ágúst sama ár.
í greininni segir eftirfarandi:
„Landfræðileg lega íslands leiðir til
þess að næsta augljóst er, að ef við
sjáum ekki fram á að einhliða að-
gerðir hafí í för með sér veigamikl-
ar breytingar á flotaumsvifum í
nágrenni okkar, hljótum við að telja
æskilegt að samningaleiðin verði
farin til að draga úr vígbúnaði í
Norðurhöfum.”
Það var alveg Ijóst, að stærstu
flotaveldin, Bandaríkin og Sovétrík-
in, voru ekki tilbúin til einhliða að-
gerða, sem höfðu svo afgerandi
Jón Baldvin Hannibalsson
„í ljósi þess að verulegs
misskilnings gætir í grein
Hreins, bæði að því er
varðar frumkvæði Banda-
ríkjaforseta og stefnu fs-
lands á sviði afvopnunar
á höfunum, sé ég ástæðu
til að leiðrétta nokkur
meginatriði.”
breytingar í för með sér sem við
töldum nauðsynlegar. Það breyttist
ekki fyrr en með hinu misheppnaða
valdaráni í Sovétríkjunum í ágúst
sl. og afleiðingum þess, en þær
voru undirrótin að frumkvæði Bush
Bandaríkjaforseta, eins og hann
segir raunar sjálfur í upphafí ræðu
sinnar frá 27. september sl. En það
ætti tæpast að vefjast fyrir neinum
að það sem skiptir íslendinga máli
og hefur komið skýrt fram í okkar
málflutningi er niðurstaðan en ekki
hvaða leiðir eru farnar til að fá
hana.
Enn fer Hreinn villur vega þegar
hann fullyrðir að við höfum einung-
is réttlætt stefnu íslands um af-
vopnun á höfunum með tilvísun til
umhverfishagsmuna þjóðarinnar og
komumst þannig í mótsögn þar sem
ekki sé hægt að útskýra hvernig
traustvekjandi aðgerðir á höfunum
tryggi þessa hagsmuni. Það er
vissulega rétt að við höfum lagt
áherslu á umhverfísþáttinn. En
málið er ekki svo einfalt. Ég vísa
á ný til greinar minnar frá 20. sept-
ember 1990 en þar segir eftirfar-
andi: „Takmörkun vígbúnaðar og
traustvekjandi aðgerðir á höfunum
er málefni sem skiptir íslendinga
augljósléga miklu. Fyrir því eru
tvær höfuðástæður: Hemaðarleg
lega landsins og hættan á mengun
sjávarins af völdum geislavirkra
efna.” í skýrslu undirritaðs til Al-
þingis frá því í mars 1990 segir:
„Hagsmunir íslendinga lúta ekki
einungis að öryggi hafsvæða séð
frá hemaðarlegu sjónarmiði, heldur
einnig að verndun hafsins fyrir
geislavirkum efnum, ekki síst hvað
varðar slysahættu vegna kjarn-
orkukafbáta.”
Ýmis fleiri gögn mætti nefna til
vitnis um þetta mál. En þarf frek-
ari vitna við til að sýna fram á, að
á málflutningi okkar hafa verið
tvær hliðar en ekki ein; annars veg-
ar að efla hernaðarlegt öryggi í
Norðurhöfum og hins vegar að
tryggja umhverfishagsmuni þjóðar-
innar?
Umhverfisþátturinn
Einna sérkennilegust verður rök-
semdafærsla Hreins þegar hann
fullyrðir að ekki dugi minna'til að
nálgast afvopnunarmál út frá sjón-
armiði umhverfísverndar en upp-
ræting kjamavopna á höfunum svo
og „bann við siglingum kjamorku-
knúinna skipa og kafbáta”.
Sjónarmið Hreins er augljóslega,
að eini kosturinn til að vernda líf-
ríki sjávar fyrir geislavirkni sé sá,
að kjarnakljúfar hverfí alfarið af
höfunum. Spurningin sem hlýtur
að vakna er þessi: Er það sjónarm-
ið Hreins að loka ætti öllum verk-
smiðjum, sem valda mengun, í stað
þess að grípa til aðgerða til að draga
úr henni? Verður ekki komið í veg
fyrir annað Chernobyl-slys með
öðrum hætti en þeim að leggja nið-
ur öll kjarnorkuver á landi?
Sjónarmið sem lúta að því að
markmið hljóti að miðast við annað
hvort allt eða ekkert fela í sér uppg-
jöf gagnvart þeim margvíslegu
vandamálum sem við stöndum
frammi fyrir á sviði umhverfís-
verndar. Eg er ekki í vafa um að
væru slík sjónarmið ríkjandi fyum-
hverfísmálum almennt mundi ár-
angur á sviði umhverfísvemdar láta
bíða eftir sér, svo ekki sé meira
sagt.
Það er ekki síst eftir Chernobyl-
slysið sem menn hafa gert sér grein
Af hverju er ekki hægt
að segja sannleikann?
eftir Kristínu
Einarsdóttur
Eins og þeir heyrðu, sem fylgd-
ust með umræðuþætti um EES-
samning á Stöð 2 miðvikudaginn
30. október sl., staðhæfði utanríkis-
ráðherra, að EB-dómstóilinn hafí
kveðið upp dóm um sumarbústaða-
mál í Danmörku. í þættinum benti
ég ítrekað á að þetta væri ekki
rétt, enginn dómur hefði fallið í
þessu máli. Utanríkisráðherrann
sagði hins vegar að víst hefði fallið
dómur, hann væri með útskrift af
honum í farteskinu og gæti sýnt
mér hann.
Strax daginn etir bað ég utanrík-
isráðuneytið um að fá afrit af dóms-
niðurstöðunni sem utanríkisráð-
herra sagðist hafa verið með í tösk-
unni. En það fór að vonum, dómur-
inn fannst ekki enda aðeins til sem
hugarburður ráðherrans.
Menn hljóta að velta því fyrir sér
hvort þetta sé dæmi um hversu vel
ráðherrann sé að sér í bakgrunni
þeirra samninga sem hann gyllir
nú fyrir alþjóð þessa dagana.
Kannski ættu menn að fara varlega
í að taka staðhæfingar Jóns
„Kannski ættu menn að
fara varlega í að taka
staðhæfingar Jóns
Hannibalssonar sem
góða og gilda vöru.”
Hannibalssonar sem góða og gilda
vöru.
Kaup á landi!
Hluta þáttarins á Stöð 2 var var-
ið í umræður milli fulltrúa þing-
flokkánna. M.a. var skipst á skoð-
unum um það hvort erlendir aðilar
gætu samkvæmt samningnum
eignast land á Islandi. Ekki var
annað að skilja en að það teldu
menn ekki æskilegt. Spurningin
væri hins vegar hvort hægt sé að
koma í veg fyrir að það gerist ef
íslendingar verða aðilar að Evr-
ópsku efnahagssvæði.
Á því leikur enginn vafí, að það
er ekki hægt, að samþykktum EES
samningi, að mismuna mönnum
eftir þjóðerni. Þá verður ekki hægt
að hafa ákvæði í íslenskum lögum
um forgang íslendinga hvorki til
vinnu né kaupa á landi svo dæmi
Kristín Einarsdóttir
séu tekin. En hvernig ætla menn
þá að koma í veg fyrir að erlendir
aðilar kaupi hér land, t.d. bújarðir
með laxveiðihlunnindum eða aðrar
eftirsóttar jarðir. Og hvað um eyði-
jarðir hér á landi. Heilu sveitirnar
hafa farið í eyði og hefðbundinn
landbúnaður hefur dregist saman.
Það er því óraunhæft með öllu að
setja í lög hér á landi kröfur um
eigendur slíkra jarða hafi þar fasta
búsetu, eins og talað hefur verið
um.
Girðingar í lög
Rætt er um að setja í íslensk lög
ákvæði um það, að til að geta keypt
land á íslandi þurfi menn að vera
búsettir í ákveðinn tíma hér á landi.
Jafnframt er sagt að styrkja eigi
ákvæði um forkaupsrétt ríkis og
sveitarfélaga.
Danir, sem eru í EB, eru með
ákvæði í sínum lögum þar sem
kveðið er á um að enginn megi
kaupa sumarbústaðaland í Dan-
mörku nema vera búsettur þar eða
hafa dvalið þar í 5 ár. Þetta ákvæði
er mjög umdeilt og hafa m.a. lög-
menn sem starfa fyrir EB-dómstól-
inn efast um að það stæðist fyrir
dómi að hafa slíkt ákvæði í lögum
landsins. Enginn hefur enn kært
þetta og þess vegna hefur ekki ver-
ið úrskurðað í málinu.
Ef það er ætlunin í raun og veru
að setja ákvæði í lög sem koma í
veg fyrir kaup erlendra aðila á auð-
lindum landsins þá verður að taka
á málum með öðrum hætti en hing-
að til hefur verið gert. Meginkrafan
er þó að þeir sem um þetta fjalla
og bera ábyrgð á málinu virði sann-
leikann.
Höfundur er þingmaður
Kvennalistans og formaður
Samtaka um óháð ísland.
fyrir nauðsyn þess að tryggja betur
en verið hefur öryggi kjarnakljúfa
á landi. Alþjóðakjarnorkumála-
stofnunin hefur verið vettvangur
fyrir samvinnu um þau mál en jafn-
framt hefur tvíhliða samvinna milli
hinna ýmsu ríkja verið efld. Mætti
t.d. nefna að Bandaríkin og Sovét-
ríkin undirrituðu á sl. ári samkomu-
lag sem kveður á um aðstoð Banda-
ríkjanna við að bæta öryggi kjarna-
kljúfa í Sovétríkjunum.
Málflutningur íslands um kjarna-
kljúfa á höfunum hefur m.a. byggt
á því að það sé ekki síður nauðsyn-
legt að beina athyglinni að liðlega
fímm hundruð kjamakljúfum á höf-
um úti en þeim 420 kjarnorkuverum
sem eru á landi. Áð okkar mati
hafa kjamakljúfar á höfunum verið
afskiptir í samvinnu á alþjóðavett-
vangi hvað varðar öryggisþáttinn
og tími til kominn að þar verði
breyting á. Um er að ræða hreyfan-
leg kjarnorkuver, sem ættu að vera
háð hliðstæðum reglum og gilda
um kjarnorkuver á landi.
Við munum áfram vinna að því
að vekja þjóðir heims til vitundar
um þær hættur, sem geta stafað
af slysum þar sem kjarnakljúfar á
höfunum koma við sögu og að sam-
komulagi um eftirlit með þeim,
ásamt fyrirbyggjandi öryggisað-
gerðum í tæka tíð.
Höfundur er utanríkisráðherra.
©DEXION
léttir ykkur störfin
{y-
APTON-smíðakerfið
leysir vandann
• Svört stálrör
• Grá stálrör
• Krómuð stálrör
• Álrör - falleg áferð
• Allar gerðir tengja
Við sníðum
niður eftir máli
r
LANDSSMIÐJAN HF.
Verslun: Sölvhólsgötu 13
Sími (91)20680