Morgunblaðið - 22.11.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1991
í Króatíu er hver dag-
ur endurtekin ógn
myndinni leitar maður í rústum byggingar sem eyðilagðist er Ser-
bar gerðu loftárás á forsetahöllina í Zagreb.
eftirHrafn Jökulsson
„Það er skrýtið hvernig stríð
breytir öllu, jafnt hinu smæsta
sem stærsta,” sagði Ivana, ung
stúlka sem ég talaði við í Zagreb.
„Áður óskaði ég þess alltaf þegar
ég vaknaði á morgnana að sólin
skini en nú vona ég að dimm ský
grúfi yfir borginni svo flugvél-
arnar eigi erfiðara með að varpa
sprengjum á okkur. Og nú er ég
alltaf hrædd. Ég er hrædd þegar
ég þvæ á mér hárið; hrædd við
að heyra ekki í loftvarnaflautun-
um. I herberginu mínu hef ég
tilbúna tösku með teppi, gas-
grímu og dálitlum mat sem ég
tek með mér þegar við þurfum
að leita skjóls í loftvarnabyrginu
í kjallaranum. Enginn veit hvað
við gætum þurft að hírast þar
lengi.”
MiG-þoturnar sem Serbar hafa
yfir að ráða vekja skelfingu hjá öll-
um sem ég tala við. Flugmennimir
virðast hafa algerlega frjálsar hend-
ur til þess að ráðast á það sem
þeim dettur í hug; oftast mannvirki
sem hafa enga hemaðarlega þýð-
ingu, jafnvel fólksbfla á vegum úti.
Á ferð gegnum sveitahémðin í
Króatíu sá ég þessa ógnvalda skera
himininn. Vegurinn lá gegnum akra
þar sem bændur hirtu uppskeru,
sólin var hátt á lofti og himinninn
fallega heiðskír og blár - þannig
var veðrið allan tímann sem ég var
í Króatíu. Bílstjórinn bað mig að
skyggnast eftir flugvélum; hann
vissi að þessi litli, skærguli bíll okk-
ar var piýðilegt skotmark. Ég þurfti
ekki að leita lengi: I austri flugu
tvær herþotur samsíða, örlitlar að
sjá, eins og flugur sem mér fannst
að ég gæti marið milli fíngranna.
OPNUÐ verður sýning í útibúi
SPRON við Álfabakka 14 í Mjódd
sunnudaginn 24. nóvember. Sýnd
verða listaverk eftir 9 myndlist-
arkonur sem eiga það sameigin-
legt ásamt 6 öðrum að reka list-
hús í miðborg Reykjavíkur, að
Grettisgötu 7 og nefnist það List-
hús Snegla. Sparisjóðurinn býður
nágrönnum sínum að sýna lista-
verk í útibúinu í Álfabakka í
Mjódd og lífga þannig upp á
svartasta skammdegið.
Þær níu konur sem sýna verk sín
eru allar útskrifaðar frá Myndlista-
og handíðaskóla íslands, fiestar á
Skömmu síðar frétti ég að þessar
sakleysislegu stálflugur hefðu varp-
að skeytum sínum á þorpið Bizovac
og grafíð einn mann í rústum hót-
elsins þar.
Pólskur blaðamaður sem ég tal-
aði við sagði mér af því þegar her-
flugvél gerði árás á bfl sem hann
var í á leiðinni til Dubrovnik. Þeir
voru tveir í bflnum og tókst að leita
skjóls í runnum meðfram veginum.
Flugmaðurinn dundaði við að
sprengja bflinn í tætlur og hóf síðan
leit að mönnunum tveimur.
„Hann flaug fjórtán sinnum lágt
yfír, ég sá andlit hans í glugganum.
Hann skaut tilviljanakennt á runn-
ana — og ég hélt satt að segja að
mín síðasta stund væri runnin upp.”
Nokkrir króatískir hermenn
komu á vettvang og þeim tókst að
skjóta flugvélina niður með hríð-
skotabyssum - öllu öflugri loft-
vamabyssur hafa Króatar ekki.
„Þessi dauði flugmaður var fyrsta
fómarlamb stríðsins í Króatíu sem
ég sá. Mér fannst ég þekkja hann
eftir að hafa séð hann svona oft
fljúga yfír. Ég get hins vegar ekki
sagt að ég hafí syrgt hann - þessi
skratti hafði nú einu sinni reynt að
drepa mig.”
Þessi pólski fréttamaður var
heppinn. Stríðið í Króatíu hefur
kostað fjórtán fréttamenn lífið.
Ég hitti fréttamenn sem gengu
svo langt að taka með sér hand-
sprengjur þegar þeir fóm í fremstu
víglínu - til þess að nota á sjálfa
sig fremur en falla í hendur öfga-
sveita Serba.
Og tveir spænskir fréttamenn
gerðust sjálfboðaliðar í þjóðvarðliði
Króatíu. Annar þeirra, blaðamaður,
hafði sloppið naumlega þegar Serb-
ar hófu skothríð á hann og tvo
áranum 1985-86, og hafa þær flest-
ar haldið einkasýningar og tekið
þátt í samsýningum hér heima og
erlendis.
Listsköpun þeirra er margvísleg,
þær þrykkja á léreft og silki, móta
leir, vefa, mála á striga, pappír og
silki.
Á þessari sýningu gefur líta örlít-
ið af verkum Sneglanna. Þær sem
sýna era: Amfríður Lára Guðna-
dóttir, Elísabet Þorsteinsdóttir,
Ema Guðmarsdóttir, Guðrún Kol-
beins, Herdís Tómasdóttir, Ingunn
E. Stefánsdóttir, Jóna S. Jónsdótt-
ir, Vilborg Guðjónsdóttir og Þuríður
kollega hans.
Á blaðamannafundi með Mil-
osevic, forseta Serbíu, stóð Spán-
verjinn upp og spurði: „Hvernig
stendur á því, herra forseti, að her-
menn þínir skjóta á fréttamenn,
stundum vísvitandi?”
Það varð eitthvað fátt um svör
hjá forsetanum, að minnsta kosti
endaði orðasennan með því að blóð-
heitur Spánveijinn hrópaði: „Til
hamingju, herra forseti! Þér hefur
nú tekist að ljölga í þjóðvarðliði
Króatíu um einn sjálfboðaliða.”
Þessi spænski blaðamaður var
sviptur ríkisfangi í heimalandi sínu
eftir að hann gekk í herinn. Hann
er nú króatískur ríkisborgari og
hefur barist vikum saman í fremstu
víglínu.
Það eru fleiri erlendir sjálfboðal-
iðar í króatíska hernum. Sumir eru
ævintýramenn með lítinn farangur,
aðrir era af króaiískum ættum en
snera heim; frá Ástralíu, Bandaríkj-
unum, Bretlandi. Og enn eru þeir
útlendingar sem gengu til liðs við
Króata af hugsjónaástæðum, sumir
þeirra vissu til skamms tíma ekki
að til væri land sem héti Króatía.
Umheimurinn hefur iátið sér fátt
um stríðið í Króatíu fínnast, þótt
athygli ijölmiðla hafí beinst að Kró-
atíu í vaxandi mæli síðustu vikur.
Það er auðvelt fyrir áhorfanda, hin-
um megin á hnettinum, að afgreiða
kröfur Króata um viðurkenningu
sem hávær hróp í enn einum
„minnihlutahópnum”. En Króatar
era ekki „minnihlutahópur”, nema
að sama markí og allar þjóðir eru
minnihlutahópar í heiminum; bæði
Kínveijar og Islendingar eru minni-
hlutahópar samkvæmt þessari skil-
greiniggu.
Stríðið í Króatíu snýst um rétt
Fra Listhúsmu Sneglu.
Dan Jónsdóttir.
Sýningin í SPRON Álfabakka 14
í Mjódd mun standa til 18. janúar
einnar þjóðar til þess að ráða eigin
málum innan landamæra ríkisins.
Serbar hafa gert kröfur um land-
svæði innan Króatíu og vilja auk
þess að lýðveldin innan Júgóslavíu
gömlu verði áfram í bandalagi.
Þessum kröfum fylgdu Serbar eftir
með stríði í krafti margfalt öflugri
herafla.
Eftir að hafa ferðast um Króatíu
og talað við hundrað Króata efast
ég ekki um að Króatía verður til
sem sjálfstætt ríki. Ég veit ekki
hversu mörg mannslíf það kostar
til viðbótar; ég veit ekki heldur
hversu lengi stríðið á Balkanskaga
stendur. Enginn Króati vill sam-
vinnu við Serbíu af nokkru tagi.
Hver einasti Króati hefur sína hryll-
ingssögu að segja en stríðið hefur
líka eflt þjóðernisvitund og stolt
landsmanna. Gamall maður sem ég
talaði við í Osijek sagði: „í hjarta
sínu taka allir Króatar þátt í þessu
stríði. Ungu mennirnir — og sumar
konur líka — beijast fyrir okkur í
fremstu víglínu. Það eru ekki til
vopn handa nógu mörgum - en öll
nk. og verður opin frá kl. 9.15-
16.00, þ.e. opnunartíma útibúsins.
(Fréttatilkynning)
þjóðin á í þessu stríði.”
Og baráttuþrekið er ólýsanlegt.
Það sást best í Vukovar sem hélt
velli í þijá mánuði. Hernaðarsér-
fræðingar eiga engar skýringar á
því hvers vegna herafla Serba tókst
ekki að sigrast fyrr á króatísku
þjóðvarðliðunum. Serbarnir höfðu
skriðdreka, fallbyssur, flugvélar;
þeir höfðu miklu fleiri hermenn.
Að réttu lagi, samkvæmt kokka-
bókum hernaðarsérfræðinga, átti
Vukovar að vera löngu fallin. En í
hugum Króata var Vukovar tákn
stríðsins, frelsistákn Króatíu -
þjóðvarðliðarnir í Vukovar sýndu
meiri dirfsku en dæmi eru um í
seinni tíma hernaði.
En nú er Vukovar fallin.
Þrettán vopnahlé hafa liðið án
þess að þau hæfust nokkurn tíma.
Serbneskar hersveitir hafa lagt
undir sig meginhluta Króatíu.
Vígvellir landsins eru óteljandi,
en smátt og smátt hafa Serbar
hert kyrkingartakið,
Það er erfitt, og kannski óhugs-
andi, fyrir þann sem hefur alist upp
í friðsömu landi að gera sér í hugar-
lund hvernig andrúmsloftið er í
Króatíu.
í Króatíu er hver dagur endurtek-
in ógn. Að morgni hvers dags spyr
fólk hvort ástvinir þess verði drepn-
ir áður en sólin sest, hvort sprengj-
ur falli á bæinn þar sem það býr —
hvort röðin sé kannski komin að
því í dag. Og reiðin og vanmáttur-
inn gagnvart drápum og eyðilegg-
ingu er yfirþyrmandi. Króatar eiga
sér enga ósk heitari en að lifa í friði
í fijálsu landi. Þeir vilja ganga hnar-
reistir í samfélag þjóðanna — og
þeir munu aldrei samþykkja að ge-
rast bandingjar óvinar síns. „Serb-
amir geta hrakjð okkur úr bæjunum
okkar,” sagði ívan, ungur maður í
Osjek, „þeir geta lagt borgir okkar
í rústir — en við munum beijast.
Við munum beijast í fjöllunum, á
ökrunum og í skógunum. Við mun-
um beijast fyrir fijálsri Króatíu
meðan nokkur Króati er eftir á lífi.”
Listaverk 9 kvenna
sýnd hjá SPRON
HELGARTILBOD
föstudaginn 22. nóvember
°a9ugardaginn 23. nóvember
(eSaá meöan birgSir endast)
«
Bíla
* Útvarpstæki
* Bílamottur
^vvvvv^
naust\
Tilboð:
kr. 4.491,-
kr. 1.245,-
Hjólkoppar, 4 stk. kr. 3.666,-
Frostlögur 3,78 I. kr. 444,-
Bensínbrúsi 20 I. kr. 1.245,-
Aðra
daga:
5.988,-
1.759,-
5.236,-
634,-
2.951,-
Þú
sparar:
1.497.-
514,-
1.570,-
190,-
1.706,-
BORGARTUNI26 - SIMI (91) 62 22 62 - FAX (91) 62 22 03
inuftBötsH .tEnozaTCvsm ifiOiugií ntioisii • ac uiogisoA ,.in oigioí nutnoii
.1 ínidiovuui^ ,anÍ3Úíteiaxsíí t.lil ó?. in'CJilHfA •
.cL inÖaiiín’lnH ,nnigod2Ö|rt iJlivfiHaH